سازدانی: ئەفشین غوڵامی
ـ بە ڕاى ئێوە سەرەتاكانى نووسين لە ڕوانگەى ميژووييەوە، لەكەيەوە دەست پێدەكات؟
ـ گەڕانەوە بۆ سەرەتاكان و ڕۆچوونە نێو موعەماكانى ميێژووەوە، كاريێکى سەختەو هەندێک جارانيش چەواشەكار و هەڵخەڵەتێنەرە، بەتايبەت لەساغكردنەوە ئەركيۆلۆژييەكاندا، جا چە نيازپاكانەو خۆڕسكانە بێت، يان بەئەنقەست و دەستێك لەپشتەوە گەمە بەحەقيقەتەكان بكات.
بەجياكردنەوەى ميێژووى نووسين و مێژووى نووسينى ئەدەبى كەدوو بوارى جيان، وەك زانراوە ميێژووى نووسينى ئەدەبى بەجياوازى بگرەو بەردەى ساڵانى نووسينى، بەڵام تا ئێستا هەمووان كۆكن بەئەژماركردنى داستانى گلگامش بەكۆنترين تێکستى ئەدەبى نووسراو و دواتريش پاش چەندين سەدەش ئەليادەو ئۆديسەى هۆميرۆس و جودايى و جياوازى گلگامش-ش لەگەڵ ئەو دوو داستانەى ديكەى هۆميرۆس-دا كەمەزەندە دەكرێت نۆسەد يان هەشت سەد ساڵی پێش زايين گوترابێت و لەحەوت سەد ساڵى پێش زاينيشدا لەلايەن كەس و كەسانێکەوە نووسرابێتەوە، هەر بۆ خۆى جياكەرەوەى دوو دنياى جياوازە لەشێوازى بيركردنةەوەى مەعريفى و فەلسەفيدا.
ـ بێ گومان زمانى سانسكريتيش بەشێکى ئەو ئەدەبياتە كۆنەى پێ نووسراوەتەوە؟
ـ ڕِاستە و وەك گوتم، ساغكردنەوەى ئاسان نييەو ڕەنگيشە لەئايندەدا نووسراوى ديكە بدۆزرێتەوە، هەر وةك چۆن دۆزينەوەى داستانى گلگامش رێکەوت بوو. دەگوترێت داستانى ڕاماياناو ماهابهاراتا وەك نمونەيەكى بەرچاوى زمانى سانسكريتى پێش زايين بەچەند سەدەيەك نووسراوە.
ـ دەبێت رۆژئاوا لەسەردەمانى خۆيدا ئاگادارى ئەم تێكستە سانسكريتيانە بوو بێت، يان هەر ئاگادارى ئەليادەو ئۆديسەى هۆميرۆس بووە؟
ـ دەبێت لەخۆمان بپرسين كەئاخۆ هەر لەسەردەمانى بەكارهێنانى سانسكريتى لەنووسيندا، لەماوەى مۆرياو گۆپتا-دا كە لەهەشت سەد ساڵی پێش زايينەوە بۆ دوو سەد ساڵی پێش زايينى خاياندووە، هيچ كام لەتێكستەكان نەگەيشتبێتە رۆژئاواى ئەو دەم، بێگومان دەبێت گەيشتبێت. يان تۆ بڵێی نەگەيشتبێت؟!.. دەگوترێت كتێبى “مردووانى ميسرى” گوايە هەزار و هەشت سەد ساڵە، يان هەندێک دەڵێن دوو سەدو پەنجا ساڵ لە پێش زاييندا نووسراوە.بەڵا لەسەدەى نۆزدەداو پاش كەشفكردنى جفرەكانى “بەردى ڕەشيد” توانرا بخوێنرێتەوە، بەڵام ئاخۆ لەسەردەمى نووسين و دانانى بەردى رەشيد-دا كتێبى “مردووانى ميسرى”و چەندين تێكستى ديكە نەخوێنراونەتەوە؟ بێگومان خوێنراونەتەوەو لەگەڵ چەندين مەعريفەى ديكەى تريشدا گوازراونەتەوە بۆ رۆژئاوا.
ـ بابگەڕێنەوە سەر يەكەمين تێکستى ئەدەبى نووسراو؟
ـ داستانى گلگامش چ وەك كۆنترين تێکستى نووسراو كە تائێستا لەبەردەستدايەو چ وەك ئەو قووڵاييەى كەهەيەتی سەرسووڕهێنەرە، بەشێوەيەكى باڵاو كاملەن پرسيارە كەونيى و ئەنتۆلۆژييەكان لەخۆ دەگرێت، دەگوترێت دوو هەزار ساڵ پێش زايين نووسراوەتەوەو لەهەمووشى سەيرتر ئيمزاو ناوى كەسێکى لەسەرە بەناوى ” شين ئوقى ئونينى” كەنەزانراوە ئاخۆ نووسەرى داستانەكەيە يان ئەو كەسەيە كەنووسيويەتييەوە. داستانەكە باس لە گلگامش دەكات كە پاشاى “ئۆرك-وەركا”يەو دايكى خوداوەندەو باوكى لەتوخمى مرۆڤى فانييەو بەمەش ئەويش دەبێتە بوونەوەرێکى فانى. تاكرِەوانە حوكمى كردووەو لەتاو زوڵم و زۆرى، خەڵكى “ئۆرك” پەنا بۆ خوداوەندەكان دەبەن تا چارەسەرێكيان بۆ بدۆزنەوە، يەكێک لەخوداوەندەكان كەناوى ئۆرۆرۆ-يە پیاوێکى بەرايى و بەهێزى سەرەتايى توكنى بۆ دروست دەكات كەلەنێو ئاژڵاندا وەك ئەوان دەژى بەناوى “ئەنكيدۆ”و پاش ئەوەى چەند جارێک ئاژەڵان لەتەڵەى ڕِاوچييان ڕزگار دەكات و دەبێتە مايەى كۆسپ بۆ خەڵکى، خەڵكەكە پەنا بۆ گلگامش دەبەن و شەكواى حاڵى خۆيانى بۆ دەكەن. گلگامش-يش فێڵبازانەو تەنانەت بەشێوازێكيش كەبەدرێژايى مێژوو بەكارهاتووە، مێینەيەك بۆ تەفرەدانى دەنێرێت. لەداستانەكەدا يەكێك لەكارەكەرەكانى پەرستگەى عەشتار بەناوى”شمخات” دەنێرێت بۆ دەستەمۆكردنى دڕندايەتى “ئەنكيدۆ” و ڕابواردن لەگەڵی تا ئاژەڵان لێى بتەرنەوەو ببێتە كەسێكى ڕامكراو و مەدەنى. ئيتر فێرى جل لەبەركردن و خواردنەوەى شەراب و كەيف و سەفاو شت گەلێکى لەو چەشنەى دەكات. ئينجا پاش ئەو گۆڕانە، ئافرەتە نێردراوەكە غيرەى “ئەنكيدۆ” دەبزووێنێت و باسى ئەوەى بۆ دەكات چۆن غەرێمیکى هەيە كەناوى گلگامش-ەو يەكەمين شەوى پەردەى هەموو کچانى مەملەكەت بۆ ئەوەو بەمەش “ئەنكيدۆ” هار دەبێت و مەيدان لة گلگامش دەگرێت، بۆ زورانگرتن و ململانە.
هەردووكيان زۆر بەتوندى بەگژ يەكتردا دەچن و هەرچەند لە هێزدا يەكسانن و بەرانبەر دەوەستنەوە، بەڵام بەددان پێداهێنانى “ئەنكيدۆ” بەهێز و تواناى گلگامش-دا. گلگامش بەسەركەوتوو ئەژمار دەكرێت و ئيتر بەمە دەبنە دوو هاوڕێی زۆر خۆشەويست و لەدرێژەى داستانەكەدا “ئەنكيدۆ” لەپێناو بەرگريكردن لە گلگامش، كاتێك خوداوەندەكان پاى پيرۆز بۆ كوشتنى گلگامش دەنێرن، پەلامارى قۆچى پاى پيرۆز دەدات تا گلگامش زەفەرى لێبێهێنێت و بيكوژێت، بەكوشتنى پاى پيرۆزيش ئەنجومەنى خوداوەندەكان كۆدەبنەوەو بڕیار دەدەن “ئەنكيدۆ” بكوژن، ئيتر تووشى نەخۆشييەكى دەكەن و پێى دەمرێت.ئەمەش وا لە گلگامش-دا دەكات دەيان پرسيار لەبارەى بوون و نەبوون بەمێشكيدا گوزەر بكات و نغرۆى خەم و پەژارەيەكى هێجگار قووڵ ببێت و عەوداڵى دۆزينەوەى نهێنييەكانى بوون و فەنا بوون ببێن، لەم پێناوەشدا دەست دەكات بەسەفەركردن و لەدریژەى سەفةرەكەشيدا دەگاتە لاى ئەو كەسە نەمرەى كەناوى “ئوتنابشتم”ەو پاش ڕزگاربوونى لەتۆفانە مەزنەكە. خوداوەندەكان نەمرى هەتا هەتاييان بەخۆيى و ژنەكەى بەخشيوە. پاش هەولڵێکى زۆرى گلگامش بۆ رازيكردنى “ئوتنابشتم” تا نهێنى نەمرى پێ بڵێ. ئەو زاتە نەمرە مەرجى شەش رۆژ و حەوت شەو نەخەوتنى بۆ دادەنێت، تا پێی بڵێت.ئەمەش بەگلگامش ناكرێت و پاش بێدارييەكى زۆر دەخەوێت و هەلى بەدەستهێنانى نەمرى يان زانينى نهێنى نەمر بوون لەدەست دەدات.ژنى “ئوتنابشتم” بەزەيى بە گلگامش-دا دێتەوەو نهێنی گەنج بوونەوەى پێدەڵێت و پاش بەدەست هێنانى ئەو گیايەو دەرهێنانى لەنێو دەريادا، ئەويش لەغەفڵەتێکدا مار دەيخوات، ئيتر مايە پووچانە دەگەڕێتەوە دەگاتە ئەو يەقينەى چارەنووسى هەموو مرۆڤێك مەرگ و فەنا بوونە.
ـ هەر ئەمەشە كە بە ڕوونى لەفەلسەفەى رۆژهەڵاتى و دنياى سۆفييەكاندا ڕەنگدەداتەوە؟
ـ بەڵێ تەنانەت كاتێك گلگامش سەفەرەكەى دەست پێدەكات، بۆ دۆزينەوەى نهێنييەكانى نەمر بوون و مانةەوەى هەتا هەتايى، جلى پاشايەتى دادەكەنێت و جلى وەك هى سۆفييان و دەروێشان دەكاتە بەرو لەڕێگەش بەقسەو هەوڵ و تەقەللاكانى خوداوەندى خواردنەوەو شەراب”سيدورى” هەڵناخەڵەتێت، كە پێی دەڵێت دنيا بۆ خواردنەوەو ڕابواردن كراوەو لەجێی عەوداڵبوونت بەشوێن وەڵامى پرسيارەكاندا خۆت لەچێژبينين و ڕابواردندا غەرق بكە. بەڵام ئەو گوا لەو قسانە ناگرێت و درێژە بەسەفەرەكەى دەدات.
ـ ئەدەبياتيش بۆ خۆى سەفەر و گەڕانە، پێتان وانييە هەر ئەم پرسيارگەلانەيە، ئەدەبيات سەرقاڵییەتى؟
ـ بەڵى ئەمە لاى سەرجەم ئەو ژمارە كەمە لەنووسەرە جدييەكانى دنيا وايە، ئەوانەى حەوسەڵەو توانا و تاقەتى قووڵبوونەوەو تێپەڕ کردنى ئاستە سەتحييەكانيان هەيە، وەك كافكا و ئيتاليۆ كالڤينۆ و بۆرخيس و ژمارەيەك لەنووسەرە جدييەكانى دنيا.
ـ بەڕاى ئێوە، ئەو شتانەى واقيعى ئەدەبى لەدنياى نووسينداو واقيعى حەقيقى لەيەكتر جيادەكاتەوە كامانەن؟
ـ پرسيارەكەتان فرەڕەهەندەو گەڵێک وەڵام هەڵدەگرێت، وەك دەڵێن يەكێک لەجياكەرەوەكانى ئەدەبيات لەواقيعى حەقيقى ميتافۆرە، بەڵام بەڕای جۆرج لاكۆف و جۆنسۆن ميتافۆر تەنها پەيوەست نييە بةطوزارشتة زمانةوانييةكانةوة، بةلَكو ثةيوةستة بەبيركردنەوەو كردار و هەستكردنەكانمانەوە، پەيوەستە بەفۆڕمۆڵەبوونى ڕايەڵەى چەمكەكان لەبەڕێوبردنى كردەوە مۆڕاڵييەكانمانەوە. مەبەست لەوەيە لەخودى بيركردنەوەو تێڕوانين و دنيابينى و تەنانەت فڕفێڵا و كاروكردەوە هەڵخەڵەتێنەرەكانى مرۆڤيشدا، ميتافۆر حزوورى هەي. ئيتر بەشێك لەبەرەو پێشچوونە شارستانييەكان پەيوەستە بەميتافۆرەوە كەپاش دروستبوونى زمانێکى تايبەت، بەچەشنێك لەچەشنەكان لەنێو هەناويدا و هاوتا لەگەڵ بەكارهێنانى بەردەواميدا دێتەبوون. ئەگەر كەمێک زياتر قووڵبينەوە دەبينين بيستن رۆڵێکی سەرەكى هەيە لەقسەكردن و ئاخافتن و پەڕەپێدانیدا. هەروەك “مەولانا جەلالەدينى رومى” دەڵێت: ( هەر وەڵامێك لەڕێی گوێوە بچێتە دڵەوە، چاوت پێت دەڵێت، وازى لێ بهێنەو گوێڕاگری من بە. بزانە گوا بازاڕییە. بەڵام چاو ئەهلى ويساڵە.. چاو ساحێبى حاڵە. بەڵام گوا ئەهلى مەقامەو لە گوێگرتندا سيفاتەكان دەگۆڕێن. بەڵام لەبينيندا زات دەگۆڕێت).
ـ كەواتە دنياى عيرفان و سۆفيگەرى و نووسينەكانيان لەدنياى ئەدەبياتى جيدييەوة نزيكەو وەك چۆن توانيووتانە لەسەرجەم رۆمانەكانتانداو بەتايبەتيش لەڕۆمانى” وێڵگەى يادەوەرييە گريمانكراوەكان”دا رايەڵەيەكى نهێنى و ئەفسوونئامێزانە لەنێو ئەو دوو دنيايەدا دروست بكەن، واتە ئەدەب و عيرفانتان كردۆتە دوو ديوى يەك تێکستى ئەدەبى؟
ـ تۆ بڕوانە دنياى ئەو عاريفانە هێندە قووڵ و فرەڕەهەندە، هەيانە،جگە لەدەیان كتێبی فيكرى و فەلسەفى و عيرفانى، لەئەدەبياتيشداو بەتايبەتيش لە بوارى گوتنى شيعردا بەيت و پارچه شيعرى زۆر كاريگەرو سەرسام ئامێزيان هەيە، يان تەنانەت ديوانە شيعريان هەيەو هەشيانە تەنها بەشيعر هەموو ئەزموونە ناوەكييە قووڵەكەى خۆى خستۆتەڕوو. ئەوانەى زۆر بێدەنگ و تەريكيش بوون، زمانى حاڵ و دەربڕینيان هەر شيعر بووە..لەگەڵ بوونى ئەو جەزب و ڕاكێشانەى كەتەنها لەدنياى عريفاندا هەيەو رۆحى بنيادەم تووشى هەژان و سەرسامبوون دەكات، لەپشت هەر بەيتێكياندا دنيايەك ماناى زۆر قووڵ لەباتن و زاهيردا حزووريان هەيە.سەيركە من و تۆ چيمان لێدێت بەرانبەر تەنانەت بەيتە شيعرێكى فەريدەدينى عەتتار و حافزى شيرازى و حەللاج و ئيبن عەرەبى و مەولانا جەلالەدينى رومى كەخۆدى ئەو زاتە دەرحەق بە”عةتتار” دەڵێت:( عەتتار سەفەرى بەهەر حەوت مەملەكەتەكەى عيشقدا كردو كەچى ئێمة لەسەرەڕێگەى شەقامێكى عيشقدا چەقيووين). هەروەها هەموو توانستە شيعرييەكانى خۆى دەباتەوە بۆ “عەتتار”و تەنانەت دەڵێت:( هەڵەكانيشم هەر لە عەتتار-ەوە فێر بووم).ئەمەيە ئەدەب و ڕەوشتى ئەهلى عيرفان كەبەدەر لەمل شكاندنى يەكتر و حەسادەت،پێکەوە كار لەخوڵقاندنى دنياى مەجازيدا دەكەن، ئەوەتا مەولانا ئاماژە بەوە دەكات،هێندە كاريگەرى عەتتار-ى لەسەرە، تەنانەت هەڵەكانيشى هى ئەون، بەڵام لەواقيعى ئەدەبيات و نووسينى ئەم دەڤەرەى ئێمەدا، ئەوەى تۆ بۆ خۆت كەشفت كردووەو زادەى شەونخوونى و ئەزموونى مەعريفى و رۆحيتە، كاتێک دەيخەيتەڕوو، لێرەو لەوێ ئەوەى پێی گەيشتوويت، بەلاسايى كردنەوە يان بردنى دەبێتە بابەتێک يان چەند بابەتگەلێکى بڵاوكراوە، لەڕو هاوشێوەو لەناوەخندا كاڵوكرچ و دزێو. ئيتر چى لەوە ترسناكتر هەيە لەواقيعێكى ئاوادا هەبيت و بنووسيت و دڵنيابيت ئەوەى تۆ گوتووتەو لەڕووكەشدا بێدەنگى لێکراوە، هەر وەك ئەوەى نەبينرابێت و نەخوێنرابێتەوە، كەچى لە ڕاستيداو بە بێدەنگى و لەتاريكيدا كار بۆ فامكردن و راڤەكردنى كراوەو پاش ماوەيەك لێرەو لەوێ ئاوەژوو يان بەكەمێک دەستكارييەوە بەناوى كەس و كەسانێکى ترەوە بڵاودەكرێتەوە؟!
ـ كەواتە تێکستە ئەدەبييەكانى عاريفان، ئەدەبى راستەقينەو جدين؟
ـ لەڕاستيدا ڕۆژهەڵتناسەكان توانيان سەرتاپاى ئەدەبيات و فيكر و بيروبۆچوونى ڕۆژئاوا لەبنەڕەتەوە بگۆڕن، بەوەرگێڕان و گەياندنى دەيان تێكستى ئەدەبى و فيكرى و مەعريفى و زانستى و عيرفانى رۆژهەڵات.زۆريان تەمەنى خۆيان بۆ كەشفكردنى نهێنى و پەنهانى عيرفان و دنياى سۆفييان تەرخانكرد، لەوانە “لويس ماسينيون”ى فەڕەنساييە، بابەتى دەرحەق بە”سەلمانى فارسى”و “ئيبن سەبعين”و “حەللاج”نووسيوە، بەتايبەتيش نزيكەى سى ساڵ لەتەمەنى خۆى بۆ ناساندنى بەرهەم و ژيانى “حەللاج” تەرخانكردووە، “ئازارەكانى حەللاج ” ناونيشانى كتێبێكى تۆكمەو جوانى ئەو زاتەيە.
ـ دووبارە راڤەكردنى مێژوو و خوڵقاندنەوەى سەرلەنوێشى، لەهەموو ڕۆمانەكانتاندا بەرچاو دەكەوێت، سەربارى بينينەوەى لەهەندێك لە وتار و لێکۆڵینەوەو بابەتى ڕەخنەيى و وەرگێڕانەكانيشتاندا، هۆكارى گرنگى دانتان بەمێژوو بۆ چى دەگەڕێتەوە؟
ـ وەك وەبيرم دێت و تەنانەت پێش فامكردنى تەواويشم بۆ دنيا، باس و خواس و بەسەرهاتە مێژووييەكان زياد لەگەمەو ياريكردن سەرنجيان ڕادەكێشام، بەبێدەنگى بەديار بەساڵاچووەكانەوە دادەنيشتم بۆ گوێ بيستى ئەو حيكايەتە مێژووييانەى كەنازانم بۆ هەر لەو دەمەوە لەواقيعى ژيان جوانتر و بەتامتر دەهاتە پێش چاوم و بێزار نەدەبووم لەهەموو ئەو گێڕانەوانەى كە ساڵێ لەدواى ساڵێ منيان ئالوودەو شەيداى خوێندنەوەى مێژوو كرد، بۆ ئەوەى لەنێو خەياڵ و خەونەكانمدا ببێتە بەسەرهات و ماجەراو و داستان و حيكايەتگەلێکى جياواز لەوەى كەلەواقيعدا هەبووەو روويداوە.گێڕانەوە مێژووييەكانى سەردەمى منداڵیم، ئەوەندەى گوێبيستيان دەبووم، هەستم بەسامى وشەكان و قووڵايەكانى زەمەن دەكرد، زەمەنێك كەبۆنێکى تايبەتى هەبوو. بۆنێک بوو، وەك بۆنى خودى بەساڵاچووەكان. دەمزانى ئەو كەسانەى حيكايەتە مێژووييەكان دەگێڕنەوە، هەر يەكێکيان چەند جياوازن لە كەسێکى تريان، لە گێڕاندنى هەمان بەسەرهات و ماجەراى مێژوويدا. كاتێك باسى ئەسكەندەرى مەقدۆنييان بۆ دەكردم و دواتر لەشويێنێکى ترەوە باسى زولقەڕنەين-يان بۆ دەكردم و ئيدى كاتێك لاى يەكێکيان جيابوون و لاى يەكێكى تريشيان هەردووكيان هەر يەك بوون، زۆر سەرسام و حەيران دەبووم، بەو توانستە سەير و سەمەرە عەجايبەى، كەدنيايەكى جياوازى واى دەهێنايە پێش چاوم، كە دەبوو لە گەڵ يەكێكيان بم و لايەنگرى تەسەوراتى بم، دژ بەوى تريان. يان پێچەوانةى هەردووكيان بم و هەموو ئەمەش دەبووە مايەى چەندين پرسيارى بێکۆتا، كەهەم ڕووبەڕووى ئەوانەم دەكردەوە كە حيكايەت و بەسەرهاتە مێژووييەكانيان بۆ دەگێڕامەوەو هەم لەكەسانى تريشم دەپرسى، ئيدى هەر لەسەرەتاوە بەپرسيار و نايەقين بوونمەوە دەرحەق بەوەى دەيبيستم، هاتمە نێو دنياى بەسەرهات و ماجەرا مێژووييەكانەوە، بەگومانەوە كەوتمە ڕوانين و سەرنجدانى سەرجەم دياردەو شتەكان.
ـ هەر بۆيە دەتەوێت بگەڕیت بەشوێن مێژووى نەنووسراو و نەگوتراوى شتەكاندا؟
ـ ئێمة هەموومان چ لەئێستادا لەنێو مێژووداين و چ پاش مەرگيشمان لەنێو مێژوودا دەمێنينەوە. بەكەسە ناسراو و نەناسراوەكانيشەوە.ئيتر ئەگەر مێژووى نووسراويش نەبێت، ئەوە مێژووى شەفەهى دەتوانێت كەسە نەناسراوەكان بهێڵێتەوەو دەماو دەم بەسەرهاتى ژيانيان بگێڕێتەوە. بۆيە بوونى من و تۆ لە مێژوودا، چەندە بابەتێكى حەقيقى و واقعييەو وەك خۆى و لەخۆيدا بوونى هەيە، ئەوەندەش بابەتێكى ئەبستراكت و جياوازە.ئەمە جگە لە چۆنيەتى بينينى ئەويتر بۆ من و تۆ. بؤ نمونە “هيتلەر” لاى من و تۆ، تەنها ديكتاتۆرێکى خويێنڕێژ و ماڵوێرانکەر و تاوانبارە، بەڵا لاى هەموو ئەوانەى تا دوا دڵۆپی خوێنیان بەرگرييان لێکردو لەپێناويدا جەنگان شتێكى ترە. “هيتلەر” لەتێڕوانينى بيرمەندەكانيشدا جياوازە، بيرمةندێكى داهێنەرى وەك”هايدگەر” يەکێک بووە لەحەيران و موعجيبەكانى، كاتێک پێی دەڵێن چى لەو پیاوە سەتحييەدا دەبينيتەوە، وا هێندە پێى موعجيبيت؟ لەوەڵامدا دەڵێت، تەنها جووڵانەوەى دەستى بەسە! واتە بۆ گۆڕینی كەساتييەكان و هێنانە ژێر باريان.ئيدى “هايدگەر” بەكۆڵێک ئەقڵەوە كەسايەتييەكى وەك هيتلەر لەناخەوە دەيهەژێنێت؟!
” ئۆشۆ” لەكتێبى “لەكۆيلايەتييەوە بەرەو ئازادى”دا ئاماژە بەوە دەكات، ( كەئەڵمانيا وڵاتى كانت و هیگل و فيورباخ و كارڵ ماركس و فرۆيدو مارتن هايدگەر-ە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا كەسێکى سايكۆباتى پلە سێى وەك “ئەدۆلف هيتلەر” توانى ميللەتێكى ئاقڵى وەك ئەڵمان بەلاى خۆيدا ڕابکێشێت) دەڵێت( بەڕای من ئەگەر بەشەرييەت هيچ لەمەوە فێر نەبێت، ئەوە مێژوو خۆى دووبارە دەكاتەوە.ناچێتە ئەقڵەوە كەيەكێك لەناودارترين فەيلەسوفەكانى چەرخى بيستەم، كەسێکى وەك “مارتن هايدگەر” ببيێتە هەوادار و لايەنگرى هيتلەر. هيتلەر بووە سەرۆكى ئاقڵترين وڵاتى دنيا، هەموو خاوەن بڕوانامەكان چوونە ثپاڵ پیاوێکى نەخوێندەوار و گەورەترين ئيمپراتوریەتی فاشيستى لەدنيادا دروستكردو دە مليۆن ئينسانى كوشت، بەبێ ئەوەى پشتگيرى لايەنگرانى لەدەست بدات ).
ـ پێتان وايە كارى ئەدەبە بەدووى ڕاستييەكاندا بچێت و هۆكارى نەهامەتييەكانى مێژوو بدۆزێتەوە؟
ـ “سيباڵد”ى بەڕەگەز ئەڵمانى يەکێکە لەو نووسەر و ڕۆماننووسە جدييانەى كە بەبێدەنگى ساڵانێک خەريكى كشفكردن و خوێندنەوەيەكى نوێگەرانەی جياواز بوو بۆ مێژوو.. تا مەرگى لەناكاوى لەساڵى 2003-دا بەڕووداوى هاتوچۆ لەبەريتانيا، پرۆژەى زۆر تايبەت و ناوازەى نووسينى ئەو پياوەى وەستاندو پاش مەرگى ئينجا ئەم نووسەرە بەتوانايەيان بيركەوتەوەو خەڵاتى “ئينديپێندێنت”ى چيرۆكيان بەخشى بەيەكێك لەڕۆمانەكانى بەناوى”ئۆسترليز”و بەگشتى ڕۆمانەكانى تێکەڵییەكن لە ڕێپورتاژ و وتار و لێکۆڵێنەوە چیرۆك و تەنانەت هەندێك جار كتێبەكانى وێنەش لەخۆ دەگرن. شێوازێكى زۆر تايبەتى هەيە لەخستنەڕووى ڕووداوەكانداو كاتێك ڕۆمانەكانى دەخوێنيتەوە، هەست دەكەيت بەدەر لەسۆز و عاتيفەى موزەيەفانە، دەتوانێت مامەڵە لەگەڵ قوربانيانى جەنگدا بكات. لە ڕۆمانى “ئۆسترليز” واقيع و خەياڵ تێکەڵ دەبێت و باس لەدروستكردنى هۆڵۆكۆست و كلتوورى شيوەنكردن و يادەوەرى دەكات و سەربارى خوڵقاندنى شێوازێكى نوێی نووسين. ئەتمۆسفێرى دەقەكانى كافكاو ئيتاليۆ كالڤينۆ و بۆرخيس-مان بيردەخاتەوە. لەساڵى 2008-دا لەدايالۆگێکمدا كە لە گۆڤارى ڕامان بڵاوبۆتەوە ئاماژەم بە ڕۆمانى”مەدارەكانى ساتوورن”ى “سيباڵد”كردووەو گوتوومە:
( زەمەن بۆ خۆى نەفى دۆگماو وەستان دەكاتەوەو بێَكۆتا بوونى زەمەنيش، وامان لێدەكات لێکچوون و هاوشێوەبوونێکى زەمەنى لەنێوان دوێنێ و ئەمڕۆ و سبەينێدا ببينينەوە، هەروەك لە ڕۆمانى مەدارەكانى ساتوورن-ى سيباڵدا دەبينرێتەوە. لەميانى گەشتێك بەنێو زەمەندا، بەئامانجى گەيشتنە حەجى مەسيحيان، تاقيبى ڕێگەى قەرەجان و گەڕیدەكان دەكات و لە ڕێگەی سەردو مەنەلۆگەوە، ڕووداوو و كارەسات و ساتە سەير و سەمەرەكانى مێژوو زيندوو دەكاتەوە، بەچەشنێک كە هەر دەڵێی لە ئێستادا روو دەدات و خوێنەر ناچار دەكات بپرسێت. سيباڵد وامان لێدەكات بكەوينە پرسياركردن، سەبارەت بەچەقۆ ئاساييەكانى نێو مووبەقەكانمان، چونكە هەر ئەو چەقۆ ئاساييانە بوون كەلەدووهەمين جەنگى جيهانيدا، سەرلەبەرى خەڵكانى شارۆچکەیەكى پێ سەربڕدرا ). سيباڵد لە جۆرە نووسەرانەيە كاتێك گەشت بەنێو مێژوودا دەكات و بەسەرهاتە مێژووييەكانمان بۆ وێنا دەكات، خۆى لەقەرەى خستنەڕووى گوتارە سياسى و تێڕوانينەكانى خۆى نادات و تەنها بەوەى دەيخاتەڕوو پرسيارمان لا دروست دەكات.
ـ هەرچەند پرسيارى ترمان زۆرە، بەڵام هەڵیدەگرين بۆ دەرفەتێکی تر و بەنيازى بەردەواميتان.
ـ سوپاستان دەكەم
izadyusf@gmail.com
