جەمالى ڕەزازى : لەگەڵ نەبوونى هیچ فێرگەیەکى خوێندنى موزیک لەشارى سلێمانى ،لەسەرەتاى سەدەى پێشوو و دواى کۆتایى هاتنى جەنگى جیهانى یەکەم ،بەهەوڵ و تێکۆشانى گەلێک کەسایەتى نیشتمان پەروەرو خەمخۆرى هونەرو موزیک و گۆرانى کوردى لەساڵى (1926) تیپێکى موزیکى دادەمەزرێت ئەندامانى ئەو تیپە موزیکیە پێکهاتبوون لە (18) هونەرمەند بەسەرپەرشتى کەسایەتى کوردپەروەر ( شاکیر فەتاح ) (1) ،دواى ئەو تیپە موزیکیە هەر لەشارى سلێمانى تیپێکى تر لەساڵى (1955) بەناوى ( تیپى موزیکاى مەولەوى ) دادەمەزرێت بەسەرپەرشتى هونەرمەندى کۆچکردوو ڕووحى شاد بێت ( قادردیلان ) سەرەتا ئەو تیپە پێکهاتبوون لە (13) ئەندام وەک هونەرمەندان ( قادر دیلان ، ولیەم یوحەننا ، نەجاتى عەبدە ، بەهجەت ڕەشید سەعاتچى ،حاتەم سەعید ، ئومێد مەدحەت موبارەک ، هادى عەنبەر ، سەردار ڕەمزى فەتاح ،حەمەفەرەج ،ساجید رشەفیق ، نورى بەدەوى ، قادر کوردى و حازم حەداد ) (2)
تیپى موزیکاى مەولەوى توانیان خزمەتێکى گەورە بە هونەرى موزیک و گۆرانى کوردى بکەن و چەندین هونەرمەندى گۆرانبێژى بەتوانا لەدەورى خۆیان کۆبکەنەوە و خزمەتێکى بەرچاو بەڕۆِڵى هونەر بکەن لەسەر ئاستى سلێمانى و کوردستان بەگشتى ، کاروانى هونەرى میوزیک و گۆرانى لەشارى سلێمانى درێژەى پێدەدرێت وبەهەوڵ و هیمەتى کۆمەڵێک مرۆڤى خۆنەویست و هونەرپەروەر کە خۆڕسک دروستبوون نەیان هێشتووە ئەو گۆڕەپانە چۆڵ بێت و بۆشاییەکى هونەرى لەو شارە و کوردستاندا دروست ببێت ، دواى ئەو هەموو سۆزو خۆشەویستییەیان بۆ هونەر کۆمەڵێک گەنج و لاوى بەئەمەک تیپێکى تر دادەمەزرێنن لەساڵى ( 1967) و گەلێک کارى هونەرى ئەنجام دەدەن تا ساڵى ( 1973) وەک تیپێکى فەرمى خۆیان دەناسێنن و مۆڵەت وەردەگرن ، بەناوى ( تیپى موزیکاى سلێمانى ) کە چەندین هونەرمەندى دەست و پەنجە گەوهەر تا ئەمڕۆ خزمەتێکى گەورەیان بەڕەوتى هونەرى موزیک و گۆرانى کوردى یان کردووە لەسلێمانى و کوردستان بەگشتى ، کەهەمیشە جێگەى شانازیین ، تیپى موزیکاى سلێمانى بەسەرپەرشتى مامۆستا ئەنوەر قەرەداخى ، ولیەم یوحەننا ، خالید سەرکار ، فەرەنسیس داود و سەلاح ڕەووف و ……… تاد )
پاشان لەساڵى ( 1969) تیپێکى تر پێکهات بەدەست و پەنجەى کۆمەڵێک هونەرمەندى میوزیک ژەنى بەتوانا ،هاتنە ناو گۆڕەپانى هونەرەوە ئەویش تیپى ( موزیکاى کۆمەڵى هونەرو وێژەى کوردى سلێمانى ) بەسەرپەرشتى مامۆستا ( نامدار قەرەداخى ، حەمە سەعید عەبدوڵا و عەلى ڕەزا .و ………چەندین هونەرمەندى تر ) ئەو تیپە موزیکى یانە لەگەڵ ئەو هەموو کەم دەرەتانە هونەرییانە و بارودۆخى ڕامیارى وڵات بەگشتى و بەتایبەت شارى سلێمانى نەبوە لەمپەر لەبەردەم هونەرمەندان و ئەو تیپە میوزیکانە ، بەڵکو بەئەرکى سەرشانى خۆیان زانیوە لەجاران زیاتر بەوپەڕى دڵسۆزییەوە درێژەیان بەو خەباتە هونەرییەداوە ، هەمیشە بەرهەمى باشتر و ڕەسەن و ناوزەیان خستۆتە سەر خەرمانى هونەرى نەتەوەیمان کەتائەمڕو لەناو هەست و دڵ و دەروونماندا جێگەیان گرتووە ،
دواى ئەوەى هونەرمەند ( قادر دیلان ) لەساڵى (1962) کوردستانى بەجێهێشت و ڕووى کردە وڵاتى ( چیکۆسلۆفاکیا) بۆ مەبەستى درێژەدان بە خوێندن ، بەداخەوە تیپى موزیکاى مەولەوى هەڵوەشایەوە ، ، بەڵام بەهۆى خەمخۆرى و دڵسۆزى مامۆستا نامدار قەرەداخى و چەندین هونەرمەندى میوزیک ژەن و گۆرانیبێژ سەرلەنوێ تیپى موزیکاى مەولەوى لەساڵى ( 1967) لەدایکبۆوە ،ئەو تیپە توانیان بەدەیان ئاوازى ڕەسەن و بەسۆز تۆماربکەن ، بەڵام نابێت ڕۆڵى هونەرمەندى کۆچکردوو میوزیکژەنى بەتوانا ( شەوکەت ڕەشید ) لەیادبکەین کە لەوسەردەمەدا ڕۆڵێکى گرینگ و بەرچاوى هەبووە لەخزمەتکردن بەهونەرو بەخشینى ئەو زانیاریە هونەرییانە کەلەناخیدا هەڵیگرتبوو بۆ ئەو کەسایەتیانەى کەتازە هاتبوونە ناو جیهانى هونەرەوە ، هەروەها ڕۆڵى هونەرمەندى کۆچکردوو شەوکەت ڕەشید ( گلکۆى پڕنووربێت ) لەهاوکارى تیپە موزیکیەکانى شارى سلێمانى بەگشتى و تیپى موزیکاى باواجى کۆیە ،لەکۆتایى ساڵانى حەفتاکانى سەدەى پێشوولەپاڵ ئەو هەموو تیپە موزیکیە بەتوانایانە ، چەندین تیپى موزیکاى منداڵان سەریان هەڵدا بوونە فیرگەیەکى زانستى بۆ خوێندنى موزیکا و پێگەیاندنى منداڵان لەوبوارەدا،
وەک تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود بەسەرپەرشتى ( مامۆستا نامدار قەرەداخى ) ، تیپى موزیکاى منداڵانى پیرەمێرد بەسەرپەرشتى ( مامۆستا سەلاح ڕەووف ) ، تیپى موزیکاى منداڵانى نەورۆز بەسەرپەرشتى ( مامۆستا عوسمان محەمەد ئەمین ) لەگەڵ تیپێکى موزیکى منداڵان کە مامۆستا ( دلێر ئیبراهیم ) سەرپەرشتى دەکردن ، ژەنیارە ناودارەکانیان بریتى بوون لە ( کارزان و فەرمان ….تاد ) بەداخەوە لە کارەساتێکى دڵتەزێندا لەساڵى (1978) دا لەڕێگاى هەولێر گیانیان لەدەستدا ، لەگەڵ دەست خۆشى و ڕێزو حورمەت بۆ ڕەنج و ماندووبوونى ئەو مامۆستا دڵسۆزانە کەتوانیان نەوەیەکى نوێ دروست بکەن کە ببنە هونەرمەندى دواڕۆژ و شانازیان پێوەبکەین ، بێگومان هەربەشێوەیەش بوو ، منداڵانى دوێنێ کە هەمیشە دەست و پەنجەو هۆش و هەست و هەمووکاتێکیان تەرخان کردبوو لەپێناو خزمەتکردن بەهونەرى نەتەوەکەیان ، ئەمڕۆ بوونەتە مامۆستاو هونەرمەندى بەتوانا لەژەنینى ئامێرەکانى میوزیک کە نموونەکانیان گەلێک زۆرن وەک ( هونەرمەند زاناى مەحمود هەژار ، ئالان عارف ، گۆران کامیل و نیاز نورى و هێرش عبدالرەحمان ولاوک لەتیف…..تاد ) تیپى موزیکاى منداڵان ( پیرەمێرد ،نەورۆز و بێخود) گەلێک کارى باش و ناوەزەیان لەڕۆژە سەختەکانى ئەو سەردەمەدا تۆمارکرد و هونەرى میوزیک و گۆرانى کوردییان دەوڵەمەند کرد ،و بەشدارى چەندین فیستڤاڵى چالاکى قوتابخانەکانیان کرد ،
تیپى موزیکاى مندڵانى بێخود و سەرەتاى دروست بوونیان !
مێژووى دروستبوونى تیپى موزیکاى منداڵانى بێخوود دەگەڕێتەوە بۆ کۆتایى ساڵى خوێندنى (1976) ،مامۆستا نامدارقەرەداخى کە ئەو کاتە سەرۆکى تیپى موزیکاى مەولەوى بوو ، دواى وەرگرتنى مۆڵەت لەبەڕێوەبەرایەتى قوتابخانەى بێخوودى سەرەتایى ،و بەهاوکاریى مامۆستا حەمەسەعید عەبدوڵا ( ڕووحى شادبێت ) و کاوە قادر قەرەداخى ، توانیان خولێکى فێربوونى میوزیک بۆ (30) منداڵى ئەو قوتابخانەیەبکەنەوە کەتەمەنى ئەو منداڵانە لەنێوان ( 9 بۆ 11) ساڵ بووە ،هەروەها دابینکردنى ئامێرەکانى میوزیک وەک ( ڤیۆلۆن ، ئۆکۆردیۆن ، کیبۆرد ، گیتار ،جومبوش ، ماندۆلین ،فلوت ،ئیقاع ، (دەف و زەرب و زنجار) و چەلۆ ) دواى تەواوبوونى خولى فێرکردن بۆ ئەو قوتابیانە و دەرکەوتنى تواناو بەهرەى ئەو منداڵانە زیاتر بووە جێگەى سەرنج و گرینگیدانى ئەو مامۆستایانە بەرامبەر بەو منداڵانە بووە هۆى دروست بوونى تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود ،تیپى ناوبراو لەماوەیەکى کورتدا توانیان گەلێک چالاکى هونەرى ئەنجام بدەن کە زۆر جێگەى خۆشحاڵى و ڕەزامەندى مامۆستاکان و خەڵکى بوون لەو کاتەدا ،بۆیەکەم جار تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود لەڕۆژى جیهانى موزیکادا چوونەتە سەر شانۆ و بەشدارى ئەو یادەیان کردووە ، بەهەمەکانیان پێشکەش کردووە بوونەتەمایەى سەرسوڕمان و ڕەزامەندى ئامادەبوان ،
تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود لەماوەیەکى کەمدا ناوبانگیان پەیداکرد لەشارى سلێمانى و کوردستان بەگشتى و هەروەها لەسەر ئاستى ئێراقیش ،تیپى ناوبراو بەشدارى چەندین ئاهەنگ و فیستڤاڵى یان کردووە وەک :
1/ فیستڤاڵى ڕۆژى جیهانى موزیکا ( سێیەم )
2/ ئاهەنگى کۆنگرەى ئەمیندارێتى گشتى کتێبخانەى زانکۆکانى وڵاتانى عەرەب لەسلێمانى
3/ چەندین ئاهەنگى تایبەت قوتابخانەى بێخود ،وەک کۆبوونەوەى دایکان و باوکان ،
4/ بەشداریکردنیان لە فیستڤاڵى مەڵبەندى چالاکى قوتابخانەکانى ئێراق ، بەناوى پەروەردەى سلێمانى و پێشکەشکردنى ئۆپەرێتى ( ڕووبار ) لەسەر ئاستى ئێراق پلەى یەکەمیان بەدەست هێناوە ، (3)
5/ تۆمارکردنى چەندین گۆرانى و بەرهەمى منداڵان بۆ ئیستگەو تەلەفزیۆنى ئەو سەردەمە ،
6/ کارکردن بەهاوبەشى لەگەڵ تیپى موزیکاى منداڵانى ( پیرەمێرد و نەورۆز ) و بەشداریکردنیان پێکەوە لە فیستڤاڵى چالاکى قوتابخانەکانى ئێراق و بەدەست هێنانى پلەیەکى بەرز ،
7/ گەورەترین چالاکى تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود ، خزمەتکردن بووبە هونەرى بەرگرى و خرۆشاندنى گیان و هەستى نەتەوەیى و جۆشدانى شۆڕش و پتەوکردنى سەنگەرى پێشمەرگە ، ئەویش تۆمارکردنى کاسێتێکى سروودى نیشتمانى و شۆڕشگێڕانە بوو بەهاوکارى چەند ئەندامێکى تیپى موزیکاى مەولەوى بۆ هونەرمەند ( ناسرى ڕەزازى ) لەساڵى (1980) ئەو کاسێتە لەئەرشیفى هونەرى بەرگرى نەتەوەکەماندا بەکاسێتى ( ئەى شەهیدان ) ناسراوە ،
تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود جیا لەوەى بەڕووحێکى هونەرى خوڕەوشتێکى بەرزەوە پەروەردەکرابوون لەهەمانکاتیشدا بەگیانێکى کوردانەو هەستێکى نەتەوایەتى پاکەوە گۆش کرابوون ،
ئەندامانى تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود
ئەو تیپە پێکهاتبوون لەم مندالە خۆنەویست و هونەرمەندانەى دواڕۆژى نەتەوەکەمان کە (33) هونەرمەندى خوێن گەرم و بەتوانا بوون وەک : (4)
( دلێر عەبدوڵا عبدالگیف (ڤیۆلۆن ) ، ئالان عارف عەبدوڵا (ڤیۆلۆن) ، بەیاد محەمەد ئەمین (ڤیۆلۆن ) ،کاروان قادر مستەفا (ڤیۆلۆن ) ، ئارى عبدالواحید ێابر(ڤیۆلۆن ) ، جوتیار عەلى عەبدوڵا (ڤیۆلۆن )،پەیجور عەلى عەبدوڵا (ڤیۆلۆن ) ،سۆران حەمە شەریف (ڤیۆلۆن ) ، کارزان عومەر قادر (ڤیۆلۆن )،نەوزاد محەمەد ئیبراهیم (ڤیۆلۆن ) ،بێستوون عوسمان (ڤیۆلۆن ) ،ڕزگار عەبدوڵاحەمە سوور (ڤیۆلۆن )، نیاز نورى مەحمود (ڤیۆلۆن )، زانا فەرەج محەمەد (ڤیۆلۆن )، شەماڵ مەحمود حسێن (ڤیۆلۆن )، شازاد شەوقى ئەحمەد (ڤیۆلۆن )، ئاوات عەبدوڵا عەلى(ڤیۆلۆن )،ئەردەڵان کەمال عیزەت ( گیتار ) ، دارا عەبدوڵا شەریف ( گیتار ) ، ئارى عارف عەبدوڵا ( گیتار )، پاکۆ عەلى عەبدوڵا ( کیبۆرد )،کارزان قادر مستەفا (ئۆکۆردیۆن ) ، ئارى ئیبراهیم محەمەد (ئۆکۆردیۆن ) ، لاوک لەتیف (ئۆکۆردیۆن )،نەبەز تاهیر (ئۆکۆردیۆن )، جەبار مەحمود شەریف ( ماندۆلین ) ، گۆران عوسمان (ناى ) ، دانا فەرەج محەمەد ( ئیقاع ) ، ڕێبوار عوسمان (بانگۆز ) ،شێرکۆ کەریم (زەڕب) ، سامان حەسەن ( دەف ) ،کاروان کەمال عیزەت ( دەف ) ، دانا عەبدوڵا شەریف ( دەف )
بەڵام بەداخەوە بەهۆى نائارامى بارودخى ڕامیارى و و زەبرو زەنگ و ستەمى داگیرکەرى ڕژێمى بەعس مامۆستا نامدار قەرەداخى لەساڵى (1982) ناچاردەبێت کوردستان بەجێ بهێڵێ و ڕووبکاتە هەندەران ،هەردوو تیپى موزیکاى مەولەوى و منداڵانى بێخود جێدێڵێ ، بەڵام بەهەوڵ و هیمەتى دڵسۆزانەى هونەرمەند مامۆستا حەمە سەعید عەبدوڵا و دکتۆر کاوە قەرەداخى و شۆڕش عومەر، تاماوەیەک تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود درێژەى بەکارو چالاکییە هونەرییەکانى خۆیان دەدەن ، لەگەڵ بەردەوام بوونى ژیان و هەڵکشانى تەمەنى ئەو منداڵە هونەرمەندانە و گەورەبوونیان ، هەندێکیان ڕوودەکەنەپەیمانگاى هونەرە جوانەکان و تیپى موزیکاى سلێمانى و تیپەکانى تر ، تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود هەڵدەوەشێتەوە ، لەگەڵ ڕێزو حورمەت بۆ ئەو مامۆستا ئازیزانەى ئەو منداڵە بەهرەمەندانەیان بەڕووحیەتێکى پاک و هونەرپەروەرانەو خەمخۆرى موزیک و گۆرانى نەتەوەکەیان پەروەردەکرد و ئەمڕۆ بوونەتە جێگەى ڕێزو شانازى ،
سەرچاوە : (1) کتێبى ئاوازو گۆرانى _کورتەیەک لەمێژووى ئاوازو گۆرانى کوردى /حامیدى گەوهەرى
ل : 41 و 42
(2) هەمان سەرچاوەى پێشوو ل : 43
(3) سەروەرییەکانى ڕۆژانى ڕەش _ئا ( نامدار قەرەداخى و جەمالى دەلاک ) گۆڤارى (خاک )
ژمارە (39) 10/9/2000 _ ل: (15)
(4) بۆ ساغکردنەوەى ناوى ئەندامانى تیپى موزیکاى منداڵانى بێخود ، سوودم لە دیدارێکى هونەرمەندى کۆچکردوو مامۆستا ( حەمەسەعیدعەبدوڵا ێاڵح ) ئەندامى تیپى موزیکاى مەولەوى وەرگرتووە لەڕێکەوتى (9/1/ 2000) ڕۆژى سێ شەممە لە سەرتاشخانەى ڕەزازى ،
