“لەترسی بزووتنەوەی ئیسلامی کوردستانم جێهێشت” .. “ئێستا بۆم روون بۆتەوە سەباح عەبدولڕەحمان بەبێ من لایەکى خۆى بزر کردووە”
زانا دڵشاد دزەیى : هونەرمەند سەعدون یونس، لەماوەى سەردانەکەیدا بۆ شارى هەولێر و لەو دیمانەیەیدا ئامانجى سەردانەکەى خۆى ئاشکرا کرد و دەڵێت “پێمخۆش بوو جارێکى دى هەولێر و خزم و کەسانم ببینمەوە، هەروەها ئەگەر پاڵیشتى بکرێم، بەنیازم دەزگایەکى شانۆ و دراما لە شارى هەولێر دابمەزرێنم”. ناوبراو هەر لەو دیمانەیەدا قسە لەسەر بارودۆخى ئێستاى شانۆ و دراما و هەندێ لایەنى تایبەتى خۆى دەکات.
هونەرمەندى شانۆکار سەعدون یونس، لە ساڵى (1981)ـەوە لاى خەڵک بە (رەجەب) ناسراوە، قۆناغەکانى منداڵی و گەنجێتى لە گەڕەکی (تەیراوە)ـی شاری هەولێر بەڕێکردووە، دواى بەرهەمهێنان و پێشکەشکردنى چەندین شانۆگەرى لە شارى هەولێر، کە ئێستا وەک یەکێک لەدیارترین و بەتواناترین ئەکتەرى شارى هەولێر دەناسرێتەوە، ئەو لەدواى راپەرینەوە کوردستانى جێهێشت و بەرە وڵاتى ئەڵمانیا بەڕێکەوت، لەسەرەتاى دیمانەکەیدا باسى لەهۆکارەکانى جێهێشتنى کوردستان کرد و گوتى “لەدواى راپەڕینەوە لەگەڵ برادەرانى بزووتنەوەى ئیسلامى تووشى گرفتێکى گەورە بووم، کە هەوڵیاندەدا هونەرمەندان تیرۆر بکەن، یەک لەو هونەرمەندانە من بووم، هەتا ناوم بەموجریمى هەولێر هاتبوو، قەد نەدەچووە خەیاڵم رۆژێک ببمە تاوانبار، تەنیا لەبەرئەوەى رۆڵم لە شانۆى کوردیدا بەتایبەت لە هەولێر رۆڵێکى کاریگەر بوو، بزووتنەوەى ئیسلامى دەیویست ئەو کاریگەرە تیرۆر بکات و تەقەشم لێکرا، لەبەرئەوە سەیرم کرد، بارودۆخەکەى کوردستان بۆ من تێکچوو”، سەعدون یونس وەک خۆى ئاماژەى بۆ دەکات، دواى چەندین ساڵ لە جێهێشتنى کوردستان، ئێستا تێگەیشتووە، کە جێهێشتنى کوردستانى وایکرد بەدووربێ لەو “بارودۆخە خراپە”ى ئێستاى شانۆ لەکوردستان، دەڵێت “ئەوکاتەى کوردستانم جێهێشت، وام هەستم دەکرد شتێکى زۆر خراپم کردووە، بەڵام ئێستا هەست دەکەم شتێکى زۆر باشم کردووە، لەبەرئەوەى ئەو حاڵەتەى ئێستاى شانۆ و هونەر لە کوردستان دەبینم، قەد پێم خۆش نییە بەشێک بوومایە، لەو حاڵەتە خراپەى، کە شانۆ و هونەرى کوردى تێیکەوتووە، بێ ئەوەى هیچ تایبەتمەندییەکى کوردایەتى لە شانۆ و هونەرى کوردیدا مابێت، هەست دەکەم تواناى هونەرمەندانى کورد زۆر لەو حاڵەتە گەورەترە، کە ئێستا هەیە، بەداخەوە هونەرمەندانى کورد زۆربەشیان کەسایەتیەکەشیان نەما، چونکە سیاسەت دەستى بە هەموو بوارەکانەوە گرتووە”. ناوبراو لەسەر باسى جێهشتنەکەى بەردەوام دەبێت و پێیوایە ئێستا بۆى روون بووەتەوە، کە هونەرمەند سەباح عەبدولڕەحمان بەبێ ئەو، توانا هونەرییەکەى تەواو نابێ و گوتى “سەباح عەبدولڕحمان هونەرمەندێکى بەتوانایە، بەڵام بەداخەوە تواناکەى خۆى بزر کردووە، ئێستا بۆم روون بووەوە، هونەرمەند سەباح عەبدولڕەحمان لەگەڵ سەعدون یونس دەتوانێ بەیەکەوە زۆر شتى جوان پێشکەش بکەن، دڵنیام لەوەى کاک سەباح بێ سەعدون لایەکى خۆى بزر کردووە”.
ئەو نایشارێتەوە زۆر حەز بە گەڕانەوەى شارى هەولێر دەکات و لێرە دەست بکاتەوە بە پێشکەشکردنى ئەو بەرهەمە خۆماڵیانەى، کە پێشتر ئیشى لەسەر کردووە و تێنوویەتى بینەرى کورد بشکێنێ، سەعدون یونس گوتى “ئێستا من لە وڵاتى ئەڵمانیا دەژیم و رەگەزنامەى ئەڵمانیم هەیە، ئەگەر لەوێ هیچ ئیشێکیش نەکەم، حکومەتى ئەڵمانیا دەمژیێنێ، بەڵام بەیانى ئەگەر بمەوێ بێمەوە کوردستان کێ دەمژیێنێ؟”. سەعدونى هونەرمەند دابینکردنى ژیانى خۆى لە کوردستان بە ئەرکى حکومەت و وەزارەتى رۆشنبیرى دەزانێ، بەڵام ئەو باوەڕ ناکات، حکومەت و وەزارەتى رۆشنبیرى بیانەوێ ئەو کارە بکەن، “کە دڵنیام بە دەیان هونەرمەمدانى دەرەوەى وڵات چاویان لەوەیە بێنەوە و لە کوردستان بژین، بەڵام نازانن چۆن بژین”.
پێش ئەوەى بێتە سەر باسە هونەرییەکەى، سەعدون یونس دێتە سەر باسى (تەیراوە)، ئەو گەڕەکەى نیوەى تەمەنى خۆى تێدا بەڕێکردووە و دەیان یادگارى تێدا تۆمارکردووە، ئەو گەڕەکەى وەک خۆى دەڵێ، هەموو ژیانى ئەو و هاوڕێ و هاوتەمەنەکانى ئەوى کردە یەکەم، دەڵێت “سەردەمى منداڵیم بارودۆخى ژیان زۆر لە نزمیدا بوو، بەتایبەت ماڵەکانى گەڕەکى (تەیراوە)، کە دەتگوت (تەیراوەی سەرکەندێ)، واتا ئەو ماڵانەى هیچیان نییە، لەماڵ کارەبامان نەبوو، ناچار لە دەرەوە لەبن عامودى کارەبا دەرسەکانمان دەخوێند، کە دەچووینە مەکتەب لە (تەیراوە) بۆ (سەیداوە) بەپێ دەچووین، سەیرمان دەکرد هیچ شتێک نییە خۆمانى پێوە سەرقاڵ بکەین، تەنیا ئەوە مابوو، کە لە زیرەکایەتى خۆمان نیشان بدەین، هەر لەبەرئەوەش منداڵەکانى (تەیراوە) بە بەردەوامى یەکەم دەبوون، ئەو یەکەمیە لەگەڵ مندا هات، هەتا لە بەغدا بە پێنج ساڵ شانۆم تەواو کرد و هەر پێنج ساڵ یەکەم بووم، وای لێهات ژیانم هەمووى بووە یەکەم”.
هونەرمەند سەعدون یونس، ئاماژەى بە یەکەم کاری شانۆیی خۆى کرد، کە لە شارى هەولێر نمایشى کردووە و تێیدا 65 ئافرەتى هێناوەتە سەر شانۆ، کە لەو سەردەمەدا لەبەرنەبوونى ئافرەت، پیاویان دەکردە ئافرەت، “لەساڵى 1975 ئەوکاتەى لە تەمسیلەکاندا پیاویان دەکردە ئافرەت، من ڕازى نەبووم لەگەڵ هیچ لایەک ئیش بکەم، یەکەم شانۆگەریم لە مەکتەبى سانەوى کچان کرد و 65 کچم هێنایە سەر شانۆ، بەپێچەوانەوە ئەو دیاردەیەى کە باوبوو، من کچم کردە پیاو، وایلێهات بەبوونى من ئافرەت سەر شانۆى دیت، بە شانازییەوە دەڵێم بۆ ئافرەتان دەرگایەکى گەورەم کردووە، هەتا بەخۆم و ژن و منداڵەکانمەوە هاتینە سەر شانۆ و تەمسیلمان دەکرد”.
ئەگەرچى سەعدون یونس بەوە ناسراوە، وەک یەکەمین پیاو دەستى هونەرمەند سەمیرە عەبدۆکى خێزانەکەى خۆى گرتووە و لەسەر تەختى شانۆى داناوە و بەیەکەوە تەمسیلیان کردووە، کە دواتریش هەموو کوڕ و کچەکانى هێنایە سەر شانۆ، بەڵام ئەمڕۆ چوار ساڵە سەمیرەخانى ئەو پیاوە بوێر و کۆتشکێنە وەفاتى کردووە و ساڵانێکى زۆریشە منداڵەکانى لە تەمسیل دابڕاون و ئێستا وەک سەرەتاى جاران بە تەنیا ماوەتەوە، بەڵام سەعدون یونسى هونەرمەند دەڵێت “ئەگەر شانۆ هەبێت، دیسانەوە منداڵەکانم دێنەوە سەر شانۆ، هەروەها خێزانە تازەکەشم، کە ئەکتەرى شانۆ بووە و لە کاتى خۆیدا من دەرهێنەرى بوویمە، ئامادەیە ئیشى شانۆیى بکاتەوە، بەڵام فەرموو جارێ شوێنێک نییە من ئیشەکانى خۆمى تێدا بکەم، ئەى منداڵەکانم بۆ کوێ بێنم و چى بکەن. کوا شانۆ؟ کوا سیستەم و پشتگیرى؟ ئێمە چۆن دەتوانین لەو بارودۆخە خراپەى شانۆ و دراماى کوردى ئیش بکەین؟” سەعدون یونس بۆ یەکەمین جارە ئەوەى ئاشکرا کرد، کە ژنى تازەى هێناوەتەوە، بەڵام بەیەکەوەش ناژین، گوتى “وەفاى پیاو لەوەدا نییە ئەگەر ژنەکەى مرد و ژن نەهێنێتەوە، ژیانى تایبەتى موڵکى ئەو ئینسانەیە، کاتێک هونەرمەند ناسر رەزازى ژنەکەى دەمرێ و نزیکترین کەسى لەدەستدەدات، ئەوا بەس ناسرى رەزازى خۆى هەستى پێدەکات، منیش ژنم هێناوەتەوە، بەڵام پێکەوە ناژین، بارودۆخەکە ئاواهات و ئاواشم پێ باش بووە، چونکە وەک باوک کۆمەڵە ئیلتیزاماتێک هەیە، وەک هونەرمەندیش کۆمەڵە ئیلتیزاماتێکیشم هەیە، کاتێک هەستت بەوە کرد، ئینسانێک هەیە بە هەست لەگەڵتە، نەک هەر بەجەستە، ئەوا ئەو هەستە دەتوانێ هاوکارى ژیانت بێت، چونکە ئەوە پێداویستیى ژیانە”. ئەو لەسەر قسەکانى خۆى بەردەوام بوو و گوتیشى “هەست بە پیربوونى خۆم ناکەم، ئێستاش وادەزانم تەمەنم سى ساڵە، زۆر جار سەیرى منداڵەکانم دەکەم و دەبینم ماشاڵڵا ئەوەندە گەورە بووینە، بەڵام من هیچ هەست بە تێپەڕبوونى تەمەنم نەکردووە، زوو زوو دەچمە لاى دکتۆر و پشکنین بۆ لەشم ئەنجام دەدەم، سوپاس بۆ خوا هیچ نەخۆشییەکم نییە”.
ئەو سەبارەت بە رۆڵى سیاسەت لە تەسکردنەوەى هونەر، پێیوایە لە دواى راپەڕینەوە، سیاسەت وایکرد هونەر و هونەرمەندان بەرەو ئاقارێکى ترسناک بڕوات، بەشێوەیەک سیاسەت لە جێگاى هونەر چووە ناو خەڵکەوە، سەعدون یونس دەڵێت “لەدواى راپەڕین کۆمەڵە پارتێکى سیاسى هاتنە مەیدان، کە هونەرمەندان وایانلێهات هەر یەکەیان بچنە لایەک، بۆئەوەى هەم بتوانن بیروڕایەکانى خۆیان دەرببڕن و هەمیش بتوانن ژیانیان دابین بکات، ئەوە وایکرد دامودەزگا و کەلتوور نەمێنێ، ئێستا ئێمەى هونەرمەندان هەموومان لەجێگەى هونەردا سیاسەت و حیزبایەتى دەکەین، بابڵێن جێگایەک لەو کوردستانە هەیە، بایەخ بە دراما و شانۆ دەدات؟ راستە زۆربەى شتەکان هەیە، بەڕێوەبەرایەتیى هونەرى شانۆ هەیە، وەزارەتى رۆشنبیرى و کەسانى راوێژکار و خەبیرى شانۆیى هەن، لە کەناڵە ئاسمانییەکانیش بە ناوى بەشى شانۆ بەشێکیان داناوە، بەڵام کوا سیستەم و کارکردن و داهێنانەکانیان؟ ئەو شوێنانەی هەن، تەنیا لەبەرئەوەیە هەبن، نەک لەبەرئەوەى با ئیش بکرێ. من دەمەوێ تێبگەم پلانى وەزارەتى رۆشنبیرى چییە؟ وادیارە رۆشنبیرى لە تێگەیشتنى ستافە سیاسییەکەى حکومەت لە پلەیەکى دى دانراوە، لەو بارودۆخەشدا سەرۆکى حکومەت بەرپرسە، کە شانۆ لە بیرى خەڵک نەماوە”. ئەو شانۆکارە دەشڵێ “ئەگەر من وەزیرى رۆشنبیرى بوومایە، نەمدەهێشت ئەو قەیرانە تووشى شانۆ و دراماى کوردى بێت، هەوڵمدەدا سیستەمێک هەبێت، ئێستا هەر کەسێک و لەلایەک ئیش دەکات، هەر هونەرمەندێک نوسراوێک لەپێش وەزیر دادەنێت و پارەکە وەردەگرێ و دەڕوات، ئەگەر بێتو ئەنجوومەنێکى رۆشنبیرى و هونەرى لەناو وەزارەتەکەدا هەبێت و پلان بۆ ئیشەکان دابنرێت، ئەو قەیرانە روونادا، بەڵام پێموایە وەزارەتى رۆشنبیرى سیاسەت بەڕێوەى دەبات، پێشموایە ئەگەر وەزارەتى رۆشنبیرى لە قاڵبە سیاسییەکە بێتەدەرەوە، دەبێتە وەزارەتى داهێنان”. سەعدون یونس باسى لەوەش کرد، هونەرمەند دەتوانێ لە بڵاوکردنەوەى کەلتوور و ناساندنى گەلەکەى رۆڵى سەرکردەیەکى وڵات ببینێ، کە ئەگەر حکومەت پشتگیرى بکات، بەنیازە ئەوکارە لەڕێگەى درامایەکى کوردیەوە ئەنجام بدات و گوتى “تورک توانى بە دراما بگاتە ناو هەموو گەلانى دنیا، لەڕێگەى هونەرەکەیەوە سیاسەتێکى زۆر زیرەکانەى بەکارهێنا، هونەرمەندانى کوردیش بە توانان و پێموایە دەتوانن رۆڵێک بگێڕن، هیچى لە رۆڵى سیاسییەکان و سەرکردەکانى ئەو وڵاتە کەمتر نەبێت، من دەتوانم لەو هەولێرە لەمستەوایەکى وا بەرز درامایەک بکەم، کە لە کەناڵى ئێم بى سى پەخش بکرێت، بەنیازى کارێکى ئاواشم، ئەگەر هاوکارى هەبێت، بەڵام بەرپرسانى کورد هەست بەوە ناکەن”.
سەعدون بەوەش دڵگرانە، کاتێک شانۆ و دراماى کوردى لەوپەڕى قەیراندابێ و بە شارى سلێمانیش بگوترێ، (پایەتەختى رۆشنبیرى و هونەر)، ئەو هونەرمەندە ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد، لە ئێستادا هیچ شارێکى کوردستان خاوەن ئەو شانۆیە نییە، تا شانازى پێوە بکرێ، ئەگەر بەخشینى نازناوى (پایەتەختى رۆشنبیرى و هونەر) لەسەر ئەساسى بەرهەمە کۆن و شتە جوانەکانیش بێت، ئەوا هەولێر پێشەنگەترە تاشارەکانى دیکە، سەعدون یونس گوتى “سلێمانى و دهۆک و کەرکووک ڕازى بن یان نا، شانۆ و دراماى کوردى هى هەولێرە، من سى ساڵە تەمسیلى هەبوونەبووم لە هەولێر کردووە، سى ساڵى تریش مەجال دەدەمە هەموو هومەرمەندانى سلێمانى، با کۆببنەوە و بتوانن هەبوونەبوویەک بکەن، دڵنیام پێیان دروست ناکرێ، ئەوە قەدەرى هەولێرە، هەولێر قەدەرى ئەوەیە، کە ببێتە نموونەى جوانى کوردستان، ببێتە پایتەختى رۆشنبیرى”.
