قادر ئەسعەد/ ستۆکهۆڵم
چی هەستیک لەوە گەورەترو جوانترە کە مرۆڤ بتوانی پڕ بە گەروی دەنگی گۆرانی بۆ
نیشتیمان بڵێت ،چەندە سەختە و ئەستەممە بتوانیت تێکستێکی شعری پر بە باڵای
نیشتیمانو فیداکاریەکانی ئاوێتەی ئاوازو میلۆدیەکان بکەی، ئەو مرۆڤانە چەندە بوێرو جوامێرو هەڵوێست بەرزن کە تا دوا تنۆکی خوێنیان بەرگری لە مەتەرێزی شەرفی خاک و وڵات دەکەن، بەڵێ نیشتیمان ئەو وشەیە بچوکەیە کە بەقەد گەورەیی هەموو دونیا دڵنیایی و خۆشبەختی و سەرفرازی بە نێو قوڵایی دڵی هاوڵاتیانی دەبەخشێت ئاخرگەر خۆشەویستی نیشتیمان دەقێکی شعری بێت ،ئەوە وشەکانی فیداکاری بۆ خاك لە نوسینەوەی بە هەژمار ناێت و روحو گیانمان دەبنە ئاوازێکی نەمرو زیندوی ئەبەدی بۆ سرودی خاک چونکێ مرۆڤی بێ خاک وخاوەن نیشتیمانێکی داگیرکراو هەموو بەها جوان وپیرۆزەکان بە مانەی بوون لە دەست دەدات ،هەر ئەوەشە وای لێ کردووە هەمیشە بە بێ ترسو دوو دڵی دڵە ڕاوکێ ئامادەی قوربانی و فیداکاری بێت بە سەروماڵی لە پێناو بستێک لە خاکی نیشتیمان .
دیارە پێشەکی نووسین بۆ ئەم مەبەستە بیرکردنەوەو هزرێکی قوڵی دەوێت تاکو مرۆڤ بتوانیت ئامانەجەکەی پڕ بە باڵای مانەی خۆی بپێکێت ،بۆیە من لێرەدا دەمەوێت ئاوێزانی ئەو بابەتە بم کە مەبەستمە خوێنەری بەڕێز ئاوێتەی بێت ئەویش زانیاریەکانی وتنی سرودە لە کاتو شوێنی دیاریکراودا،
سەرەتا دەبێت دان بەوە دابنێین کە وتنی سرودی نیستیمانی بە دایکی هەموو سرودەکان دادەنرێت لە باری دەق و دەنگ و ئامادەکردنی موزیک دا،
پێناسەی سروودی نیشتیمانی
ئەو ئاوازو میلۆدیە نیشتمانیەیە کە باس لە مێژووی پڕ سەروەری خاک وڵات وخەبات فیداکاریەکانی گەلەکەی دەکات،کە بە فەرمی لەلایەن دەسەڵات و گەلەکەی وەکو سرودێکی نیشتیمانی ناسراو و ڕێگا پێدراوە لە بۆنە نیشتمانیەکان وپێشەوازیە فەرمەیەکان ، لە گۆڕەپانی هەموو قوتابخانەو پێشەکی دەستپێکردنی یاریەکانی هەڵبژاردەی نیشتیمانی،هتد بژەندرێت ،ئەوەش بۆ ناساندن و بەرزراگرتنی خۆشەویستیو دوپاتکردنەوەی وەفا دڵسۆزی بۆ خاک و وڵات ،سرودی نیشتیمانی هەمیشەلە لایەن هاوڵاتیانی بە شێوەی کۆمەڵ یان کۆرس دەوترێت، هەندێک جار پەپێی گۆڕانکاریەکانی سەردەم دەتوانرێت گۆڕانکاری لە تێکستەکانیش دەکرێت،
دەبێت ئەوەش بگوترێت کەسەرەتای گرنگی دان بە سرودی نیشتیمانی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی نۆزدەهەم لەلایەن خۆر ئاوایەکان هەندێکیشیان ئەوە دەگەڕێننەوە بۆ سەردەمێکی زۆر دورتر نمونەشیان سروودی نیستیمانی هۆڵەندیە کە لە نێوان ساڵانی١٥٦٨ بۆ ١٥٧٢ لەلایەن (هت فلهلموس) نوسراوە(وێکپیدیا)
بەڵام بەشەکانی تری سرود بەپێی کات وشوێن پێویستی بە پۆلێنکردن و رونکردنەوەی زانستی زیاتر هەیە چی لە ڕوی هەڵبژاردنی تێکست ،ئاواز، رتم، دەنگ، دیارە مەبەست چینی دەنگی کەسی و یان کۆرسو کۆڕالەکانە.
سەرەتا دەبێت بزانین سروودەکە بۆ چ مەبەستێک ئامادە دەکرێت
١/ سروودی نیشتمانی
ئەوەی لە سەرەوە ئاماژەمان پێکرد
٢/ سرودی بە ناوبانگی نێونەتەوەیی ئینتەرناسیوناڵ
ئەم سرودە بە یەکێک لە شاکارە هەرە بەناوبانگەکانی کرێکارانی جیهانی هەژمار دەکرێت کە لە ساڵی ١٨٨٧ بۆ یەکەم جار لەلایەن فەرەنسیەکانەوە دانراوە تاکو ئێستاشی لە گەڵ دابێت بە زیندوێتی ماوەتەوەو وەرگێردراوەتە سەر زۆربەی زمانی جیهانی
Pierre De Geyte ئاوازدانەری مایسترۆ
(وێکپیدیا)Eugène Pottier تێکست
٣/سرودی جەنگ
ئەویش بەم شێوەیە پۆلێن دەکرێت
ا/ سروود بۆ خۆ ئامادەکردنی جەنگ(کەڕەنای جەنگ)
ئەوەش لە باری تێکست و ڕتمو دەنگەوە جیاوازی زۆر هەیە
بۆ نمونە
تێکستە شعریەکە پێویستە باس لە پرکردنی باری سایکۆلۆجیو بەرز کردنەوەی هورەو هێزی هێرش بەر بکات بە شێوەێک کە ئەو ئامادەکراو بێت بۆ ساندنەوەی تەواوی مافی زەوتکراوی لە دوژمن بە پێچەوانەش دەبێت باس لە روخانی هورەی هێزی دوژمن و دوژمنکاریەکانی بکرێت بەڵام لە ڕوی ئامادەکردن و دابەشکردنی موزیکەوە پێویستە رتمەکان بە شێوەی ماڕشی جەنگی سەربازی مێلۆدیەکەش جۆش و خرۆشی حەماسەتو هێرشبەری تێدا بەرجەستە کرابێت ، دەنگی سرود بێژ یان کۆرس کە کاریگەری راستەوخۆی دەبێت لە سەر هێزی هێرش بەر دەبێت دەنگیان کۆڕالێکی هەست بزوێنەروحەماسی و گڕ بێت.
ب/ سرود بۆ سەرکەوتنی جەنگ(تەبڵی سەرکەوتن)
ئەوەش لە روی تێکست و رتمو دەنگەوە جیاوازی زۆر هەیە
بۆ نمونە
تێکستەکە دەبێت بە شێوەێک بنوسرێت کە باس لە سەرکەوتنو ئازایەتی وفیداکاریەکان بکرێت باس لە وەرگرتنەوەی ماف ودەستکەوتەکان و تێکشکاندنی هێزی دوژمن نەیاران بکرێت
ئاوازەکە لە ڕوی ئامادەکردندا دەبێت شێوازێکی تایبەتی لە جۆش وخرۆشی رتمی پێوە دیار بێت کە گوێگر لە دوورەوە هەست بە مژدەی سەرکەوتن وشایی بکات لە ڕوی بەکار هێنانی ئامێرە موزیکەکانیش ئەوە هەر نەتەوەێک خاوەن کلتورو فەرهەنگی موزیکی تایبەتی خۆیەتی بۆ ئەم مەبەستە نموونە کورد دەهۆڵ وزورنا،،
ج/ سرود بۆ فیداکارو قوربانیانی جەنگ (شەهید)
تێکستەکە دەبێت باس لە فیداکاریو هەڵوێستی بەرزی نیشتیمان پەروەرانەی بکات بە شێوەێک کە شایستەو جێگای شانازی وشکۆمەندی مێژووی پڕ سەروەری کەسی شەهید بێت، کە زۆر جار سەختە ئەم دەقە شعریە پەیدا بکەی بتوانێت باس لەو هەڵوێستە بەرزی مرۆڤە گیان لە سەردەستەکانو فیداکاریەکانیان بکات نمونە لای کورد (پێشمەرگە، شەرڤان ،گەریلە)
ئەوەش لە باری ئامادەکردن ودابەشکردنی موزیکەوە تایبەتیمەندێکی زۆری هەیە بە تایبەتی لە ڕوی دەنگەوە کە زۆر لە هونەرمەندان ناتوانن ئەم جۆرە سرودە بڵێن چونکێ ئەم جۆرە لاواندنەوە کە دەچێتە قالب وسنوری فیداکاری پێویستی بە دەنگێکی زۆر هەست بزوێنەر هەیە تاکو بتوانێت پەیامی خۆی بگەێنێت هەروەها لە ڕوی رتمو بەکارهێنانی ئامێرە موزیکەکانیش دیسان جیاوازی زۆری هەیە.
ج/سرودی شۆڕشگێرو پارتیزانەکان
ئەوەش هاو شێوەی سرودی جەنگە بەڵام بە جیاوازی گروپو دەستەی بچوکتر دەناسرێت کە شۆڕشگێران لە کاتی چالاکی پارتیزانی دا دەێڵێنەوە، تیکستەکەشی تا ڕادەێکی زۆر هەڵگری ئادیایو بیروباوەڕی گڕوپەکانەو زیاتر حەماسی شۆڕشگیرانەیە.
٤/ سروودی بۆنە تایبەتیەکان
مەبەست لە بۆنە تایبەتیەکانی نیشتیمانیە بە خۆش وناخۆشەکانیەوە نمونە وەکو (نەورۆز، ڕاپەڕین،ئەنفال،هەڵەبجە،هتد)..
لە ڕوی ئامادەکردنی موزیکەوە تایبەتمەندی خۆی هەیە بە تایبەتی لە بەکارهێنانی ڕتمەوە
تێکستەکانیشیان ڕەنگدانەوەی هەڵقوڵاوی ڕووداوو بۆنەکانی پێوە دیارە ،
بە هەردوو شێوەی تاکە کەسی وکۆڕاڵ دەووترێنەوە
تایبەتمەندێکی خۆی هەیە ئەویش هەر بۆنەو رۆژێکی دیاریکراوی هەیە سرودەکان تەنیا لەم یادانەدا دەوترێنەوە.
٥/ سرودی زیندان
مەبەست لەو سرودانەن کە بەدنگێکی بوێرو قوڕگێکی شۆڕشگێرانە لە نێو کونجی زیندانە سیاسیەکان دەوترێنەوە، زۆربەی جاریش لە هەڵوێستێکی زۆر جوامێرو بێباکەنە لەبەردەم پەتی سێدارە وتراینەوە کە بەبیستنی دوژمن شەرمەزارو ڕسوا بووە
ئەم جۆرەیان چونکێ لە زیندانەوە وتراوە هیچ ئامادەکاری لە ڕوی موزیکەوە بۆ نەکراوە
لە باری تێکستیشەوە دیارە جیاوازن زۆربەی جاران هەڵقوڵاوی خودی زیندانیەکە بووە هەندێک جاریش شعری بەرگری شاعیران بووە.
٦/ سرود بۆ ئاشتی
دەقە شعریەکە دەبێت بە شێوەێک بنوسرێت کە کە باس لە ئەرکو دەرئەنجامەکانی ئاشتی بکرێت بە جۆرێک کە هەموان تاک بەتاکی کۆمەڵگا بەرپرسە لە پاراستنی دەستکەوتەکانی، بە پێچەوانەش ئەوەش بخرێتە روو کە دەبێت نەفرەت لە شەڕو دوبەرەکی و نەهامەتیەکانی بکرێت.
ئەم جۆرە سرودانە زیاتر بە شێوەی کۆڕالو کۆرس تۆمار دەکرێن وهەندێکجار جگەلە هونەرمەندان بەشێکی زۆری چین وتوێژەکانی نێو کۆمەڵگا بێ ڕاچاوکردنی ئاینی و نەژادی بەشداری تیدا دەکەن بۆ بەرز ڕاگرتنی هەستی تەباییو بڵاوکردنەوەی هزری پێکەوە ژیان.
٧/ سرود بۆ هاوکاری و پشگیریکردن
مەبەست لە کۆکردنەوەو پشگیری زیاتر ی هاوکاری خێرخوازی بۆ ئەو گەلانەی کە دوچاری کارەساتێکی سروشتی یان زوڵم وزۆرداری دەبن،
بێگومان تێکستەکان زۆر بەی جاران لە نوسینو دەربڕیندا هەمان ماناو مەبەست دەگەێنین بە مانا بەرفراوانیەکەی پەیامەکە زیاتر گشتگیرە لە ڕوی موزیک ومێلۆدیشدا کاری زۆر ئەکادیمو زانستی بۆ دەکرێت ئەوەی لە هەموو سروودەکان خۆی جیادەکاتەوە کارێکی هونەری ئینترناشیونالە کە بەشێکی زۆر هونەرمەندانی جیهانی تێیدا بەشدار دەبن بە شێوەێکی ڕاستەوخۆ زیندو پێشکەش دەکرێت لە سەر شانۆ بۆکۆکردنەوەی هەرچی زۆرتری هاوکاریو پشتگیریە بۆ نمونە ئەو ئاهەنگەی ساڵی ١٩٩١ لە شاری لەندەن سازکرا بۆ هاوکاری وهاوسۆزی کۆڕەوەکەی بەهاری ١٩٩١ گەلی کورد.
٨/ سروود بۆ توێژو چینەکانی کۆمەڵ
مەبەست لەو چینو تویژانەن کە لە نێو کۆمەڵگادا هەن وەکو قوتابیان و کرێکاران،ئافرەتان ،،،هتد
ئەوانەش خاوەنی تایبەتمەندی خۆیانن لە ڕوی هەڵبژاردنی تێکستەوە چونكێ وەکو دەزانین هەر کۆمەڵەێکیان خاوەن کارو پیشەو چالاکی پەیڕەوو بەرنامەی جیاوازی خۆیانن لە ڕوی میلۆدیەوەش دەبێت خاوەن موزیکو رتمی جیاواز بن.
٩/ سرودی پارتەکان(حزب)
مەبەست لە و پارت وڕێکخراوە سیاسیانەن کە خەباتی چەکداری وسیاسی دەکەن لە ڕاستەوە بۆ چەپ بە هەموو بیروڕا جیاوازەکان
ئەوانیش لە ڕوی تێکستەوە جیاوازی زۆریان هەیە چونکێ هەر حزبە خاوەن پەێرەوو بەرنامەێکی تایبەتی خۆیەتی کە خەبات دەکات بۆ وەدەستهێنانی ئامانجەکانی،
بە هەمان شێوە لە ڕوی ئامادەکردنی ئاوازو میلۆدیەوەش دەبێت ئەم جیاوازیە درکی پێبکرێت لە سەر بنچینەی چۆن بیرکرنەوەی خودی بەرنامەی حزبەکە کاری بۆ بکرێت، وتنی ئەم جۆرە سرودانەش زیاتر بە شێوەی کۆڕاڵ دەکرێت زۆربەیی کات ئەو هونەرمەدانە تێدا بەشدار دەبن کە خۆیان بە هەڵگرو لاینگرانی ئەو بیرو ڕێبازە دەزانن.
١٠/سروود بۆ ژینگە وسروشت
وتنی سرود کە باس لە پاراستن ودەستپێوەگرتنی سامانە سروشتیەکانی وڵات و بەخشینی زانیاری بۆ هەمیشە بە سەوزمانەوەو پاک خاوێنی ژینگەی لەبارو دروست ئەوەش ئەرکی نیشتیمانی هەموو تاکەکانی کۆمەڵە .
ئاوازو میلۆدیەکانی ئەم جۆرە تا ڕادەێک دەکەوێتە سەر ئاستی بیرکردنەوەی فانتازیای کەسی ئاواز دەنەرو گۆنجاندنی تێکستە شعریەکەیەو دانانی کاریگەریەکان لە بەرجەستە کردنی گۆڕینی رتمی میلۆدیەکە لە کات و ساتی پێویست.
١١/سرودە ئاینی و بۆنەکانی
ئەوەش تایبەتی مەندی خۆی هەیە لە ئاینێک بۆ ئاینێکیتر یان لە نەتەوەێک بۆ نەتەوەێکیتر دەتوانرێت پیی بوترێت سروود.
بۆ تێکستەکانیان زیاتر سود لە هەندێک کتێبە ئاسمانیەکان و قسەو سەرگوزشتەو روداوەکانی پایامبەران و پیاو چاکنیان وەرگیراوە.
لە روی موزیک ومیلۆدیش بەپێی شوێن و جوگرافیاو نەریتی ئاین و ناوچەکە خۆی دەگونجێنێت لای ئیسلامەکان بە مانەی شعر وتن بە دەنگێکی بەرزو بەنیەت پاکی لە ووشەکان کە بە دەنگی پیاوێک یان کۆمەڵێک پیاو دەگوترێنەوە ،ئاوازەکانیان زۆر سادەن و بە تەنیا ئامێری سەرەکی دەف و چەند ئامێری دیکەی رتمی بۆ ئەم مەبەستە بەکار دێن ، لە سەردەمی خۆی ئەم سرودانە کە بەزمانی عەرەبی پێی دەڵێن(الاناشید) لە کاتی لێدانی خەندوق و دروتستکردنی مزگەوتو شەڕەکان دەگوترانەوە ،بەڵام دیارە لەو چەند ساڵەی ڕابوردو کاری ئامادەکردن ودابەشکردنی ئەکادیمی موزیکیشی بۆ کراوە.
١٢
سرودە ئازادو بێ رتمەکان
ئەم جۆرەش بە جۆرێکی کلاسیک و فۆلکلۆر هەژمار دەکرێت
وەکو وتنی لاوک و مقام.
ئەم هونەرەش لە ڕوی تێکستەوە دەچێتە فۆرمی سرودەوە کاتێک لاوک بێژێک لە ڕێگای لاوکێکەوە داستانی قارەمانیەتی و سەرگوزشتەی داستانێکی ئازایەتیو چاونەترسی گەلێک یان هەڵمەتبردنی شۆڕەسوارێکی سەرکردەمان بۆ دەگێرێتەوە هەروەها بە هەمان شێوە لە ڕێگای مقامێکەوە هەمان باس دەتوانرێت گوزارشتی لێبکرێت نمونەی زۆریشمان هەیە
وەکو کاوێس ئاغا و لاوکی شێخ مەحمود و مقامەکانی تایەر تۆفیق شڤان پەروەرو محمد جەزا ،،هتد..
١٣
سرودی هاندەرانی وەرزشی
من پێم وایە ئەم جۆرە کە تایبەتە بە هەوادارانی یانەی وەرزشیەکان لە سەروی هەمویانەوە یانەی وەرزشی تۆپی پێ بۆ هاندانی سەرکەوتنی یانەکەیان بێگومان هەر یانەو سرودێک وئاڵاێکی تایبەت بە خۆی هەیە وهەوادارانیشی کردویانە بە وێردی سەرزمانی خۆیان لە کاتی ئەنجامدانی یاریەکان بەبێ وچان دووبارەوی دەکەنەوە بێجگە لەوەش هەموو ساڵێک سرودێکی نوێ بۆ ئەنجامدانی خولێکی نوێ قارەمانیەتی جیهانی تۆمارو پێشکەش دەکرێت.
ئەم جۆرە سرودە لە باری موزیک ورتمەوە وابەستەیە بە تایبەتمەندی وەرزشی واتە ڕتمەکە خێراو بە جۆش وخرۆش دەبێت بێگومان تێکستەکەشی هەر پەیوەندیدار دەبێت بە لایەنی وەرزش پەروەری، بەڵام لە ڕویی دەنگیەوە وەها باوە لەلایەن هونەرمەندە ناسراوەکانی جیهانیەوە بوترێت و خەرجێکی زۆریشی بۆ تەرخان دەکرێت.
١٤
ڕاپ
RAP
راپ یەکێکە لە شیوە سەرەکیەکانی موزیکی هیپ هۆپ کە باس و گێرانەوەی گۆرانی بە رۆشنبێرێکی دیاریکراو ئاراستە دەکات بە پشتبەستن بە کێش وسەروا ( قافیە)و یاریکردن بە دەربڕینی وشەکان کە گونجاو بێت لە گەڵ سەرواکان( قافیەکان) بێ ئەوەی هیچ پەیوەست بێت بە ئاوازێکی دیاریکراو،
ڕاپ لە سەرتای حەفاتاکان لە وڵاتانی یەکگرتووی ئەمریکا لە گەرەکی (برونکس) لە نیۆرک لە سەر دەستی ئەمریکاییە ئەفریقیەکان، دواتر لە سەرەتای نەوەدەکان بڵاوبونەوەێکی جیهانی بەخۆیەوە دیت
لەم جۆرەدا دەنگ زۆر کاریگەری نانوێنیت ، ئەوەندەی کە وشەکان و شێوازی لێدانی موزیکەکە کاریگەری زیاتری دەبێت ، هەر ئەوەشە بە ستایلی ئازاد ناوزەند کراوە
(وێکپیدیا)Rhythmic African Poetry ڕاپ کورتکراوەی
کەواتە شعری ئەفریقی بە قافیە
ڕاپ بە بۆچونی خۆم لەو پێناسەی خوارەوەدا دەچێتە فۆرمی سرود
لە ڕاپ دا دەنگبێژ زیاتر باس لە و ئەندێشە و ناخۆشی وستەمو توڕەیەکانی نێو کۆمەڵگا دەکات بۆ باشتر کردنی باری ژیان و گوزەرانیان ، زۆر جاریش بە تێکستەکانی تەوژم تەکان دەدەن بۆ کۆمەڵگا کە چیتر بێدەنگ نەبن بەرامبەر بەو ستەمانەی کە دەرهەقیان دەکرێت.
تێبینی/ بابەتەکە بە گشتی بارو سەرنجو تێڕوانینی تایبەتی ئەزمونی خۆمە ،
