فەهمی ئیشک: لە میدیاهەبەر و بەرنامەی گیویندەمەوە ئێوارەباش. گێرەشێوێنی زینی وەرتێ، هەڵوێستی پارتە سیاسیەکان” هەنگاوەکانیان بۆ چارەسەری پرسەکەو ئایندەی ناوچەکە” هەم بە وردی گفتوگۆ لەسەر لێدوانەکانی ئەم دواییەی باشور، ڕۆژئاڤا، باکوری کوردستان دەکەین . میوانەکانم ئەندامی کۆنسەی بەڕێوبەری کەجەکە زوبێر ئایدار و هاوسەرۆکی کۆنگرەی گەل ڕەمزی کارتاڵن. بەخێربێن.
هەروەها پێنج هەڤاڵی دیکەی رۆژنامەوان لەگەڵمە کە پێکەوە پرسیار لە میوانەکانمان دەکەین. جاهید مەروان، هاڤال ئاسلان، ئامەد دیجلە، گوڵستان ئیکە، سەعید ئەڤرەن، ئێوەش بەخێربێن. بێ ئەوەی کە درێژی بکەمەوە یەکەم پرسیار لە بەرێز ئایدار دەکەم ، لە زینێ وەرتێ چی ڕوودەدات؟
زوبێر ئایدار:دیارە کە ئەجێندای هەموو دونیا کرۆنایە. بەلام رودواێکی وەها لەم قۆناغەدا هەم مایەی غەمگینی هەم و مایەی تێفکرینە کە لە زینی وەرتێ ڕوودەدات. لەوێ هەرێمێکی گوزەرگە یان سنور نیە کە ڕوبەروبونەوەی کرۆنا ببنەوە. ڕاست نیە کە پاساوی ئەوە دەهێنریتەوە گوایە کرۆنا هەیە و هاتوچۆ هەیە، تێنەگەیشتین کە چۆن بە تانک بەرەنگاری کرۆنا دەبنەوە.
فەهمی ئیشک : بەرێز کارتاڵ ئێوە چی دەلێن، بۆچی دۆخەکە گەیشتە ئەم ئاستە؟
ڕەمزی کارتاڵ: دەبێ پەیوەست بە دۆخی تورکیاوە مەسەلەکە شیبکەینەوە کە لەڕووی سیاسی،سەربازی و ئابوری لە قەیراندایە. فاشیزمی ئاکەپە-مەهەپە ڕووبەروی قەیرانیک بونەتەوە هەم لە لیبیا ، سوریا شکستیان هێناوە و ئەوەش ڕەنگدانەوەی هەیە لە ناوخۆدا. کرۆنایان کرد بە دەرفەت بۆ دەستکردن بەهەڵمەتێکی ئەنجامگرتن لە دژی بزوتنەوەی ئازادی کوردستان. ئەو هەڵمەتەی کە لە ٢٠١٨هەوە دەستیان پێکردووە دەیانەێ تەواوی بکەن.
گولستان ئیکە: قەیرانێک لە ئارادایە، هێز هاتونەتە بەرامبەری یەک، پێشتر دیدار هەبوو و دانوسان هەبوو چی بوو گەیشتە ئەو ئاستە؟
ڕەمزی کارتاڵ:کەجەکە هەوڵی هەبوو کە هەم لەگەڵ دوو پارتی ناو دەستەڵاتی باشور دیدار ئەنجام بدات بۆ ڕیگرتن لە هەر ئالۆزییەک بەڵام پارتی هەمیشە خۆی بەدوور گرت لەو هەوڵانە نەک وەڵامی نەدایەوە بەڵکو هێزیان گواستەوە، هەر چۆن سوپای تورک هێزی گواستەوە بۆ سەرێکانی و گرێ سپی، دیارە کە دەولەتی تورک لە ساڵی ٢٠١٩ هێزی زیاتری گواستۆتەوە بۆ باشور. داوا لە پارتی کرا بەراستەوخۆ و ناراستەوخۆ کە هاوکار نەبێ لەو جموجوڵەدا، بەرێی کەسایەتی و هەندێ ڕێگەی تر پەیاممان بۆ ناردن بەلام نەک وەڵامیان نەدایەوە ئەم ڕوداووانەی زێنێ و وەرتێی لێکەوتەوە، هێرشکرایە سەر مخمور. لە هێرشی سەر زینی وەرتێ سێ گەریلا و هەم لە کامپی مەخمور سێ ژن ژیانیان لەدەستدا. سەرەخۆشی لە کەسوکارییان و گەل دەکەم. دەبێ بگوتریت کە ئەو سێ گەریلایە بۆ سەردانی هیزەی پارتی چوبوون وشیاریان بدەنێ بۆ ئەوەی نەبنە زەمینەی شەڕ و داوایان لێکردن کە لەوێ دوور بکەنەوە. سەردانەکەی ئەوان زۆر گرنگ بوو بۆ ئەوەی ڕێ لە شەر بگیرێت و بایەخیان بە دیالۆگ دا و بۆ ریگرتن لە هەر ئەگەرێکی شەڕ. بەڵام دواتر هێرش دەکرێتە سەریان، سێ گەریلا ژیانیان لەدەست دەدەن. ڕێک وەک ئەو دوو شەڕڤانەی یەبەشە کە ڕیگریان دەکرد لە هێرشی پارتی بۆ سەر خانەسور. لەراستیدا ئەوەی هێرش دەکات دەولەتی تورک بەلام ئەوەی زەمینە خۆش دەکات پارتیە. کاربەدەستانی کەجەکە و بەتایبەتیش ئەندامی کۆنسەی بەڕێوبەری کەجەکە مەستەفا کاراسوش گووتی: ” بەهیچ شێوەیەک لانگری شەڕ نیە” بەڵام وێرای ئەوەش پارتی هێز دەگوازێتەوە. لەئەگەری هەر شەڕێکدا، ئەو شەڕە ئیماژی کورد تێکدەدات و خزمەت بە داگیرکەران دەکات. دۆخەکە زۆر مەترسیدارە، مەترسیەکە تەنیا لەنیوان دوو هێز یان تەنیا لە هەرێمێکدا نیە . بەڵکو خراپبوونی ئەو ئیماژەیە کە کورد لە دونیادا بەدەستی هێناوە ، ورەی گەلەکەمان تێک دەدات. دەبێ هەموو کەسێک وریا بێت لەو پێشهاتانە.
ئامەد دیجلە:دەمەوێ سەرنجتان بۆ سەر لێداونەکەی نێچیرڤان بارزانی راکێشم کە دەلێ : ” مەسەلەکە گەورە دەکرێت و کێشەیەک نیە کە چارەسەر نەکرێت” هەمیش واپێدەچێ لە قسەکانیەوە کە رسکی شەڕ زۆرە، هەم ئاماژە بە ئاستی چەکەکانی تورکیا دەکات کە شارەزایانە لە ئامانجەکانی دەدات. پاشان دەلێ ؛ ” پەکەکە لە باشور ڕەوا نیە و دەبێ دەرچێ” ئیشارەت بە بوونی چەک دەکات لە کامپی مەخمور و زۆر ئاشکرا کامپەکە دەکاتە ئامانج. لەبەر تیشکی ئەو لێدوان و هەواڵانە دەکرێت چۆن دۆخەکە ببینین؟
زوبێر ئایدار:لیدوانەکەی نێچیرڤان لەلایەک دەلێ مەسەلەیەک نیە چارەسەر نەکرێت، کە ڕووی لە یەکێتیە، بەلام کە دێتە سەر پەکەکە دەلێ ؛ ” دەبێ دەرچن و هێزێکی ڕەوا نیە”. جارێ پەکەکە ئەوە ماوەی ٤٠ سالە پەکەکە لەوێیە، با نێچیرڤان بارزانی لە سەرسوپای تورکیا قسە بکات کە ٤٠ بنکەی سەربازی لەوێیە، سیخوڕی میت جرت وفرتیانە. ئەو هەلوێستە، هەڵویستکی ڕەواییکردنی هێرشەکانە، مرۆڤ وشەیەک نابینێتەوە کە وەسفی ئەو لێدوانەی نێچیرڤان بارزانی پێبکات. کەسێک بەناوی کوردەوە قسە بکات ناکرێت ئەوە هەڵویستی بێت. وەک ئەوەی کە کامپی مەخمور کامپی سەربازی بێ، هیچ هەڵوێستێک نیشان نادات لەبەرامبەر ئەو هەموو هێرشەی دەولەتی تورک کە دەکرێتە سەر خەلکی باشور. چ زوو بیرتان کرد گەریلا چ رۆلێکی بینی لە مەخمور و لە پاراستنی باشوردا ، خۆتان نەچوون سەردانتان کردن؟. ئەگەر لەوێ هێزێکی پاراستنی نەبێت چۆن ئەو خەڵکە بپارێزرێت ؟ کێ بەرگری دەکات؟. دوو رۆژ لەمەوبەر دوو سەربازی عیراقی لەوێ کوژران. ئێوە لە موسڵ، شەنگال، هەرێمەکەتان ناپاراست، خەڵک ناچارە خۆی بپارێزێت. دەبێ ئەوە راست بخوێنریتەوە. کەس با پاساو بۆ هێرشی تورک نەهێنیتەوە. دەولەتی تورک دوژمنی کورد، دوژمنی باشورە، چۆن هەروا زوو هەلویستی تورکیاتان لە سەر ڕیفراندۆم لەیاد کرد. بۆ؟ مەگەر کورد مافی پاراستنی نیە؟ ، باپیری نێچیرڤان بارزانی چی دەکرد کاتێ حکومەتی عێراقی هێرشی دەکرد؟ بەرگریان نەکردووە؟ تۆ کێ تاوانبار دەکەی ، بەپێی تۆ بێت نابێت کورد بەرگری بکات؟ کورد نابێت خۆیان بپارێزن؟ تورکیا تاوانبارمان دەکات دەلێ بۆ بەرگری دەکەن؟ لێدوانەکەی نێچیرڤان بارزانی مایەی قبوڵ نیە، دەبێ خۆی ڕەچاو بکاتەوە دەبێ کەسێک کە خۆی بەسەرۆکی هەرێمێک دەبینێ، وەها قسە ناکات.
فەهیم ئیشک: رووی پەیامەکەی نێچیرڤان بۆ کێ بوو ؟
رەمزی کارتاڵ : نێچیرڤان بارزانی پەیامەکەی بۆ کێیە؟ بۆ دەولەتی تورکیایە و بۆ رازی کردنی ئەوانە. هەمان پەیامی بۆ سەردەمی هێرشی سەر سەرێکانی هەبوو، کاتێ دەوڵەتی تورک هێریشی کرد ، نێچیرڤان بارزانی لە قەتەرە وتی؛ دەولەتی تورک کێشەی لەگەڵ پەکەکە هەیە لەگەڵ خەڵکی کورد نیە لە سوریا، بەئاشکرا هێرشی سەر سەرێکانی ڕەوا کرد کاتێ بۆردومان کرا. دەوڵەتی تورک لە ٣٠٠ کم سنوری ڕۆژئاڤا هاتۆتە ناوەوە بەلام نیچیرڤان بارزانی هیچ شتێک لەسەر ئەوە نالێت ، بەپێچەوانەوە هێرشی تورکیا ڕەوا دەکات. کامپی مەخمور کە خەڵکەکەی لە ئەنجامی کۆمەڵکوژی دەولەتی تورکیا هەڵهاتوون بەلام ئەو هیرشی سەر ئەو کامپە ڕەوا دەکات. نێچیروان بارزانی لە لیدوانەکە رۆژنامەوانەکەدا دەلێ؛ ” پەکەکە لێرە رەوا نیە” واتە سوپای تورکیا لێرە رەوایە. دەولەتی تورک بە سەربازی، ئیستخباراتی ، بازرگانی ، ئابوری و سیاسی باشوری داگیرکردووە. لیدوان و هەلوێستی نچێرڤان بارزانی هەلەیەکی مێژووییە.
گوڵستان ئیکە:داخۆ ئەرک ومسیۆنی پەکەکە چیە؟
سەید ئەڤرەن: پەکەکە داوای لێکرا کە وەک هێزێکی پاراستن هاوکاری بکات لە شەری دژی داعش، ئێستا چ گۆڕاوە ؟
رەمزی کارتال:گەریلا و پەکەکە،هێز و بزوتنەوەیەکی کوردستانیە ، بزوتنەوەیەکە بۆ ئازادی کوردستان.هەرچۆن کاتێ داعش هێرشی کردە سەر مەخمور ونزیکی هەولیر بۆوە ، لەوێ گەریلا خەڵکەکەی پاراست. پەکەکە و گەریلا لەکوێ پێویست بێت لەوێ دەبێت. مەسعود بارزانی خۆی سەردانی مخموری کرد و سوپاسی کرد و پیرۆزبایی کرد و رۆلەکەی قبوڵکردن. خۆبەخۆ لەوێدا هێزێکی سەربازی نیە، بەلام کاتێ گەریلا چووە ئەوێ بۆ پاراستنی خەڵک. وەکو تر ڕەوایی پەکەکە لە دەستی خەڵکدایە ، رەوایی بزوتنەوەیەک لە دەستی هیچ هێزێکدانیە. دەربڕینی ئەو لێدوانە لە لایەن نێچیرڤان بارزانیەوە هەلەیەکی مەزنە. دۆخەکە مەترسیدارە و پڕڕسکە. دەبێ گەلەکەمان زۆر وشیار بێ ، گەڵ هێزی چارەسەری پرسەکانە. پەکەکە بۆ پاڵپشتیەکی گەورەی خەڵک لەوێیە. ئەو ناڕەوایی نیشاندانەی لە باشور، هەر دەبێ لەلایەن خەڵک، هێزە سیاسیەکان، ڕۆشەنبیران، نوسەران، سیاسەتمەداران و خەڵک وەلام بدرێتەوە. خەڵک ڕەوایی دەدات بە بزوتنەوەیەک.
زوبێر ئایدار:پەکەکە بزوتنەوەیەکی مرۆڤایەتیە، تەنیا بزوتنەوەیەکی باکور، یان ڕۆژئاڤا ، یان باشور یان ڕۆژئاڤا نیە، لە کوێ پێویست بێت لەوێ دەبێت. بزوتنەوەیەکی پاراستنی گەلە. بەبانگەوازی گەل لەوێیە، لەکەرکوک، مەخمور، هەولێر، شەنگال شەڕی دژی داعش کرد. پەرلەمانتاری یەکێتی ئارێز عەبدولا خۆی گووتی ؛ ” نابێ نانکوێر بین، ئێمە داوامان لێکردن کە بین هاوکاری بکەن” . لە کوێ هێرش بکرێتە سەر گەل پەکەکە لەوێ دەبێت. ئەو قسانەی نێچیروان بارزانی کردی لایەق بەگەلی کورد نیە. دەبێ کەس بەزاری تورکیا قسە نەکات. بۆ پێتانوایە دەولەتی تورکیا بۆ هێرشی سەر ڕۆژاڤا دەکات، هەزاران سیاستەمەدار لە زیندانەکانی تورکیان ، قاتڵەکان بەردەدەن لەم سەردەمی کۆرۆنایەدا بەلام سیاسەتمەدارانی کورد بەرنادەن. تا ئەو ئاستە دژومنایەتی گەلەکەمان دەکەن. لە باوەڕەدام گەلەکەمان ئەو راستیانە دەبینیت و هەلوێست نیشان دەدات.
هاڤاڵ ئاسلان: نێچیرڤان بارزانی وتی ئەو هێز جوڵاندنە بەدەستپێشخەری حکومەت کراوە، دیارە یەكێتی و گۆرانیش لە حکومەتدان. تا ئێستا یەكێتی لێدوانێکی ڕوونیان نەداوە یان لانی کەم هەمان بۆچونی پارتیان نیە. نێچیرڤان بارزانی کە سەرۆکی هەرێمە وەک بەرپرسێکی حزبی قسە دەکات. داخۆ ئەوە سیاسەتێکی درێژخایەنی بیکاریگەرکردنی یەکێتی نیە؟
فەهیم ئیشک :داخۆ ئەوە ئالۆزییەکیش نیە لە نێوان پارتی و یەكێتی؟
زوبێرئایدار: دیارە کە یەکێتیش ناڕەحەتە لەو هێز جوڵاندنەی پارتی. یەکێتی هەڵوێستی بە لێدوان نیشان دا لەبەرامبەر هێنانی ئەو هێزە. لەڕاستیدا ئەوەی کە پارتی دەیکات گوشاری تورکیایە بۆ سەر یەکیتیش. تورکیا لە دژی هەموو دەستکەوتێکە ،تورکیا بەش بەش هەنگاو بۆ خستن دەنێت و دەلێ لە دژی پەکەکە ئەوە دەکەم ، دوایی بەلاوازکردنی پەکەکە ڕوو لەوانی تر دەکات، هەر چۆن لە کاتی ریفراندۆم کردی. هەم یەکێتی نارەحەتە، هەم وەزیرەکانیان ناڕەحەتن و لێدوانیان دا. هەم گۆڕان ناڕەحەتە، چونکە دەزانن کە دانوسانیان لەگەڵ دەکات لەحکومەت بەڵام پارتی خۆی بریار دەدات و لەگۆڕ خۆی دەجوڵێتەوە.یەکێتی و گۆران دەزانن کە پیلانەکە تەنیا لەبەرامبەر پەکەکە نیە، بەلام تورکیا دەیەوێ ئەوان وەک ئامرازێک بەکاربێنیت. لەنیو خەڵک دا نارەزایی هەیە، پارتەکانی تریش نارەزاییان دەربڕی.
هەڤال ئاسلان: پێتانوایە کە یەكێتی و گۆران بکەونە هەمان تەوەری پارتی ؟
زوبێرئایدار:چاوەڕوانی ئەوە ناکەین کە یەكیتی هەنگاوێکی پالپشتی کردن لە پارتی بنێت و ببیتە ئامرازێک ، ئەوان مەسەلەکە دەبینن. ئەگەر نێچیرڤان بارزانی دەلێ؛ ” مەسەلەیەک نیە کە چارەسەر نەکریت” ئەوە بەهۆی هەڵوێستی یەكێتیەوەیە.
جاهید مەروان :داخۆ ڕسکی شەڕ هەیە بەهۆی ئەو جوڵانەی هێزەوە؟ داخۆ رسکی شەر هەیە لەنێوان پەکەکە و پارتی ، یان یەكیتی و پارتی هەیە؟ داخۆ هەوڵی پەکەکە هەیە بۆ دانوسان لەسەر چارەسەریەکی بێشەڕ و بێخوێنڕشتن ، ناوبژیوانیەک هەیە؟
فەهیم ئیشک: پێشتر مەسعود بارزانی وتی ” شەڕی براکوژی ڕوونادات” بەلام خانەسور ڕووی دا، داخۆ لەم قۆناغەدا ڕسک هەیە؟
رەمزی کارتاڵ :زانیاری لەبەردەستماندا نیە، نازانین کە هەوڵەکان لە چ ئاستێکدا بەهۆی کێشەی ئاسایشی لەهەرێمەکە. بەڵام بێگومان هەوڵ هەن. خەڵکی ناوچەکە چوون داوایان کرد کە ئەو هێزانە لەوێ نەمینێت. بەڕێز مەسعود بارزانی پێشتر وتبووی کە؛ ” شەڕ ڕوونادات ” ئێمەش چاوەڕوانیەیەکەمان ئەوەیە، بەڵام ڕاستیەکی بەرچاو هەیە کەپێشمەرگە چۆتە ئەوێ بە زانیاری و رەزامەندی سەرۆکی هەرێم، سەرۆکی حکومەت و سەرۆکایەتی پارتی بووە. لەکۆبونەوەی مەکتەبی سیاسی پارتی دا زینی وەرتێ هیچ لە ڕۆژەڤدا نەبوو وئەوەش مایەی سەرسوڕمانە. بەلام لێدوانی نێچیرڤان بارزانی خراپ بوو. لەڕاستیدا هیوداری باشیی بۆ دۆخەکە خراپ نیە، بەلام لەواقیع دا شتێکی تر هەیە.
زوبێرئایدار: کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان هەوڵ دەدات لە هەرێمەکەدا، دیارە کۆمیتەیەک هەیە کە دیالۆگ لەگەڵ لایەنەکان دەکات، دکتۆر مەحمود عوسمان کەوتۆتە بەینەوە، هەوڵی ژمارەیەک لە ڕۆشەنبیران لەئارادایە.ئەوەی کە مەسعود بارزانی پێشتر گوتبووی ؛ ” شەڕی برا کوژی ڕوونادات” بۆ ئێمە هێشتا لەجێی خۆیدایە، بزوتنەوەکەمان تا دوایی کراوەیە بۆ دیالۆگ. بەڵام، شتێک ڕووبدات ئێمە بەرپرسیار نین. چاوەرێ بووین نچێرڤان بارزانی لە جێی ئەوەی ڕەوایی بە هێرشیەکان تورکیا بدات، بڵێ دەکرێت کێشەکان بە برایەتی چارەسەربکەین، چاوەڕێ بووین بڵێ دیدار ئەنجام دەدەین و چارەسەری دەکەین. ئەگەر تا ئێستا شەڕ ڕووینەداوە ئەوە لە هەوڵ و لەبەرچاوگرتنی هەڤالانی ئیمە بووە و چاوەرێ دەکەین هێزەکانی تر هەمان هەڵوێستیان هەبێ. کێ شەڕی دەوێ؟ بێگومان هێزەکانی داگیرکەر شەڕیان دەیانەوێ.
هەڵوێستی پارتی، یەکیتی و گۆران چی بوو لە کۆبونەوەکەی کۆنسۆلی تورکیا لەهەولێر ؟
سەید ئەڤرەن:ڕسکەکە گەورەیە. لەدوای ساڵی ٩٩ ەوە خەڵکی باشور شەڕی ناوێت. خەڵک ناڕەزایی دەربڕی و تەنانەت پێشمەرگەکان دەیانگوت چەک فڕێ دەدەین بەلام شەڕمان ناوێت. لەشەڕی ٢٠١٥ دا موختارەکان مۆرەکانیان دایەوە بە حکومەت و پێیان گووتن؛ ” فەرموو مۆرەکانتان ببەنەوە ، ئەمە هەرێمی ئێمەیە و خەڵک لیرە بە ئاشتی دەژی” پلانی تورکیا هەیە، بەر لە هێز جوڵاندن بەرەو وەرتێ، کۆنسوڵی تورکیا هاکان کاراجای لە هەولێر لەگەڵ پارتی ، یەكێتی و گۆڕان دیاری ئەنجامدا.لەو کۆبونەیەوەی هەولێردا، یەكیتی و گۆڕان نارەزایی دەردەبڕن . هەر لە سەرەتاوە کێشە هەیە لەسەر پیلانەکە. دیارە ڕسکی شەڕ هەیە بەلام نەک تەنیا لەو هەرێمە، پێموایە کە دەبێ لەو ڕووەوە هەلسەنگاندنی لەسەر بکرێت.
رەمزی کارتاڵ: ڕسکی ئەو مەسەلەیە لەسەرەتا ئەوەیە شەری لێبکەویتەوە. تەنیا بە مەسەلەیەکی لۆکاڵیەوە نامێنیت. بەزینی وەرتێ سنوردار نیە، پیلانی دەولەتی تورکیا بۆ لەناوبردنی ئیرادەی بزوتنەوەی ئازادی کوردستان، دەستگرتن بەسەر شارەوانیەکان، شوێنەوارە مێژوویەکان، زیندانی کردن سیاسەتمەداران و چالاکڤانانی بزوتنەوەی ژن، لە ئیمرالی لەکاتێکدا کە ڕسکی کرۆنا هەیە بەلام ڕێبەر ئۆجالان هیچ زانیاریەکی لەبارەیەوە نازانرێت، هێرشی سەرتاسەری بۆ سەر رۆژئاڤا هەیە. لە باشور و دەرەوەی وڵات لە کوێ دەستکەوێکی کورد هەبێ هێرش دەکاتە سەری و دەیەوێ لەناویببات. لە بەرئەوەی کە قەندیل وەک ناوەندی ئیرادەی بزوتنەوکەیە ، دەیەوی هێرش بکاتە سەری، ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە موراد کارایلان وتی” ئەگەر هەوڵی هێرش و شکاندنی ئەو ئیرادەیە بدرێت ، چیمان لەدەست بێت دەکەین” . شەڕ بە سنورێکەوە نامێنیتەوە. گەریلا وەلام دەداتەوە لە هەر جێیەک لێی بن”. نەک تەنیا قەندیل بەڵکو هەموو جێیەک دەبێتە مەیدانی شەڕ، باش دەزانریت کە لە شێلادزێ چۆن هێرش کرایە سەر بارەگاکانی تورکیا. ئەوە دوو سالە بزوتنەوە، ڕێکخراوەی مەدەنی، کەسایەتی، رۆشەنبیر، قەڵقانانی زیندوو، هاتن و چوونی خەڵک بۆ قەندیل و هەولەکانیان بەبەرچاوەوەیە، دیار کە خەڵک پۆتانسێلێکی گەورەی هەیە کە دەکەویتەگەڕ لەبەرامبەر هەم داگیرکاری و هەم سیخوڕەکانیان. ئەمە زۆر ڕوونە، کە خەڵک دۆخەکە دەباتە قۆناغێکی ترەوە. ئەوە تەنیا مەسەلەی پەکەکە یان گەریلا نیە، مەسەلەی گەلێکە. کەس حسابی هەلە نەکات. حساب گەورەیە و بۆ شکاندنی ئیرادەی بزوتنەوەکەمان، بەلام ئەوەی گەریلا و گەلەکەمان بەو بەرخودانەی ئەنجامیداوە لەماوەی ڕابردوودا سەلماندوویەتی کە هێرش هەبێت چۆن خۆی دەپارێزیت. ئەوە زۆر ڕوونە. بانگەوازی لە هەموو کەسێک دەکەین کە جدییانە مامەڵە لەگەل دۆخەکە بکەن و رسکی شەڕ زۆر گەورەیە.
گولستان ئیکە:دەوڵەتی تورکیا هەنگاو بە هەنگاو چووە پێشەوە لە خاکورکێ و خنێرە بارەگای دامەزراند، ئێستاش دەیەوێ بەرەو قەندیل بچێت، داخۆ ئەمە وەک دوایین هەنگاوەیانە؟ تەنیا مەسەلەکە بەو هێزانەوە سنوردار نیە کە لە زینی وەرتێ، هێزی نێونەتەوەیی ڕۆلی چیە لەم مەسەلەیەدا؟ دوران کاڵکان ئاماژەی بە ڕۆڵی ئەمەریکا کرد؟ ئەنجامەکانی چی دەبێت؟
ڕێکەوتنی نێوان پارتی و دەولەتی تورک لەسەر دروستکردنی بەنداو
هاڤاڵ ئاسلان:دیارە کە لە مانگی شوبات دا میت و پارتی کۆبونەوە، لەوێ دا ڕێکەوتنێکیان کرد کە ٣٠ ساڵ بارەگاکانی لە خاکورکێی و برادۆست بمێننەوە. لەو هەرێمانە ئاو هەیە و دەولەتی تورکیا بەنیازە ٢١ بەنداو دروست بکات. پارتی چ سازشێکی کردووە؟
ئامەد دیجلە :مسرور بارزانی دەلێ؛” ئەوانەی ڕەوانە کراون بۆ زینی وەرتێ هێزی حکومەتن” . لەڕوالەت دا دەردەکەوێت ئەو هێزانە سەر بە حکوەمەتن؟ داخۆ کەجەکە ڕەتدانەوەی بوونی ئەو هێزانە وەک هێزی حکومەت یان لەو پیلانانەیە کە دەولەتی تورک کاری بۆ دەکات؟
لەئەستانە تورکیا، ئێران و ڕوسیا لەسەر باشور ڕێکەوتن
رەمزی کارتاڵ: لە ٢٠١٦ دا لەدوای کودەتای تەموزەوە دەولەتی تورکیا دەستی بەهێرشێکی فراوان کردووە بۆ سەر باشور و لە ٢٠١٨ ەوە دەستی بەگرتنی جێگەکان و دانانی مۆلگەکانی کردووە ، لە ٢٠٢٠ دەیەوێ بگەینێتە قۆناغێکی نوێ. قەندیل دوایین قۆناغ نیە. دەوڵەتی تورک دەیەوێ کە تا دوایین دەستکەوتی گەلی کورد بچێ و لەناویبەرێت. ئامانجی تایبەتی خۆی هەیە لەسەر پەکەکە کە شکاندنی ئیرادەیە چونکە ئەمرۆ ئەوەی کە بەربەستی سەرەکیە لە بەرامبەر دەولەتی تورکیا، پەکەکەیە، پەکەکە هێزێکە کەلە هەم لەڕووی سیاسی، سەربازی، کۆمەڵایەتی، دیبلۆماسی کە ناتوانێ کۆنترۆڵی بکات، وێرای هەموو تەگەرە و بەربەست و هێرشەکانی سەری ئەمرۆ لە ئاستی کوردستان، ناوچەکە و دونیا دا لە هەڵکشاندایە. بزوتنەوەکە لە دونیا ڕۆژەڤ دروست دەکات. ئامانجیانە کە ئیرادەی پەکەکە بشکێنن، ئەڵبەتە ئەوە ئامانجی سەرەکیان نیە. بینیمان بەبەرچاوی دونیا کە چۆن لەبەرامبەر ریفراندۆم بێڕێزیان کرد، تەنانەت لەسەر ڕیفراندۆمێک کە پارتی دیموکراتی کوردستان خۆی پێشەنگی بۆ کردبوو.
ئەگەر لەوەدا سەرکەون کە تا ئاسێک ئەو ئیرادەیە لەوێدا بشکێنن، ئەو کاتە ئەو هێزەی زۆرەی کە دەوڵەتی تورک بردوویەتیە باشور، لەوێ دەهێلێتەوە و خۆی بەسەر ئەوێ دا دەسەپێنێ، داواکانی بەسەر دەسەلاتی باشور دەسەپێنێ. یەكێک لە بابەتەکانی کۆبونەوەی ئەستانە لە نێوان ئێران، تورکیا و ڕوسیا لە ناوبردنی ئەو دەستکەوتەی باشوری کوردستانە کە لەسەری ڕێکەوتوون و بڕیاری هاوبەشیان داوە و لە ڕاگەیاندەکانیشیان نەشاردەوە. ئەڵبەتە قەندیل دوایین قۆناغ نیە بەڵکو یەکێکە لەگرنگترین وێستگەکان. ئەگەر تیشكی سەوزی ئەمەریکا نەبێ تورکیا و پارتی پێکەوە ئەو پیلانە بخەنە واری جێبەجێکردنەوە. ئەو پیلانەی کە لەڕۆژاڤاوە دەستیانپێکرد، ئەوەیە کە ئەو ئیرادەیە بشکێنن کە پشت بە گەل دەبەستێت، کوردێکە چارەسەری دیموکراتی بەبنەما دەگرێت نەک تەنیا بۆ کورد بەڵکو بۆ هەموو گەلانی دیکە. دەیانەوێ هەم ئەوە بەربەست بکەن و هەم تورکیا بکێشنە تەوەری خۆیانەوە. بەکێشکردنی تورکیا بۆ تەوەری خۆیان ، سیاسەتی سەرەکی ئەمەریکایە لە هەریمەکە.
لەسەر کۆبونەوەی کۆنسوڵخانەی تورکیا لەگەل پارتەکان ( پارتی ، یەکێتی و گۆران) دیارە هەن کە پیلانەکەی تورکیای قبوڵ کردووە و هەشیانە کە پیلانەکەی قبوڵ نەکردووە. ئەلبەتە هێزە باڵادەستەکان دەستیان هەیە لەو پیلانەدا، مومکین نیە کەبێ پشتگیری ئەوان پارتی ئەوەندە خێرا و بەو هێزەوە جوڵایەوە. دەوڵەتی تورکیا دەیەوێ بەدروستکردنی بەنداو و دانانی بارەگا تەگەرە بۆ جوڵەی گەریلا دروست بکات. پرسیار ئەوەیە کە پارتی چ سازشێکی کردووە. دەبێ زۆر بەوردی بە دوای ئەوە دا بچین. لەسەر ئەو بانگەشانەی کە هێزی مۆلدراو لە زینی وەرتێ و بەکارهێنانی دەستەواژەی ” هێزی کاتیین ” دەستەواژەیەکی ڕوون نیە ، تەمومژاوییە چونکە لەو جێیانەی کە پێشووتر چوونە، پاشەکشەیان نەکردووە( دواتر رادەستیان کردووە بە دەوڵەتی تورک). دەولەتی تورک کەوتە هەرجێیەک لێی دەرناچێت.
لەناو ئەو هێزەی بۆ زینی وەرتێ جوڵێنراوە بە تورکی قسە دەکەن و بەجلی پێشمەرگەوە هێنراون
ئامەد دیجلە :ئایا کەجەکە ناڕەزایی لە هاتنی ئەو هێزەی پارتیە یان ترسی ئەوەی هەیە کە لە ناو ئەو هیزەی پارتیدا سوپای تورک هەبن؟
ڕەمزی کارتاڵ: هەمیشە ئەوەمان دووبارە کردۆتەوە کە ئیرادەی دەسەلاتی هەرێمەکەمان لەبەرچاوگرتووە. هەمیشە ئامادەیی خۆمانمان نیشانداوە کە بەرپرسیارێتی خۆمان لە ئاست خەڵک دا لەو هەرێمە بەجێبێنین. بەڵام لەو هەرێمەی کە ئێمەی لێین بەپاساوی کرۆناوە هێز جوڵێنراوە و ئەوەش پاساوێکی ڕاست نیە و لەسەر داوای تورکیا ئەو هێزە هاتۆتە ئەوێ، ئەوەش دەبێتە هۆی زەمینەی شەڕ لەنێوان هێزی کوردی دا. دەبێتە زەمینەی شەڕی گەریلا و پێشمەرگە ، هەروەها خەڵکی هەرێمەکە زانیارییان داوە کە ئەوانەی لەناوپێشمەرگەکاندا هاتوونەتە ئەوێ کوردی نازانن و لە نێو خۆیان دا بە تورکی قسەیان کردووە. دیارە کە بە جلی پێشمەرگەوە هاتونەتە ئەوێ. دیارە کە ئەرکداری سوپای تورکیان. دیارە کە خەڵکی هەرێمەکەش ئەوانیان ناوێت. لەسەر ئەوەیە کە ئێمە ناڕازیین لە بوونی ئەو هێزە.
جاهید مەروان: دیارە مەسەلەی ئێران لەو هەرێمە گرنگە، لە ئەستانە ئێران مامەلەیەکی دژی گرت لەبەرامبەر کورد بەلام لەکرداردا لە شەرێک دا نیە دژ بە هێزە کوردییەکان و ئاگربەستێکی کاتیی لەئارادایە. داخۆ ئەو جوڵە سەربازییە ( لە زینی وەرتێ ) لەگەل بەشێکی دەسەلاتی باشور بەشێکە لە جوڵەی گوشاری هێنان بۆ ئێران ؟ یان ناچارکردنی پەکەکەیە کە بژارێک بکات؟ چونکە دەزانین کە پەکەکە هەمیشە هێڵی سێیەمی هەڵبژاردووە بەلام ئایا بەو هێرشانەی سەر کامپی مەخمور و ئەو جوڵەیەی دواییە ناچاری دەکەن بژارێک بکات؟
ڕەمزی کارتاڵ :دیارە کە ئەمەریکا دەیەوێ بەسازش کردن بۆ تورکیا ، بیکێشێتە بەرەی خۆیەوە و تورکیا لە بەرەی ڕوسیا دووربخاتەوە. زەریفی لەم رۆژانە دەچێتە دیمەشق جارێکی مەسەلەی کۆبونەوەکەی ئەستانە دەێنێنتەوە سەرمێزو دەیەوێ سوریا رازی بکات کە کێشەکانیان لەگەڵ تورکیا چارەسەر بکەن و نەهێلن کە تورکیا بکەوێتە بەرەی ئەمەریکاوە. دیارە کە سیاسەتێک هەیە لە هەردوولاوە بەرامبەر بە کورد. ئەوەی بۆ کورد دەمێنیتەوە، ئەوەیە کە دەبێ پێکەوە بجوڵێنەوە. کام یەکێک لەو هێزانە بێ ڕوسیا، ئەمەریکا ، ئێران یان تورکیا بێ، گرنگە کە کورد خۆی سیاسەتی خۆی هەبێت و ئەو گەمانە پوچەڵ بکاتەوە. ئەگەر نا، ئەو هێزانە تا ئێستا دەیانەوێ کورد لە سیاسەتی خۆیان دا بەکاربێنن. ئەوە بۆ ئێرانیش هەمان شێوەیە.
پیلانی جێبەجێکردنی داگیرکردنی زینی وەرتێ لە کۆنسوڵخانەی تورکیا لە هەولێر داڕێژراوە
زوبێر ئایدار: هەموو کەسێک لە هەریمەکە رۆژەڤێکی هەیە. هەندێ لایەنی نزیکی لە پارتی رۆژەڤێکی وەهایان دروستکرد کە ئەمەریکیەکان هێزی خۆیان دێننە باشور، لەبەرامبەر ئێران دەستیان بە گرتنەبەری ڕێوشوێن کردووە کە هیچ ڕاستییەکی نیە و ئەسلی و ئەساسی نیە. ڕوداوێکی بەشێوەیە نیە. ئەمەریکیەکان ئەو دەرفەتەیان هەیە کە بێن لەگەڵ بزوتنەوە ( پەکەکە ) دانوسان بکەن، ئەم بزوتنەوەیە کراوەیە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ هەموو کەسێک و لە سیاسەتی هێلی سێیەم دا باوەڕی بەدانوسان لەگەڵ هەموو کەسێک هەیە. ڕاست نیە کە گوایە لە مەسەلەی ئێران گوشاریان بۆ پەکەکە هێنابێت. دەولەتی تورکیا لە ساڵی ٢٠٠٧ لە هەوڵی داگیرکردنی باشوردایە، لە کۆنسوڵخانەی تورکیا لە هەولێر لەسەر ئەو جولە سەربازییە قسەکراوە و پلان داڕێژراوە و میت لە باشور دەستی بەدیدار کردووە. لە هەمان کات دا هێزی نێونەتەوەییش بەرژوەندی خۆییە هەیە و چەندین سالە هەولی هێشتنەوەی تورکیا دەدەن لە تەوەری خۆیاندا. ئەمەریکا لە باشور گۆڕەپانی ئاسمانی بۆ تورکیا کردۆتەوە. ئەمەریکا لە رۆژئاڤا سیاسەتێکی هەیە لە باشوریش سیاسەتێکی تری هەیە. روسیاش سیاسەتێکی هەیە. ئێران و تورکیا و روسیا لەئەستانەوە لەدژی ئەمەریکاش دەجولێنەوە دەبێ خوێندنەوەی دۆخەکە بەلاڕێدا نەبرێت. هەرهێزیک سیاسەتێکی تایبەتی هەیە و بەرژوەندی خۆیان هەیە. لەئاگایی ئەوەداین. بەڵام لەئارادا داگیرکارییەک هەیە کە دەولەتی تورکیا نەک تەنیا لە باشور بەڵکو لە جێگەی تر ، تورکیا کەوتە شوێنیکەوە لێی دەرناچێت. سەیرکەن لە ئیدلب ٢١ خاڵی چاودێرییان داناوە و بەئاشکرا دەڵێن؛ ” دەرناچین”. سەرەتا وتی بۆ لەناوبردنی داعش دەچمە بەعشیقە ، ئێستا داعش لەوێ تەواو بووە ئیشی لە بەعشیقە چیە؟ کێ دەریدەکات، چەندین جار حکومەتی عێراق داوای کرد بەلام دەرناچن. ئیستا هەنگاو بەهەنگاو داگیرکارییەکانی فراوان دەکات. هەرێمی فراوانی کۆنترۆڵ کردووە، کێ تورکیا لەوێ دەردەکات؟ ئەگەر بە گوشار نەبێت ، سبەینێ بەهیچ شێوەیەک ناتوانن دەریبکەن.
ئێستا ئەو کارە لەچوارچێوەی فراوانکردنی داگیرکارییەکانی دا دەکات. وەکو تر ناکرێ بە تیۆری کۆمپلۆ خوێندنەوەی بۆ بکرێت. لە باشوریش بنکە ، خاڵی چاودێری دادەنێت، سیخوڕی خۆی بەرێ کردووە بۆ وەرتێ. ڕاستەوخۆ سەرپەرشتی ئەو داگیرکارییە دەکەن. مەسەلەی ئێمە ئەوەیە کە دەبێ کورد نەبنە ئامرازێک بۆ ئەو داگیرکارییە. کورد هاوکاری نەکات هیچ ئۆپەراسیۆنێک سەرکەوتوو نابێت. دەوڵەتی تورک ئەو ئۆپەراسیۆنەش بکات سەرکەوتوو نابێت. سیاسەتیان لەهەرێمەکە ئەوەیە کە کورد بە یەک دا بدەن و ئەوانیش هەرێمەکە داگیر بکەن. یەک پرۆژە هەیە ئەوەیش دوژمنایەتی تورکیایە بۆ کورد کە پرۆژەی داگیرکارییە.
سەید ئەڤرەن:مەسەلە تەنیا زینی وەرتێ نیە. بەڵکو لەبەعشیقەش هەن لەوێ بنکەیەکیان کە کاریان لەسەر دامەزراندنی حەشدی وەتەنی لە سوننەکان کرد. خۆبەخۆ حەشدی وەتەنی لێرە و لەوێ لە نزیک موسڵ و بەعشیقە هەن، گرێدراوی بەرەی تورکمانییش هێزێکیان دامەزراندووە. داخۆ عێراق هەلویستی چی دەبێت؟
هاڤاڵ ئاسلان: کە هێرش کرایە سەر کامپی مەخمور وەزارەتی دەرەوەی عێراق بانگی کۆنسولی تورکیای لە بەغداد کرد و نامەیەکی نارەزایی پێدان. ئەوەی لە باشور رووبدات کاریگەری لەسەر بەشەکانی تر دەبێ ، کاریگەری لەسەر رۆژاڤا چی دەبێت؟
گوڵستان: ماوەیەک لەمەوبەر وەزیری ناوخۆی تورک سلێمان سۆیلو ناچاربوو دەست لەکاربکیشتەوە و مەسەلە تەنیا کرۆنا نەبوو، دیار بوو کە قەیرانێک هەیە ، داخۆ دەولەتی تورک بۆ تێپەراندنی ئەو قەیرانە ناوخۆییە تەنیا قوڵکردنەوەی شەر و فراوانکردنی وەک ڕێیەک بۆ تێپەراندنی ئەو قەیرانە دەبینیت. داخۆ بەڕاستی تورکیا لە بەهێزییەوەیە کە هێرش دەکاتە سەر باشور و ڕۆژاڤا ؟ یان بۆ داپۆشینی ئەو قەیرانەیە؟
ئەو جێیانەی تورکیا داگیری دەکات لێی دەرناچێت
زوبێر ئایدار:دەولەتی تورک سیاسەتێکی فراونخوازی هەیە نەک تەنیا لە باشور و ڕۆژئاڤا بەڵکو لە وڵاتە عەرەبییەکانیش بەڵام لە وڵاتە عەرەبیەکان بەرەنگاری بونەوە. سیاسەتی تورکیا لەسەر موسڵە. بۆی بڕەخسێت ئەو جێیانەی کە فراوانی دەکات، داگیری دەکات، دەیخاتە سەر تورکیا. ئەردۆغان پرۆژەی ئەتاتۆرکی دووەمی هەیە و دەلێ ؛ ” لە سەدەی ٢١ دا تورکیام فراوانکرد، خاکم بەدەستهێنا”. دەبینن کە لە باکوری سوریا و ڕۆژئاڤا، لە ئەدلب دەرناچێت. بەلایەوە گرنگ نیە زیانی گیانی چی دەبێ چونکە پرۆژەی فراوانکردنی خاکی هەیە.
حکومەتی عێراق ناڕەزایی ئەمجارەی لەبەرامبەر هێرشی کامپی مەخمور توندترە لە جارەکانی پێشووتر. تورکیا لە لیبیا چ کارەیە؟ تورکیا لە سودان ، قەتەر، سوریا چ کارەیە؟ سیاسەتێکی فراوانخوازییە. دەبێ هەرکەسێک، هێزیکی کە زیانی بینیوە لەو هێرشە فراوانخوازییانە یەکگرتوو بن و بێنە لای یەک، چونکە دۆخێکی جدی هەیە. لە تورکیا ناکۆکی ناوخۆیی و قەیرانی ناخۆیی هەیە، لە هەموو جیهان لە بەرامبەر کرۆنا ڕێوشوێن دەگیریتە بەر بەڵام خەلکی تورکیا ناچارن بۆ قوتی خۆیان کار بکەن چونکە داهاتیان نیە. لەبەرئەوەی کە داهاتی وڵات هەمووی بۆ شەڕ خەرج دەکرێت. خەڵکێکی زۆر توشی کرۆنا بووە بەلام دەشاردرێتەوە. ژمارەی توشبوان زۆر زیاترە لەوەی ڕادەگەیەنرێت. لەراستیدا لە ناوخۆدا رووبەرووی تەنگژە بۆتەوە. سۆیلو دەستی لەکارکێشانەوەی راستە بەهۆی ئەو تەنگژە ناوخۆییانەوە بەڵام لەناوخۆیاندا سازشیان کرد و پینەیان کرد. بەلام تا کوێ ؟ ئەو ناکۆکیانە بەردەوام دەبێت. دەولەتی تورکیا بەئاکەپە، مەهەپە ، بالی سەربازی و ئەرگەنەکۆنیەوە هەمووی سیاسەتێکی دژە کورد بەڕێودەبەن. لەسەر باکور، باشور، رۆژاڤا و رۆژهەلات و لە دونیاشدا بەهەمان شێوە سیاسەت لەسەر کورد بەڕێودەبەن. ئەگەر خویندنەوەیەکی راست بۆ ئەم دۆخە بکەین، دەکرێت پێشکەوتن و پێهەڵگرتنێکی سیاسی و دیبلۆماسی بکەین، دەکرێت هەم لە هەریمەکانی پاراستنی میدیا و هەم لە مەیدانی جەماوەری کاری جدی بەڕێوەبەرین.
فەهیم ئیشک: دەولەتی تورک دەیەوێ کورد بە یەکدا بدات و شەڕ هەڵگیرسێنێ ، دەیەوێ شەڕی کورد و عەرەب هەڵگیرسێنێ، مەیدانی شەر لەبەرامبەر عەرەبیش دەکاتەوە ، لەناوخۆ دا ئایا مەسەلە چیە ؟ ئەمە بێپەراوییە یان بەڕاستی بەهێزییە، چیە؟
جاهید مەروان: باس لە بەعشیقە کرا کە بنکەی سەربازی هەیە، دیارە کە تورکیا لە تەوەری سونییدا سیاسەت بەریوەدەبات. هێزیان نارد بۆ سۆمال و لیبیا،، دیار ئەو سیاسەتەی کە لە کۆتایی سەدەی ٢٠ دا لەبەرمبەر هەرێمەکانی باڵکان بەڕێوەی برد. هەندێ گروپی سونی بۆ ئێرە و ئەوێ بەرێ دەکەن. بۆ نمونە ناردنی هێزی سونی بۆ لیبیا، لەناویدا گروپێک هەیە کە بە ناوی ” پێشمەرگەی رۆژ” تەنانەت وتەبێژی سوپای لێبیا مسماری ناوی یەکێکیانی ئاشکرا کرد لەو پێنج کەسەی کە دەستگیرکراون . بەشداری کورد لەو جۆرە پیلانانە چ ئەنجامێکی لێدەکەوێتەوە؟ چۆن هەڵیدەسەنگێنن؟ ڕسکی بۆ کورد چیە؟ لەوانەی مایەی تیگەیشتن بێت عەرەبێک بچێتە لیبیا بەڵام جێی سەرسوڕمانە کە کوردێک پەروەردە بکرێت لەژێر ناوی گروپێکی چەتەدا بچێتە لیبیا، داخۆ چ کاریگەریەکی لەسەر ئەو ئیماژە دەبێ کە کورد لە شەڕی دژی داعش لەئاستی نێونەتەوەیی دا دروستی کردووە؟
رەمزی کارتاڵ :لە تەوەری پارتی نەتەوەپەرستی مەهەپە دەولەت دا ، بەهەلگیرسانی شەڕی کورد بە کورد، سیاسەت و هێرشی فراوانخوازی لەبەرامبەر عەرەب، ئامانجی سەرەکی قورتاربوونە لە پرسی کورد و لەگۆڕ خۆی یەکلاکردنەوەیەتی، ئەوەی عەقلی دەولەت بەڕیوەدەبات پێیوایە ؛ ” چارەسەری پرسی کورد واتە پارچەکردنی تورکیا بۆ ئەوەی کە پارچە نەبێت دەبێ گەورەببین” ، جا بۆ گەورەبوون فراواخوازی دەکات بۆ لیبیا ، دەریای رەش ، دونیای عەرەب و بەرەو باشور . هەم پارچە دەکات و هێزی خۆی لەسەر زاڵ دەکات. دەیەوێ بەشەڕی کورد بە کورد ئەو سیاسەتەی بسەپێنێت. هەم ئیماژی کورد تێکبدات ، هەم پلانەکەی سەربخات. بەشەڕی کورد بە کورد گەمارۆی هێزی بزتنەوەی ئازادی کورد دەدات. لەراستی دا ئەوەی کە دەیکات ئەنجامی قەیرانێکی گەورەی سیاسی و ئابورییە هەم لەناوخۆ و هەم دەرەوە. دەیەوێ رێی تێپەراندنی ئەو قەیرانە بە سەرکوتکردنی پەکەکە لەژێر ” تیرۆر” دا دەکات بەخەڵک دەلێن ” سەبر بکەن ئەو پرسە چارسەر بکەین دواتر باری ئابوری باش دەبێت”. ئەوە نەکەن ئەوە روبەرووی داڕمان و قەیرانێکی قوڵتر دەبنەوە. بۆ ئەوەش دۆخەکە بۆ کورد هەم دەرەفەت و هەم فرسەتێکی گەورەیە. تەنیا مەسەلەکە پەکەکە نیە. دەولەتی تورک لە هەرچوارپارچەی کوردستان لە کوێ دەسکەوتی کورد هەبێ وەک پارچەبوونی خۆی لەقەلەمی دەدات. بۆ ئەوەش داڕمانی فاشیزم پەیوەندی بەهەرچوارپارچەی کوردستانەوە هەیە. لێدوانەکەی نچێروڤان بارزانی ” هێزی پێشمەرگە مافی هەیە بۆ هەموو جێیەک بچێ” ئێمە کێشەمان لەوەدا نیە، بەلام ئەگەر ئەو هێزە لەچوارچێوەی پیلانی دەولەتی تورکیا و بۆ شکاندنی ئیرادەی بزوتنەوەی ئازادی بێت و خزمەت بەچۆکداهێنانی پەکەکە هەبێ ئەوە بەڵێ کێشەیە. هاتنی هێز بۆ زینی وەرتێ لە چوارچێوەی خزمەت بەخەڵکی هەرێمەکە نیە. پێشتر بەو بیانووە هاتنە برادۆست، خاکورکێ و خنێرە، تەنانەت پیلانێکی هاوکارییکردنی یەکتر هەیە لە نیوان پارتی و دەوڵەتی تورک. دەبێ لەو سۆنگەیەوە چاو لەو مەسەلەکەبکریت. ڕاستە بەشێک ئەو کوردانەی ڕۆژاڤا کە لە باشور پەنابەرن دەکرێنە چەتە و رەوانەی لیبیا کراون. بەو پێیەش دەیانەوێ ئیماژی گەلی کورد بشکێنن بەتایەتی ئیماژی رۆژئاڤا لەکاتێکدا لەئەنجامی شۆرش سیاسەتێکی دیموکراسی، یەکسانی و دادوەری دادەڕژێن بەلام بەو سیاسەتی دەولەتی تورک دەیانەوی بلێنکە کوردی رۆژئاڤا دەچێت لە لییبا لە ناوگروپی چەتە شەڕ دەکەن. هەمان ئەو هێزانەیان لە شەری شارەکان لە باکوری کوردستان بەکارهێنا. دەبێ ئەوسیاسەتەی دەولەی تورک ئاشکرا بکرێت و ڕیسوابکرێ.
شەش کەس لە “پێشمەرگەی رۆژ” لەدەستی لیبیا و ڕوسەکاندان
سەید ئەڤرەن: ئەوانەی لە لیبیا دەستگیرکراون شەش کەسن یەکێکیان لە دەستی لیبیەکان و پێنجیان لە دەستی ڕوسەکاندایە، پێنجیان خەڵکی رۆژئاڤایە و ئەو دیکە خەڵکی باشورە. دەست بە لێپرسینەوە کراوە لەگەڵیان، ئەوەندەی من زانیاری هەبێ دانپیانەکانیان بلاو دەکرێنەوە. دانپیانەکانیان لەسەر کێ پەروەردەی کردوون؟ کەی و لە کوێ؟ بۆچی پەروەردەکراون و بە چ ئامانجێک ؟ بەئاگایی کێ چونەتە ئەوێ ؟ روسەکان بەکراوەیی داوای زانیارییان کردووە؟ . ئەو جولەیەی لە زینێ وەرتێ یە تەنیا پەیوەندی بە پەکەکە نیە. ئامانج یەكێتی نیشتمانیشە. بەقەد پەکەکە ، یەکێتی ئامانجە. لەناو یەکێتیشدا گفتوگۆ هەیە. بانگەشەدەکرێت کە بڕیاری هێز جولاندنە بڕیاری حکومەتە، ئەوە لەکاتێکدایە کە حکومەتی عێراق ٤ ملیار دینار پارەی ناردووە بەلام سلێمانی و هەلەبجە بێبەشن لەو بودجەیە. ئێستا قسە لەسەر دوو ئیدارەیی دەکرێت بەلام ئەگەر ئەو ببێت حکومەت لە کوێ دەمێنێ. چ کاریگەری دەبێت لەو قەیرانەی نێوان یەکیتی و پارتی لە حکومەت؟
هاڤاڵ ئاسڵان : لە قۆناغی رابردوو لە ٩٠کان دا شەڕ کەوتەوە لەنێوان هێز کوردییەکان ئیستا لە ٢٠٢٠ دا ڕسکی شەڕ هەیە؟ خەڵک نارەزایی دەردەبڕن ، داخۆ نارەزایی خەڵک دەکریت چێ لێبکەوێتەوە؟ بە یەکێتی نەتەوەیی چۆن دەکرێت وەلامی ئەو دۆخە بدرێتەوە؟
هەموو کەس وەک نێچیرڤان بارزانی بیر ناکاتەوە، کەسی وڵاتپارێز لەناو پارتیشدا هەن.
زوبێر ئایدار: راستە مەسەلە تەنیا پەکەکە نیە، پرۆژەکەی تورکیا فراوانە ، قۆناغی یەکەم پەکەکە، دواتر یەکێتیە. ئەوە پیلانەی تورکیا لە ڕیفراندۆم دا دەرکەوت. یەکێتی لەم دۆخە ناڕەحەتە، هەندێک لەناویان تەنانەت گفتوگۆ لەسەر ئەوە دەکەن کە لەحکومەت بکێشیینەوە یان نا؟ . لەو هەڵوێستەی پارتی ناڕەحەتن. تورکیا بە باشورەوە نەوەستا خۆی گەیاندووە تا لیبیا. لە سوریا، باشور خەڵک بە چەتە دەکات و بەکاریان دێنێ بۆ ئامانجەکانی خۆی، ئەوەی بۆ لیبیای ناردووە وەک سوپای یەنیچەرییە. ئەوانەی دەیانێرین بۆ لیبیا تورک نین لەترسی نارەزایی ناوخۆیی بەڵکو چەتەی دیکە رەوانە دەکەن. لە باشور زەمینە بەوە دراوە، لەژێر ناوی ئەوەی کە موچەی ٢٠٠٠ دۆلاریان پیدەدەن. بینیمان کاتێ داودئۆغلو چووە باشور ، سەردانی شوێنی پەروەردەکردنیانی کرد. ناوی پێشمەرگەش لەکەدار دەکەن. دەیانبەن بۆ ئامانجی خۆیان بەکاریان دێنن. لە سوریا و باشور ئەوانەیان کردۆتەوە و پەروەردەیان کردوون و رەوانەی لیبیایان کردوون. بۆ بەرژوەندی خۆیان و پلانە فراونخوازییەکانیان بەکاریاندێنن. ئەو کەسانە چ ناوێکیان نیە جگە لەوەی کە خیانەتیان بە کۆمەلگەکەی خۆیان کردووە.
ئێمە کار لەسەر ئەوە دەکەن کە شەڕ روونەدا ، بۆ ئەوەی مەترسییەکی وەها نەبێت خەڵک، کەسایەتی و و حزبەکانیش کەوتونەتەخۆ. لەروانگەی ئێمەوە هەوڵی بەنرخ و گرنگن. ڕایەکی گشتی فراوان هەیە بە بەراورد بە سالانی ٩٠کان دا ، دیارە کە هەروا کارێکی ئاسان نیە کە هاوکاری لەگەڵ دژومن بکەی و هێرش بکەنە سەر هێزکی تر، ویژدانێکی کۆمەڵایەتی فراوان هەیە، کاردانەوەکان گرنگ و فراوانن، ئەگەر زیاتر بکرێن ئەوە هەنگاوی پاشەکشەیان پێ دەنرێت. ناتوانین بڵێین هەمووکەس لە ناو پارتی دیموکراتی کوردستاندا وەک نێچیرڤان بارزانی بیردەکەنەوە، باش دەزانین کە بنکەیەکی وڵاتپارێزیش لەناو پارتیدا هەیە و لەو باوەڕەشداین کە نارەزایی دەربرن بارامبەر ئەو دۆخە. بەڵام ئێمە خەڵک و رای گشتی ئاگادار دەکەینەوە کە مەترسییەکی وەها هەیە. هەرچییەک ببێ نابێ شەری نێوان کورد و کورد ڕووبدات، ئەگەر پێش بەوە بگرین دەبێتە گەورەرین زەبر لە دەولەتی تورک. دەبێ ئامانجەکانیان وەلابنێین. دەبێ هەموو کەسێک بەشێوەیەک نارەزایی دەربڕی و ئەرکی سەرشانی خۆی بەجێبێنێت.
گولستان ئیکە:دیارە ڕوونە کە نەخشە چیە، بەلام دەگوترێت کە هەموو کەسێک هەلوێستی خۆی نیشان بدات ، مەبەست چیە؟ داخۆ داواتان ئەوەیە کە پێشمەرگە لە زینێ وەرتێ بکشێتەوە؟ لە پەنجەرەی یەکیتی نەتەوەیەوە، چارەسەری چیە؟
ئامەد دیجلە:گەلی کورد، ڕێکخراوەی کۆمەلگەی مەدەنی ، هونەرمەندەکان دەتوانن چی بکەن بۆ ئەوەی کە ڕێ لەو شەڕە بگرن. لە زۆر کەناڵ و دەزگای راگەیاندنی نێونەتەوەییش چەندین شیکاری هەیە دەوڵەت بۆ پەردەپۆشکردنی قەیرانی ناوخۆیی، هەوڵی داگیرکاری و قەیرانی دەرەکی دەدات؟ داخۆ ئەڵقەی لاوازی ڕژێمی تورکیا چیە کە ئەگەری داڕمان و شکانی هەبێت؟ بۆ ئەوەی پێک بێت دەبێ چی بکرێت و چ کۆششێک بدرێت؟
جاهید مەروان: دیارە زۆربەی چاوەڕوانیەکان لە کوردن ، دەزانین کە لە ئاستی نێونەتەوەییشدا توێژێکی دۆستی گەلی کوردی باشوری کوردستان هەیە مەبەستم ئاستی دەوڵەتەکان نیە، بەڵکو رێکخراوە و کەسایەتی نێونەتەوەیی کە دۆستی کوردن ولایەنگری پێگەی سیاسی گەلی کوردن، دەتوانن کە گوشار بۆ حکومەت بێنن و بانگەوازی بکەن پاشەکشە بکات لەو هەنگاوە؟
گەلەکەمان هێزی ڕێگرتن لەشەڕ و چارەسەرین
رەمزی کارتاڵ :بۆ چارەسەری هێزی سەرەکی گەلەکەمانن. هەموو هێزێکی نیونەتەوەیی و ناوچەکە ئەجیندای تایبەت بە خۆیان هەیە. حساب و ستراتیژی خۆیان هەیە. بەڵام ئەگەر گەلی کورد خۆی بەهەوڵ ، هێز و جموجوڵی خۆی ئەو پیلانە پوچەل بکاتەوە، ڕی بەو شەڕە بگرێت ، ئەوە دەبیتە زەمینەی هەڵکشانی هیزی کورد هەم لە ڕووی سیاسی ، دیبلۆماسی، جەماوەری، کۆمەلایەتی ئەوە کاریگەری لەسەر هێزە نێونەتەوەییەکان دەبێت و ناچاریان گۆرانکاریان دەکات لە سیاسەتیاندا. گەلەکەمان لە ئیستادا هێزی سەرەکیە . لە هەموو پارچەکان بەتایبەتی باشور، گرنگە نارەزایی دەربڕن. دەبێ هونەرمەند، ڕۆشەنبیران، سیاسەتمەدار، ڕێخکراوەی کۆمەلگەی مەدەنی چاوەڕوانی ئەوە نەبن کە گەریلا شەڕ بکات و لە ڕووی سەربازییەوە هەندێ ئەنجام بەدەستبێت یان پێیان وابیت کە هێزی نێونەتەوەیی دەستوەردات، نەخێر دەبێ لەو چاوەڕوانیەدا نەبن. دەبێ بەر لە هەموو کەس گەلی کورد ڕێ بەو شەڕە نەدەن ، ڕی بەو سیاسەتەی دەولەتی تورکیا نەدەن. دەبێ خەڵک دەنگی بەرز بکاتەوە و ڕەوتی گۆرانکارییەکان بگۆڕن. دەبێ هەم بەڕێپێوان، بەکۆبونەوەی جەماوەری، لێدوانی چاپەمەنی، بەقەڵغانانی زیندوو بەرەو هەرێمەکە و هەموو پارتە سیاسیەکان دەبێ پێکەوە کار بکەن و گوشار بێنن. تەنانەت گوشار بۆ پارتی دیموکراتی کوردستانیش بێنن. ئەگەر گەلی کورد پەرە بە بەرخودان و تێکۆشانێک بدات لەبەرامبەر بەو داگیرکارییە سەپێنراوەی دەوڵەتی تورک بەسەر باشوردا، شکاندنی سیاسەتی دەولەتی تورکیا لەگەڵ خۆیدا دەستکەوتی گەورە بۆ گەلەکەمان دێنی لەهەموو بەشەکانی کوردستان و تەنانەت ناوچەکەش. زەمینەی ئەوەش هەیە و هەڵویستی گەلی کورد گرنگە.
گەلی کورد دۆستێکی زۆری هەیە لە ئاستی نێونەتەوەییدا هەم ئاکادیمیسیانان، هەم ڕیکخراوە و بزوتنەوەی جیاواز هەیە، هەرچۆن لە داگیرکارییەکانی کۆبانێ، گرێ سپی و سەرێکانی دا هەستانە سەر پێ، بەلام گەلی کورد کاتێڕاپەرێ، ئەوە دۆستانی نێونەتەوەیش پالپشتی لێدەکەن و دەکرێت ئەو تێکۆشانە لەگەڵ راگەیاندنە کوردیەکان و گەلی کورد پێکەوە بەڕێوەببرێت.
فەهمی ئیشک: بەڵێ بەرێز ئایدار ئێوە سەبارەت بە هەڵوێست نیشاندان لەئاستی ناوخۆ و دەرەوە دەکرێت چی بڵێن؟
نۆکەریتی و هاکاریکردنی دەولەتی تورک هێڵی سورە
زوبێرئایدار : بەڵێ سەبارەت بەهەلوێست، ئێمە هەندێ هێڵی سورمان هەیە و دەبێ هەشبێت. هێلی سورمان ئەوەیە کە دەبێ هیچ کەسێک نەبێتە هاوکار و نۆکەری دوژمن و داگیرکەر، ئەوە مەبەست لە هەموو کوردستان و هەموو جێیەکە. بەهەمان شێوە ئەگەر ئێمە لە دژی گەلی کورد هاوکاری هێزێکی داگیرکەرمان کرد با هەموو گەلی کورد لە دژمان بکەوێتە جوڵە کە هەرگیز ڕوونادات و تا ئێستاش لەبەرامبەر بەکورد لەگەڵ هیچ هێزێکی داگیرکەردا دەستمان تێکەڵ نەکردووە. دەبێ هەموو کەسێک بزانێ ئەوەی کە ئەو دەوڵەتی تورکە کە سەرکێشی داگیرکاری و دوژمنایەتی گەلی کورد دەکات دەبێ هەموو کەسێ لە دژی دەوڵەتی تورک بکەویتەخۆ . هەرکەسێک کەهاوکاریان بکات دەبێ لەدژی ڕاوەستین و ناچاری هەنگاوی پاشەکشەیان پێبکات، دەبێ لەهەموو بەشەکانی کوردستان هەمان شت بکرێت. ئێمە نالێین کە با دیدار لەگەل دەولەتی تورکیا نەکەن، ئێمە دەلێین با هاوکاریان نەکەن و نۆکەراتیان بۆ نەکەن. هەموو پارتەکان بە تایبەتی یەکیتی، گۆران ، حزبەکانی رۆژهەلاتی و ڕۆژڤا دەبێ هەلوێستیان هەبێت. لەوانەیە بەرژەوەندی جیا، بۆچونی جیا هەبێت لە نێوان کورد دا، کێشە هەرچییەک هەبێ، دەبێ بە پرەنسیپ مامەلە بکەین و لەڕێی دانوسانو گفتوگۆ هەڵوێست هەبێت، ئێمە دەلێین میکانیزما و چەترێکی نەتەوەیی هەبێت بۆ ئەوەی کە قۆناغەکانی مەترسیداردا بیخەنە جوڵە و هەڵویستی هاوبەشمان هەبێت. دەبێ هەموو کەسێک شەڕی ناوخۆیی وەک هێلی سور ببینێت. کێشە هەرچیەک بێت دەبێ بە دیالۆگ چارەسەر بکرێت. نێچیرڤان بارزانی دەیتوانی بڵێ ” کێشەمان لەگەڵ پەکەکە هەیە ، کوردین ، براین دەتوانین پیکەوە کێشەکان چارەسەر بکەین” . ڕای گشتی گرنگە کە خاوەن هەلوێست بێت ، رۆشەنبیر، سیاسەتمەدار، هونەرمەند و پارتی سیاسی و ریکخراوەکان و هەموو کەسێک دەبێ هەلوێست نیشاندان بدات.
ئێمە بزوتنەوە و گەلێکین کە لە ئاستی نیونەتەوەییدا کاریگەرمان هەیە، دۆستانمان دەتوانن ڕۆڵی خۆیان ببینن، لەگەڵ پارتی ، یەکیتی و لەگەڵ ئێمە دەتوانن پەیوەندی ببەستن و دەتوانن بڵێن کە ئێمە هەڵەین. لەو بارەیەوە دۆستانمان دەخەینەگەڕ.
سەرەتا کشانەوە دوایی دیالۆگ
گوڵستان ئیکە: کاری بەپەلە چیە؟ داخۆ بەکشانەوەی پێشـمەرگە پرسەکە چارەسەر دەبێت؟ بانگەوازیتان هەیە بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان؟
زوبێر ئایدار: هەر هێزێک بگەڕێتەوە بۆجێی ١٥ ڕۆژ لەمەوبەر کێشە دروست نابێت. سەرەتا کشانەوە، دوایی دیالۆگ. هەنگاوی کردەیی ئەوەیە. دەولەتی تورک لەوانەیە کە نمایشی هێز بکات بەڵام ئەو هێزەشی نیە لە ناوخۆ و دەرەوەدا کێشەی هەیە،چەندەی دەوێ با تەکنیک بەکاربێنێ و بلێ کە ئەنجام بەدەست بێنێ،بەلام بەو تێکۆشانەی لەمساڵ دا بەڕیوەببرێت دەکرێت شکست بەو ڕژێمە بهێنرێت، پێشتریش سەدام وادیار دەبوو ناروخێت بەلام ڕوخا. داوا لە گەنجانی کوردستان دەکەم لە هەموو بەشەکانی کوردستان و مەترۆپۆلەکان کە لە دژی ئەو ڕژێمە داگیرکەرە هەڵوێستیان نیشان بدەن.
فەهیم ئیشک: بانگەوازییتان بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان چیە؟
رەمزی کارتاڵ: کشانەوەی هێز لە زینی وەرتێ گرنگە بۆ نەهێنشتنی رسکی کەوتنەوەی شەر. بەڵام کۆتا چارەسەری نیە. قۆناغ ، قۆناغی بەرزکردنەوەی ئاستی تێکۆشانە لە بەرامبەر ئەو سیاسەتە فراوانخوازی و هێرشکاریەی دەولەتی تورک. ئەگەر ئەو تێکٶشانە نەکریت ئەوە کێشەکە لە جێی دیکەی هاوشێوەی زینی وەرتێ دووبارە دەبنەوە. دەبێ پرۆسەکە بەشێوەیەکی دیکە بەسەر دەولەتی تورکدا هەڵگێڕێتەوە. هەرچۆن لە دژی داعش لەهەموو بەشەکانی کوردستانەوە چوونە رۆژئاڤا و هەرچۆن هەموو چڕی تێکۆشانی نێونەتەوەییمان لەسەر رۆژئاڤا بوو و پێشکەوتنی گرنگی لێکەوتەوە. ئەمرۆش لە دژی دەولەتی تورک کە هاوکارو هێزی پشت پەردەی داعش و چەتەکانە و لە باشوری کوردستان هەمان سیاسەت بەرێوەدەبات دەبێ هەموو بەشەکانی کوردستان و هێزمان لە ئاستی نیونەتەوەییدا لەسەر ئەو بەشە چڕ بکەینەوە و لەدژی ئەو هێزە داگیرکەرە ئاستی هەموو جۆرە تێکۆشانێک بەرزبکەینەوە. هەر چۆن داعش لە رۆژئاڤا شکستی پێهێنرا ئەوە ئەمرۆش لەباشور پاترۆنی داعش کە دەولەتی تورکە دەبێ شکستی پێبهێنرێت. هەولەمەرج بۆ ئەم هەنگاوە هەم لەئاستی ناوخۆ و هەم لە ئاستی نیونەتەوەییدا لەبارە و بانگەوازی سەفەربەری لە هەموو کوردستانیان دەکەین کە لە چوارچێوەی ئەو ستراتیژیەدا بجوڵێنەوە. دەبێ گەنجان لەسەر سەفەربەرییەدا لە هەموو بەشەکانی کوردستان و دەرەوەی وڵات لەو چوارچێوەیەدا بەشداری لە قۆناغەکەدا بکەن. ئەوە تێکۆشانی گەلی کوردە کە کاریگەری لە رای گشتی نێونەتەوەیی دەکات. بۆ ئەوەش کات کاتی داڕماندنی فاشیزمە و بانگەوازی لە ژنان، گەنجان ، پارتە سیاسیەکان و گەلی باشوری کوردستان دەکەم کە تێکۆشانیان لەو چوارچێوەیەدا چر بکەنەوە.
سەرچاوە:
بەشی یەکەم
http://www.medyahaber.info/19medyahaberdegundem/
بەشی دووەم
http://www.medyahaber.info/19-30medyahaberdegundem/
وەرگێڕی ئەم بابەتە لە تورکیەوە بۆ کوردی” نەی خواست ناوی بڵاوبکرێتەوە.
لە ڕێگەی” ڕۆژنامەنوس فەرەیدون کونجرینی نێردراوە
