دیدار نانەکەلى : دیموکراسیەت ووشەیەکى گشتگر و تەواو ئاوێتەى بوار و چاڵاکیەکانى ژیانە. بە جۆرێک ناتوانرێت دیموکراسیەت بۆ بوارێک و مەسەلەیەک بە ڕەوا بزانى بۆ لایەکى دیکە بە گوناه و تاوان، وەکو پێناسەش، زاراوەیەکى لاتینى هاوچەرخە بە واتاى حوکمى گەل بۆ نیشتیمان و لە هەر ووڵاتێک جۆرێک گوزارشت و لێکدانەوەى بۆ کراوە. ووڵات هەیە دیموکراسیەتى پوخت کردۆتەوە لە مومارەسەکردنى سەرەتاترین هۆکارى بەردەوام بوونى ژیان. ووڵاتى واش هەن تاریکى سانسۆر و دیکتاتۆریەت دایپۆشیون و بانگەشەى دیموکراسیەتیش دەکەن.
ئەو دۆخە مەعنەویە، سومبول و ناوەڕۆکى ڕاستەقینەى بەرخودان و شۆڕش و ئازادى و ڕزگارى گەلانە.وەلێ بەپێى لێکدانەوە و ڕووە ڕاستەقینەکەى.ئەو ئازادیەى کە هەرمڕۆڤێک لەسەر ڕووى زەمین داواى دەکات و خەونى پێوەدەبینێت، زۆر بەدەگمەن و ئەستەم لە کونج و کەلەبەرى ئەو جیهانە بوونى هەیە .هاوشێوەى ڕزگارى هەر ووڵاتێکیش دیموکراسیەت بە گەلێک نابەخشرێت ، ئەوە ئەرکى تاکەکانى کۆمەڵگایە بەدەستى بێنن.دەشتوانرێت وەکو نەوت و سەرمایە و ئازادى و ئارامى ووڵاتێک بەبوونى دەسەڵات و بیرکرنەوەیەکى نادروستى سیاسى زەوت بکرێ و خەڵکى لێ بێ بەش بکرێت.وەلێ ئەو کۆمەڵگایەى لەگەڵ دیموکراسیەت هەڵدەکات، ئەوان خۆیان دەسەڵاتى سیاسى و کارگێرى و یاسادانان دروست دەکەن و خۆیان سەرپشکى داهێنان و ئەفراندن و گەشەسەندنى ڕاستەقینەى ووڵاتەکەیانن. لە ووڵاتێک دیموکراسیەت تێدا بوونى هەبێت سیاسەت و کارگێڕى و دارایى لەوپەڕى گەشەسەندن دایە. چونکە دیموکراسیەتى ڕاستەقینە وەک چۆن تاکێک ئازاد دەکات لە بیرکردنەوە و جولانەوە ئاواش ژیان و ئارامى بۆ فەراهەم دەکات. سنوردارکردنى ئەو بوارە خۆى لەخۆیدا نیشانەى پاکى و دروستى دۆخى دیموکراسیەتە. ئازادى و دیموکراسیەتى تاکێک کاتێک دەخوڵقێ و دێتە جێ کە ئاسایش و ئارامى هاونیشتمانیەکانى نەبەزێنێ و وەک چۆن بۆخۆى ژیانى دەوێ بۆ ئەوانیش بەهەمان شێوە.ژینگەى سیاسى و بەڕێوەبردن دەتوانن دیموکراسیەتى ووڵاتێک بێننە وجود. ئەوەى دەسەڵاتێکى سیاسى بانگەشە بۆ فەراهەم بوونى ئەو دیموکراسیەتە بکات زۆر نادروست و هەڵەیە. چونکە هیچ دەسەڵاتێک ناتوانێت دیموکراسیەت پەیڕەو بکات و بیکاتە بەرنامە مەگەر هۆشیارى و بیرى داهێنەرانەى تاکى کۆمەڵگا، کە یەکێکە لە بنەما سەرەکیەکانى دیموکراسى ئەو کارە بکات . لەو ووڵاتانەش کە خودان ئاڵا و دەوڵەت نین ئەوە کارەکە زەحمەت تر دەکات. ئەگەر بشمانەوێ بە شێوەیەکى تۆماتیکى سیستەمى دیموکراسى بخزێتە ووڵات و تێکەڵ بە سیاسەت و حوکمڕِانى بێت دەبێت یاسا لە لوتکەدابێت و هەمووان لە پێش قانون دا ملکەچ و یەک ئاست و بێ دەسەڵات بین، لە ووڵاتێک سیسەمێکى مۆدێرنى دیموکراسى نایەتە وجود ئەگەر حوکمى بەڕێوەبردن لەسەر بنەماى تایفەگەرى و عەشایەرى و بنەماڵە و خۆپەرستى بنیات نرابێ.لە ووڵاتێک دیموکراسى بە ئاسانى دروست نابێ ئەگەر چەندین ساڵ لەژێر دەسەڵاتى دیکتاتۆرى و سانسۆر و تاک لایەنەى بیرکردنەوە،
ژیان گوزەرابێت. بەرقەرارکردنى ئەو سیستەمە بۆ ووڵاتە پێشکەوتووەکانى بوارى پیشەسازى و سیاسەت و حەکمڕانى و ئازادیخوازەکانى نمونەى ووڵاتانى ئەوروپا ئاسانترە وەک لە ووڵاتێکى دواکەوتووى بێ بەرهەم و بەکاربەرى نمونەى ووڵاتانى ناوچەکەمان .نمونەى دیموکراسیەتى هاوچەرخیش ئازادى ڕادەربڕین و بیرکرنەوە و ئازادى بوارى ڕۆژنامەگەریە.کە دیموکراسیەتیش ووجودى هەبوو خۆى ئەو قورساییە بۆ خۆى دروست دەکات و ناهێڵێت جارێکى دیکە سیستەمێک ناشرینتر لە لایەن تاکەکانى کۆمەڵگاوە قەبووڵ بکرێت و لەو بارودۆخەشدا سیاسەتى کوتک و زۆرەملێ ى وەک چۆن ناتوانێت وەها نیشانى خەڵک بدات کە سیستەمى دیموکراسیەت ووڵات بەڕێوەدەبات ئەگەر لە ڕاستى دا وەنەبێت. ئەوهاش ناتوانێت ئەگەر بشیەوێت وەک خۆیان دەڵێن دیموکراسیەت بچەسپێنێت. لە کۆتایدا دەمەوێ بڵێم لەو کاتە دەزانرێ وولاتێک بۆنى دیموکراسیەتى لێوە نایەت ، کاتێک سیاسەتى پلان و بەرنامە دارێژى بۆ ئایندەى ئەو ووڵاتە بوونى نەبوو.نە پیشەسازى و نە ئازادى ڕادەربڕین و ڕۆژنامەگەرى لەبەرچاوى خەڵک ڕۆشن بوو.. لە کۆتایشدا لەشوێنى گەل دەسەڵات لە داواکردن و بانگەشەى سیستەمى دیموکراسى دابوو.
دیدار نانەکەلى
dedar_nanakaly@yahoo.com
