ئیحسان فەتاح :
ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە شەڕی سێزدە ساڵەی ئەفغانستاندا بە براوەیی دەرنەچوون، بۆ ئەوەی شکستی ڤێتنام دوبارە نەبێتەوە، ناچار بوون بە بێ سەرکەوتن بەسەر تیرۆردا، لە دواڕۆژەکانی ساڵی 2014 شەڕ ڕابگرن و پاشەکشە بکەن لە ئەفغانستان، ئەمە لە کاتێکدایە کە زیاتر لە 65% ی خاکی ئەو وڵاتە لەژێر دەسەڵاتی تالیباندایە. لێرەدا پرسیارێك خۆی قیت دەکاتەوە. ئایە هاوپەیمانان دوای ئەو شکستە گەورەیە پلانیان چیبوو؟. دیارە بەهیچ شێوەیەك دەسبەرداری شەڕی تیرۆر نابن، چونکە دەستبەرداربوون لە شەڕی تیرۆر بە مانای خۆکوشتن دێت بۆ هاوپەیمانان. دەمێکە کۆشکی سپی ڕایگەیاندووە (شەڕی تیرۆر دەبەینە ناو ماڵەکانی خۆیانەوە) بۆیە بڕیارێکی پێشوەختەیان دابوو بۆ گۆڕینی مەیدانی شەڕەکە.
با بزانیین بۆچی ئەم شەڕەیان لە ئەفغانستانەوە گواستەوە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوین؟.
1- لە شەڕی ئەفغانستاندا هێزی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی پەکیان کەوتبوو، بەهۆی دژواری جوگرافیای ناوچەکەوە، کە وڵاتێکی شاخاوی هەزار بەهەزارە و ڕێگاوبانێکی یەکجار خراپیان هەیە، وەکوو مۆڵگەکانی تالیبان و ئەلقاعیدە لە ناوچەی تۆرابۆرا بۆ نمونە. بەڵام لە بیابانی سوریاو عێراقدا ئەمە بە پێچەوانەوەیە، چونکە هێزی تیرۆریستان لە سەر سینییەك دانراون و لەژێر مەرحەمەتی هێرشی ئاسمانی هاوپەیماناندان.
2- وڵاتانی هاوسنوری ئەفغانستان(ئۆزبیکستان، تاجیکستان، تورکمانستان، ئێران و پاکستان)ە ، هیچ کام لەم وڵاتانە ئامادە نەبون هاوکاری ئەمریکا بکەن، تەنها پاکستان نەبێت، ئەویش بۆ خۆی گیرۆدەی شەڕی تالیبانی پاکستان ببوو. بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناوین ئەو وڵاتانە زۆرن کە هەنوکە بە فەرمی لەناو هاوپەیماناندان، وەکوو ئوردن و وڵاتانی کەنداو، بۆ نمونە.
3- لە بەر ئەوەی ئەفغانستان وڵاتێکی هەژارە، هەموو خەرجی شەڕ کەوتبووە سەر ئەمریکا و هاوپەیانەکانی، بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناوین خەرجی شەڕەکە کەوتووەتە سەر وڵاتانی ناوچەکە، بەهۆی دەوڵەمەندی ئەم وڵاتانەشەوە، دەتوانن ئاگری شەڕەکە باشتر جۆش بدەن.
4- خەریكبوو شەڕی ئەفغانستان ئاقارێکی زۆر خراپ وەربگرێت، بەوەی کە ئەمە شەڕی خاچپەرستانە بەرامبەر بە ئیسلام، بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناوین ئەو مۆرەی لە سەر هەڵگیرا، لە بەر ئەوەی زۆرێك لە وڵاتە ئیسلامێکان لە ناو هاوپەیماناندان، وەکوو ئوردن و وڵاتانی کەنداو. لە سەر زەویش کورد و شیعەش هەر موسوڵمانن.
5- لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەمریکاو هوپەیمانەکانی لە هێرشی زەمینیدا بەشدارنیین، کە ئەمە خاڵێکی ئەڕێنییە بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنەکان لە ئەمریکا، کە چیتر سەربازی ئەمریکی بە کوشت نادەن، پارتی حوکمڕان دەتوانێ بە گەلی ئەمریکا بڵێت (فەرموون، وا بەگوێرەی نەخشەی دارێژراوی کۆشکی سپی، ئەوا شەڕەکەمان گواستەوە بۆ ناو ماڵەکانی خۆیان و شەڕەکەش هەر بە هێزی ناوچەکە دەکەین).
6- سنوری جوگرافیایی ئێران کەوتوەتە نێوانی ئەفغانستان و عێراقەوە، بەڵام لە ئەفغانستان بە هیچ شێوەیەك ئێران هاوکاری ئەمریکای نەدەکرد، لەبەرئەوەی دەسەڵاتدارانی ئەفغانستان سونی مەزهەب بوون. وەلێ لە شەڕی تیرۆردا لە عێراق، هاوکێشەکە بۆ ئێران جیاوازە، چونکە (شیعەکانی برایان لە عێراق و ئامۆزاکانیان لە سوریای عەلەوی) کەوتونەتە بەر هەڕەشەی تیرۆر، ئێران ناچارە بەدەم خزمەکانییەوە بچێت و بخزێتە ناو شەڕەکەوە.
7- لە نێو هۆزەکانی ئەفغانستاندا لاینگرانی تالیبان زۆرن، بۆیە تاوانەکانی تیرۆر پەردەپۆش دەکرا، بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا میدیا زۆر بەهێزترە لە میدیای لاوازی ئەفغانستان، ئەمەش خاڵێکی ئەرێنییە بۆ ئەمریکا، چونکە بە گوێرەی ستراتیژی ئەمریکا دەبێت لە فیکر و هزریشدا بەرەوڕوی تیرۆر ببنەوە. ئێستا هەرچی میدیای ڕۆژهەڵاتی ناویین هەیە، سەرقاڵی سوكکردنی جیهادییە توندڕەوەکانن، بە ئاشکراکردنی کردەوە نامرۆڤایەتییەکانیان لە سەربڕین، لەخاچدان ، کۆمەڵکوژی، دڕەندەیی، بە سەبی کردنی ژنان و ئەو بیروکراتییەی کە لە کارگێڕیاندا هەیە.
8- لە شەڕی زەمینیدا لە ئەفغانستان هاوسۆزەکانی ئەمریکا بونیان نەبوو، یان زۆر کەم و لاواز بوون. بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناوین بنکەیەکی فراوانیان هەیە حیزبوڵای لوبنان، یەپەگە ، یەپەژە،هەپەگە،پێشمەرگەی ڕۆئاواو و ئۆپۆزیسیۆنی میانڕەوی سوریا، پێشمەرگەی باشور و عێراقی شیعە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی کە لەشکری سوریا بە تەنها خۆی بەرگەی چوار ساڵی شەڕی تیرۆری گرت، بە پێچەوانەی ئەفغانستانەوە کە لەشکرە لاوازەکەی پشتی بە هاوپەیمانان بەستبوو.
لە گواستنەوەی مەیدانی شەڕی تیرۆر (لە ئەفغانستانەوە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوڕاست) ئەمریکا گەلێك دەستکەوتی مەزنی هەیە. بۆیە ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی تیشکی سەوزیان هەڵکرد بۆ سێ هاوڕێی هەرە دێرینی خۆیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوین(تورکیا، سعودیە و قەتەر) کە لەسەریانە یارمەتی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا بدەن، ئۆپۆزسیۆنی سوریاش دوو هێزی سەرەکیان هەیە ئەوانەش بەرەی نوسرە و داعشن، ئەم دوو خوشکەش هەر وەکوو تالیبان هەمویان لە ڕەحمی ئەلقاعیدەوە دەرچوون. لەوێوە بەردی بناغەی ئامانجەکانیان دانا و ئاراستەی شەڕەکەیان گۆڕی لە ئەفغانستانەوە بەرەو سوریا و عێراق.
کاتێك بۆش سەرۆك کۆماری ئەمریکا بڕیاری شەڕی بەسەر تێرۆریستاندا ڕایگەیاند وتی: (ئەم شەڕە دەکرێت زۆر درێژخایەن بێت، ڕەنگە 50 ساڵ درێژە بکێشێت لە بەر ئەوەی دوژمنەکانمان وەکوو تارمایی(شەبەح) وان و نابینرێن، بە هەموو وڵاتاندا بڵاوبونەتەوە و ئایدۆلیژیایەکی ئاینییان لە پشتەوەیە، دەبێت شەڕی تێرۆریستان بکەین لە هەر جێگەیەکی دونیا بن). بەپێی ئەم بڕیارە دەردەکەوێت کە بۆ ئەمریکا گرنگ نییە شەڕەکە لە کوێ بکات، با ئەفغانستان نەبێت و عێراق و سوریا بێت(چ قەیدی هەیە)، چونکە گروپە تێرۆرستییەکان تێکەڵەیەکن لە سەرانسەری دونیاوە دێن، بۆیە بۆ لاوازکردنیان باشتر وایە مەیدانی شەڕەکە ئەمریکا خۆی هەڵیبژێرێت نەك گروپە تیرۆرستییەکان، بۆ ئەوەی مەیدانی شەڕەکە لەباربێت بۆ هاوپەیمانان و ئەستەم بێت بۆ دوژمنەکەی. هەرچەندە لە سەرەتای سەرهەڵدانی داعش، سەرکردەی ئەلقاعیدە (ئەیمەن زەواهیری) پێی باش نەبوو کە داعش وا سەرەڕۆ هەڵسوکەوت بکات، لە ئەنجامدا بەرەی نوسرە گوێڕایەڵبوو و داعش نا.
زۆر جار لێرە و لەوێ گوێمان لێدەبیت، کە گوایە داعش دروستکراوی ئەمریکایە، بۆیە نایانەوێت لەناویان بەرن!!.
ئەمریکا هیچ کاتێك نایەوێت دوژمنێکی سەرسەختی ئاوای هەبێت، دژ بە مرۆڤایەتی و شارستانی. بەڵام لە هەمان کاتدا ئەمریکا نایەوێت وا زوو شکستیان پێ بێنێت و کۆتایی بە شەڕەکە بێنێت، چونکە لەو کاتەدا بڵاوەیان پێ دەکات بۆ ناو شارەکانی ڕۆژهەڵاتی ناویین و ئەوروپا و ئەمریکاش، ئیتر ئەو دەمە شەڕەکە قورستر دەبێت بۆ ئەمریکا، بۆ جاری دوهەم هەرگیز ئەمریکاو هاوپەیمانی شەستی ناتوانن ئاوها لە سەرانسەری دونیاوە کۆیان بکەنەوە و لە شەڕێکی بەرەییدا بە مۆڵی بیانخەنە ژێر فشاری هێزەکانیانەوە. شەڕکردن لە گەڵ تیرۆردا لە ناو شار شەڕکردنە لە گەڵ تارمایی و ئەرکەکانی بەرەی دژەداعش قورستر دەکات.
ئەگەر بە وردی تەماشای شەڕی داعش و دوژمنەکانی داعش بکەین، نە بردنەوەیە و نە دۆڕاندن. بەو شێوەیە دەیانەوێت شەڕەکە درێژبکەنەوە تا گروپە تیرۆرستێکان گەورەترین زەرەریان پێبگات و لە پێش چاوی جیهان و گەلانی ناوچەکەش بیروباوەڕی جیهادی سەلەفی توندڕەویش سوك و ڕیسوا بکەن ، بۆ ئەوەی سەرهەڵدانەوەیان ببێتە کارێکی ئەستەم لە داهاتودا، یان هەر هیچ نەبێت بۆ ماوەیەکی درێژ سڕیان بکەن و جەسارەتیان بشکێنن. وەلێ ئەم شەڕە لە کۆتاییدا هەر بە قازانجی هاوپەیمانان و دوژمنەکانی داعش تەواو دەبێت.
گەر تەماشای قامیشلۆ، کەرکوك، دیمەشق و شارەکانی دیکەی بەرەی شەڕ بکەین بۆمان دەردەکەوێت کە چەکدارانی داعش چەند لە ناو جەرگەی ئەو شارانەوە نزیکن، ئەمە پەیامێکی زۆر ڕونە لە ئەمریکاوە بۆ هەموو ئەو هێزانەی دژە داعشن، کە شەڕ کۆتایی نەهاتووە و ئەرکی هەموو لایەکە کە بەردەوام بێت لە شەڕ و بەردەوام بێت لە بەرگریکردن لە خەڵك و خاكی خۆی.
هەموو بینیمان دوای ئەوەی تکریت ئازاد کرا و حەشدی شەعبی جێگەی داعشی گرتەوە، هەر ئەو حەفتەیەش داعش نیوەی ئەنباری داگیر کرد و دوایش نیوەکەی تری، ئەوە ستراتیژی شەڕەکەیە لە گەڵ تیرۆر، دەیانەوێت شەڕێکی درێژخایەن بێت و زەرەر لە ڕەگەکانی تیرۆر بدەن.
ئەگەر نا .. چۆن دەبێت ئەمریکا لە گەڵ شەست وڵاتی هاوپەیمانیدا، زیاتر لە ساڵیکە شەڕی داعش دەکەن، کەچی نەیانتوانیوە لە ناویان بەرن. بەڵام هەمان هێز لە 2003 تەنها لە ماوەی دوو حەفتەدا توانیان کۆتایی بە لەشکر و ڕژێمە بە هێزەکەی سەدام حوسێن بێنن، کە زیاتر لە یەك ملیۆن سەربازیان هەبوو.
Ihsan_fatah@hotmail.com
ئایە داعش بە پلانی ئەمریکا هاتووەتە ناوچەکە؟
