رۆڵی قـوتابخـانەی بنەڕەتی لە پەروەردەکـردنی منـداڵان.. رەزا شـوان

(جـۆن دێـوی) دەڵـێت:”منـداڵ ئـەو خـۆرە گەشەیە.. کە هەمـوو دەزگـا پەروەردەییـەکان بە دەوریـدا دەسـووڕێـنەوە”.
پەروەردەکردنی منداڵان بە دروستی، هـونەر و زانستییە. ئەرکێکی پێویستی زۆر گرنگ و هـەستـیار و پیـرۆز و چـارەنـووسسازە. پەروەردەکـردنی منـداڵان، کـارێکی ئاسـان و بێ مانـدووبـوون و هـەڕەمـەکی و بەڕێـکـردن نیـیە. بـەڵام کـارێکی ئەسـتەمیـش نیـیە. لە بـارەی گـرنـگی پـەروەردەی منـداڵانـەوە:

(ئەفـلاتـوون) دەڵێـت:”هـونەڕێکی تـر بوونی نییە.. کە لە پەروەردە بەرزتـر و پیرۆزتـر بێـت”.

(دانتـۆن) یش دەڵـێت:”لـە دوای پـارووی ژیـان.. پـەروەردە یەکـەم پێـویستی گەلانـە”.

(ئەرستـۆ) ش دەڵـێت:”رەگـی پـەروەردە تـاڵـە.. بـەڵام بەرەکـەی شـیریـنە”.

کوردیـش دەڵـێت:”منـداڵان شـیریـنن.. بـەڵام پـەروەردە شـیرینـترە”.

دێینە سەر کـرۆکی باسـەکەمـان، کە دربارەی گـرنگی رۆڵـی قـوتـابخـانەی بنـەڕەتییە لە پەروەردەکـردن و فـێرکردنی منـداڵان و کاریگەرییان لە ژیـانی ئەمـڕۆ و داهـاتـوویانـدا.

دەکرێ بە شـێوەیەکی ساکار و گشتی پێناسەی چەمکی قـوتابخانە بکـرێ، کە بریتییە لە گرنگـترین دامەزراوەی فەرمی پەروەردەیی و فـێرکـاری و کۆمەڵایەتی. لە دوای مـاڵ و خـێزان، قـوتابخانە ماڵی دووەمی مـنداڵانە. شوێنێکە کە منـداڵان رۆژانـە ماوەیەکی زۆر بە فـێربـوون و بە چـالاکی هەمەچـەشنە تێـیدا بەسەردەبـەن. قـوتـابخـانەی بنـەڕەتی لە رووی پەروەردەیی و کۆمەڵایەتییەوە، لەژێـر چاودێریی مامۆسـتایانی پیشەیی و پسپۆر دایە. رۆڵـێکی گرنگ و کاریگەری لە گەشەکردنی دەروونی و جەستەیی و کەسـایەتی و کۆمەڵایـەتی منـداڵانـدا هـەیە. چـونکە قـوتابخـانە شوێـنێک نیـیە کە منـداڵان تەنیا تێـیدا فـێری خـوێنـدنەوە و نووسین بکرێن. بەڵکو قـوتابخانەی بنـەڕەتی بناغـەیەکی بەهـێزە بۆ گەشەکردن و پەروەردەکردنێکی دروستی منـداڵان و ئامادەکردنیان بۆ داهـاتوویەکی گەشـتر. لـەم قـۆنـاغـەدا منـداڵان وەکـو ئـیسفـەنـج، زانـسـت وزانیـاریی هـەمەچـەشـنە هـەڵـدەمـژن. لە جـاڕنـامەی گـەردوونی مـافـەکـانی منـداڵانـیـشـدا، مـافی پـەروەردە و خوێنـدن جێگـیرکراوە. بە بێ جیـاوازی مـافـی رەوای هـەر منـداڵـێـکە، کە بە خـۆڕایـی لە قوتابخانەی بنەڕەتیـدا وەربگیرێـت و پەروەردە بکـرێت و درێـژە بە خوێـندن بـدات.  

هەر لە کۆنەوە، لە سەردەمی یۆنـانی کۆن (گریکییەکان) و رۆمـای کۆن (بیزەنتییەکان) و هـێندسـتان و چـین دا، قـوتـابخـانەی فـەرمی هـەبـووە.

پێویستە ئەوەش بـزانین، کە پـەروەردە و فـێرکـردن، دووانـەن و تەواکـەری یەکـتریـن و گیانێکـن لەدوو جەسـتەدان و لە یەکـتری جیـانابنەوە. لەم سەردەمەشـدا پێـشکەوتـن و گۆڕانکارییەکی زۆر لە شـێواز و لە رێبازەکانی پەروەردەکردن و فێرکردنی قوتابیاندا هـاتوونەتە ئـاراوە. ئەمەش پێـویستیەکی سروشتییە، چونکە نە ئەمـڕۆمان وەکو دوێنێ وایـە، نە قـوتـابیانی ئەمـڕۆشـمان وەکـو قـوتابیـانی دوێـنێ وان. شـێوازی پـەروەردە و فـێرکردنی کلاسیکی تەڵـقـین ئاسایی و تووتی لاساییکردنەوە و پەنـدێری بەسەرچـوون. لە سەردەمی شۆڕشی تەکنەلۆژیا و گۆڕانکاریی خێرا و داهـێنانی سەیر و سەمەرەداین. لە سـەردەمی جـیهـانگـیری دایـن. بێگومان منـداڵانی ئەمڕۆمان زیرەکتر و زۆرازانتر و هۆشیارتر و بلیمەترن لە منداڵانی سەدەی رابردوو. پێویستە قوتابخانە و مامۆستاکان و بەرنـامە و پـرۆگـرامەکـانی پـەرەوەردەی نـوێ و شـێواز و رێبـازەکـانی فـێرکـردنـیـش، لە ئاسـتی هـیوا و خـەون و پێـداویستییەکانی قـوتابیـانی ئەمـڕۆدابـن.

قوتابخـانەی بنـەڕەتی، رۆڵـێکی  گـرنگی لە پەەروەردەکـرنی دروستی منـداڵانـدا هـەیە.
ئامانجی سەرەکی پەروەردەش، یارمەتیدانی منداڵانە بۆ ئەوەی بە دروستی گەشەبکەن و پێـبگەن، بە باشی رەفـتار و هەڵسوکەوت بکەن.. لە بارەی گـرنگی قـوتـابخانەەوە:

کەڵـەنـووسەری جیهـانی (ڤـیکتـۆر هـۆگـۆ) دەڵێـت:”ئـەوەی دەرگـای قـوتـابخانـەیەک بکـاتـەوە.. دەرگـای بەنـدیخـانـەیـەک دادەخـات”.  

بە کورتی و بە چـڕی، باس لە هەنـدێک لە گـرنگـییەکانی رۆڵی قـوتابخانەی بنـەڕەتی، لە پـەروەردەکـردن و فـێرکـردنی منـداڵان دەکـەیـن:

١ـ تـوانـای دیـاریکـردنی ئامـانج: خوێنـدنی وانەکـان و هانـدانی هـەمیشەی قـوتـابیـان لە لایـەن مامۆستاکانەوە و گەشەکردنی رۆشنبیرییان، وا لە منداڵان دەکەن کە ئامانجی ژیـانیان دیاری بکەن. وا دەکەن کە هـەر منـداڵێک بیـربکاتەوە و خەیـاڵ لەوە بکاتەوە کە لە داهـاتـوودا ببـێـت بە چـی. بە ئەوپـەڕی تـوانـاشیـیەوە هـەوڵـبـدات بـۆ گەیـشـتن بـەو ئامانجەی کە لە خەیـاڵی خۆیـدا دیاریی کردووە. چونکە ژیـان بەبێ ئامانج نابێت.

٢ـ منـداڵان فـێری هـاوڕێـتی دەبـن: قوتـابخانەی بنەڕەتی یەکەم شوێنە، کە منـداڵان لە واتـای هـاوڕێـتی تێـدەگـەن، ئەگـەرچی بە هـۆشـیارییـەکی کەمیـشـەوە بێـت. بـەڵام لە دواییدا ئەوەیان بۆ دەردەکەوێت کە هـاوڕێیانی قوتابخانەیان، راسترین هـاوڕێـن کە تا ساڵانێکی زۆر ئـەم هـاوڕێتییەیان دەمێنێتەوە و کاڵ نابێتەوە. هاوڕێتی لەم قۆنـاغـەدا لەسەر بەشداریکردنی رۆژانەی بێ ئامانج و بێ بەرژەوەنـدییە. لەسەر بنەمای رێز و خۆشەویسی و دڵپـاکی و دڵسۆزییـە. بـۆیـە تا سـاڵانـێک درێـژ دەمـێنێـتەوە.

٣ـ رێـز و بەرپـرسیارێـتی: قـوتـابخـانە پـرەنسیـپی رێـز بـەرانبـەر بە هـاوڕێـکانیـان و مامۆستاکانیان و کەسانی تر لە دەروونی منداڵاندا دەڕوێنێت. فـێری بەرپرسیارێتیشیان دەکـات، پـێش هـەمـوو شـتێک پێـویسـتە بەرپـرسـیاربـن لە شــتەکانی خـۆیـان. فـێری ئەوەشیان دەکات کە چۆن بەبێ یارمەتیدانی دەرەکی، ببن بە قوتابییانی خۆشەویست و رێـزدار و هـاوسەنـگ.

٤ـ پێکهـێنانی کەسـایەتییەکی سەربەخـۆ: قـوتـابخـانەی بنەڕەتی لە رووی دەروونییەوە بەشداری لە پێکهـێنانی کەسایەتی سەربەخۆی منداڵان دەکات، دوور لەکەسوکارییانەوە. لە ئەنجامدا منـداڵان فـێری بنەماکانی پشـت بەخـۆبەستن دەبـن، گەر خـواردن بێت، یان نووسین خوێندنەوەی وانەکـانیان بێت، یا ئەنجـامـدانی هـەر کـارێکی تر بێـت.

٥ـ ئاشکـراکـردنی بەهـرەکانیان: قـوتابخـانە رۆڵێکی گـەورەی هـەیە لە ئاشکراکـردنی بەهرەکانی منداڵان، بەهـرە لە وێنەکێشاندا بێت یا وەرزش یا ئەدەبیات یا زانیاری یا لە بـواری ژەنـینی ئامێرێکی موزیکی بێت یا گـۆرانی و هـەڵـپەڕکێ، یا نـوانـدنی شانـۆیی. یا لە هـەر بـوارێکی تردا بێت. منـداڵان ئەو هـەلەیـان بۆ دەڕەخـسێـت کە بە ئارەزووی خۆیـان، گوزارشت لە بیـر و هـزر و خەیاڵی خۆیان بکەن. لێردا لە رێی چاودێـریکردن و بینینەوە، مامۆستاکان رۆڵیـان هـەیە لە دۆزینـەوەی بەهـرەکانی منـداڵانـدا. ئاگاداری کەسوکاریشـیان بـکەنەوە، تا پـێکەنەوە پـلان بـۆ گەشـەکـردنی بەهـرەکـانیان دابنـێن.

٦ـ فـێرکـردنی منـداڵان بـە متـمـانە بەخـۆبـوون: زانـایـانی دەرووننـاسی و پـەروەردە، پێیانوایە کە متمانە بەخۆبوون، گرنگترین کـلیلی کەسایەتی دروستە و رێگای دڵنیاییە بەرەو سەرکەوتـن لە ژیـانی ئاکـادیمی و زانستـیدا. منـداڵان لە دایکبوونیانەوە تا پێش قـۆنـاغی باخچـەی منـداڵان تا رادەیـەکی زۆر پشـت بە دایکان و باوکانیـان دەبەسـتن. زیـادەرۆیی دایکان و باوکان لە چاودێری و پاراستن و ترسیان لە منـداڵەکانیان. دەبنە هـۆی ئەوەی کە منـداڵان متمانەیان بە خۆیان نەبێـت و خۆیان بەبێ دەسەڵات بـزانن و بەبێ پرس و را و بـڕیـاری دایکان و باوکانیان نەتـوانن بـڕیاربـدەن و کارێک ئەنجام بدەن. بەڵام قوتابخانە هـانیان دەدات بۆ متمانە بەخـۆبـوون و پشتبەستن بە تواناکانی خۆیان و بـڕیاردانی خود لە کارەکانیان. بە بێ ترسیـش گوزارشـت لە ناخی دەروونی خۆیان بکەن، بێ ئەوەی پشت بە هیچ کەسێک ببەستن یا لە هەڵە و شکستی بترسن.
هـەر زانـایـانی دەرووننـاسی ئـەو راسـتییەیـان پـشـتراستکـردۆتـەوە، کە منـداڵان بە رەمـەکی هەست بەوە دەکەن، کە بەهـا و شکـۆدارییـان هـەیە. پێـویستە قـوتـابخـانە گرنگی ئەم هـەستە سروشتییەی مندااڵان بقـۆزێتـەوە و گەشەی پێبـدەن. هەمیشەش پاڵپشت و هـاندەریـان بن، بۆ ئەوەی منداڵان متمانەیان بە خۆیان هەبێت. و پشت بە تواناکانی خۆیان ببەستن. ئەمەش فـاکتەرێکی ئەرێنی بەهـێزە بۆ ئەوەی منداڵان کاری باش و جوان ئەنجام بدەن و ئەزموونیان هەبێت و لە کاری ناپەسەند دوور بکەونەوە.

٧ـ قـوتابخانە منـداڵان فـێری بەهـا کۆمەڵایەتییەکان دەکات: بوونی کۆمەڵێک منداڵان لە شـوێـنێکـدا، کە پـێکەوە یـاری دەکـەن و مـاوەیـەکی درێـژ پـێکەوەن. لەمـەوە منـداڵان بە کـرداری فـێری هـەنـدێ بەهـا و پرەنسیپی کۆمەڵایەتی دەبن، کە پێشـتر لە دایکان و باوکـانیـانەوە گـوێیـان لـێـیان بـووە، بێ ئـەوەی لە واتـاکـانیان تـێـبگەن. بـۆ نمـوونە: بە تێکەڵبوونیان لەگەڵ هاوڕێکانیانـدا، فـێری ئەوە دەبن کە خۆپەسەنـد نەبن، خواستنی شتەکان و یاریکـردن بە شـتەکانی یەکـتری بە لایانەوە ئاساییبن. تەنانەت هـەنـدێ جار لە خواردنەکانیشیانـدا بەشی یەکـتری دەدەن. بەمەش فـێری خۆشەویستی یارمەتیدان و بەخـشین دەبـن. فـێری هـاوکاری و هەماهـەنـگی و هـەرەوەزی دەبـن. فـێری ئـەوەش دەبن لە قـسەکردن و گـفتوگـۆکانیانـدا، راستگـۆبـن و راسـتییەکان نەشـارنـەوە. فـێری رۆحی وەرزشی و لێبووردن دەبن و رێـز لە بیروڕا جیاوازەکانی هاوڕێکانیان دەگرن.

٨ـ گەشەکردنی زانیاری و زانستی زمـانەوانی: گرنگترین رۆڵی قوتابخانەی بنەڕەتی، گەشەکـردنی زمـانی منـداڵانە. فـێری رێـزمان و وشـە و رستەی تـازەیان دەکـەن. بە شـێوەیەکی زانسـتی، شـارەزاییـان لە زمـانی پـەتی کـوردیمان دەبێـت و فـەرهـەنـگی وشەکانی زمانیان گەشەدەکات و پێشدەکەوێـت و دەوڵەمەنـد دەبێت. فـێری ئەوە دەبن کە بە زارەکی و بە نووسـین، گوزارشـت لە هەسـت و بیـر و هـزری خـۆیـان بـکەن.

٩ـ منـداڵان لە قـوتابخانەی بنەڕەتیـدا فـێری رێـزگـرتن لە دەستوور و یاساکان دەبـن: قـوتابخانە ئەو شـوێنەیە، کە منـداڵان تێیدا فـێری ئەوە دەبن کە بە جـوانی و هـێمنی و بە رێـزەوە قـسە لەگـەڵ مامۆسـتاکانیان و هـاوڕێکانیانـدا بکەن. فـێری ئەوەش دەبـن کە لە هەڵسوکەوتەکـانیانـدا، بە رێکوپـێکی رەفـتاربـکەن و سـنووری یاسا نەبەزێـنن. فـێری ئـەوەش دەبـن کە نابێـت لە ئەرەکەکـانیـدا کەمـتەرخـەمی بـکەن. هـەستـیش بە گـرنگی و بە چـێژی سەرکەوتـن و درچـوونیان بـکەن، کە بەری هـەوڵ و کۆششیانە.

١٠ـ ئازادی بۆ منـداڵان و گەورەکان پێویستییەکی زۆر گرنگە: هـێج ئەڵتەرناتیڤێکی تر نییە کە بتـوانێـت جـێی ئـازادی بگـڕێـتەوە. پێـویستە قـوتابخـانە رووبـەرێکی فـراوانی ئـازادی بۆ منـداڵان بـڕەخسێنێـت. بۆ ئەوەی بەبێ ترس گوزارشت لەهەست و سۆزی ناخی دەروونیان بکەن و بەشداربن لەو بـڕیـارانەی پەیوەندییان بە منـداڵانەوە هـەیە. سەرپشک و ئازادبـن لە هەڵـبژاردن و بەشداریکردن لە چالاکییەکانی قـوتابخانەکەیان.

١١ـ گواستنەوەی رۆشـنبیری: قوتـابخانە کار بۆ ئەوە دەکات کە رۆشـنبـیریی بۆمـاوە، بـە شـێوازێـکی سـووک و ئاسـان، لە دوای بـژارکـردنی لە ئەفـسانـەی پـڕوپـووچ، بـۆ نەوەی تازە بگوازێتەوە. بيگۆمان قـوتابخانەی بنەڕەتی رۆڵێکی گرنگ و سەرەکیی لە رۆشنبیریکردنی منـداڵانـدا هـەیە. بۆ ئەم مەبەستەش، قوتابخـانە دەتـوانێت بەشێک لە هـۆکارەکانی  رۆشـنبیریی منـداڵان ـ کە زۆرن ـ دابیـن بــکات.  

١٢ـ پەروەردەکردنی منـداڵانی کوردمان بە هـاوبەستەبوون بۆ کوردستان: قوتابخانەی بنەڕەتی، رۆڵـێکی گرنگ و کـاریـگەری هەیە، لە چانـدن و لە شیرینترکردنی هەست و سـۆز و خۆشـەویستی و هـاوبەستەبوونی منـداڵانی کوردمان بۆ کوردستانی نیشـتمانی جـوان و شـیرینمـان. ئەمـەش گـرنگـترین و پیـرۆزتـریـن ئامـانـجە لە پـەروەردەکـرنی منـداڵـەکـانمـان، کە هـیوای داهـاتـووی کورد و کوردســتانـن. ئـەم ئەرکـەش بە تەنیـا ئەرکی قـوتابخـانە و مامـۆسـتاکان نییە، بەڵکـو ئەرکی دایـکان و باوکـان و دادەکـان و نووسەران و هـونەرمەنـدان و میـدیاکان و راگەیانـدنەکان و رێکخـراوەکانی منـداڵان و هـەمـوو دڵسـۆز و هـیواخـوازێـکی داهـاتـوویـەکی گـەشـترە بـۆ کـورد و کـوردســتان.

بێجگە لەو گرنگـییانەی سەرەوە، قـوتابخانەی بنەڕەتی رۆڵێکی گەورە و کاریگەری لە چەنـدین گـرنگی تـردا هـەیە، لە پەروەردەکردن و فـێرکردن و ئاراسـتەکردنی راسـت و دروستی منـداڵەکـانمان، بە ئاراستەی هـیوا و ئامـانجـة نەتـەوەیی و نیشتمانییەکانمان.

رەزا شـوان
نەرویـج: ٢٠٢٢