چـیرۆک بۆ منـداڵان.. هـەنـگ و قـەلـەڕەش..

رەزا شـوان

لە نزیک گوندێکی خنجیلانە و قەشەنگ و جوانی کوێستانی کوردستاندا، داربەڕوویەکی زۆر هەبـوو. لە نێـوان لـقـەکانی پیـرە داربەڕوویـەکی قـەد گەورە و بەرزدا، کۆمەڵـێکی گـەورەی هـەنـگ شـانـەیـان دروسـت کـردبـوو. بـاو و باپیـرانیشـیان هـەر لەسـەر ئـەو پیـرە داربـەڕوەدا شـانەیـان دروستکـردبـوو. نەوەکـانیـشـیان هـەر لەوێـدا دەژیـن .

لە نزیکی پیـرەدار بەڕووەکەدا، کانیـیەکی ئاو روون و شیریـن و چەمـێکی درێـژ و پـان هەبـوو. چەمەکە پڕبـوو لە گوڵی هەمەڕەنگەی جـوان و گەش و بـۆنخـۆش. هەنگەکان رۆژانە سەریان بە چەمـەکەدا دەکـرد و شـیلەی گـوڵـەکانیان دەمـژی. ساڵانە لە وەرزی بەهـار و هـاوینـدا، نـزیکەی پانـزە کـیلـۆ هـەنگـویـنی خـۆشـیان دروسـت دەکـرد.

لە رۆژێـکی پایـزدا، چەنـد کەسێکی گونـدەکە، دەچـوون هـەنگـوینـەکەیـان دەبـڕی. لە رۆژێکـیشـدا کە ناویـان لـێـنابـوو (رۆژی هـەنـگـویـن)، هـەمـوو خەڵـکی گـونـدەکە لە میوانخانەیەکی گەورەدا کۆدەبـوونەوە و پێکەوە هەنگوینەکەیان دەخوارد. ئاهەنگێکی گـۆرانی و هـەڵپەڕکـێـشیان سازدەکـرد. لە وەرزی زستانیشدا کە گـوڵ و گیـا نەدەمـان، خـەڵکی گـونـدەکە خـواردنی تایبـەتیـیان بـۆ هـەنـگەکـان ئـامـادەدەکـرد و لەژێـر شارە هـەنـگەکەدا هـەڵـیان دەواسـین، بـۆ ئـەوەی بـرسیـیان نەبـێـت.

بەیـانیی رۆژێکی بەهـار، دوو هـەنگی خـرپـن، چـوونە نـاو چەمـەکەوە، لە دەنگـێکی بەهـێزی قـاغ قـاغ راچەڵـەکـین و سەیـری ئەمـلاوئەولای خۆیـان کـرد، چـونکە پێشتر گـۆێیـان لە دەنگی وا نەببـوو. قەلەڕەشێکی گەورە لەسەر یەکـێک لە دارچنـارەکانـدا، نیشـتـبـۆوە و رووی دەمـی لە دوو هـەنـگەکـە کـرد.

قەلەڕەشەکە ـ بە دەنگـێکی بەرز: لە ئەمـڕۆوە مـن خـاوەنی ئەم چـەمەم. نە باڵندە و نە هـەنگ و نە پەپـوولە و نە هـیچ کەسێک بـۆی نییە، سـەر بە چـەمـەکەمـدا بـکات. دەی زوو  بـڕۆن و لەبـەرچـاوم ونبـن.

هـەنگـێکـیان: خـەڵـکی ئـەم گـونـدە خـاوەنی ئـەم چـەمـەن، ئـەم چـەمـەش نیـشـتمانی هەمـووانە و وازی لـێناهـێنـین.

هـەنـگەکەی تریـان: تـۆ نـامـۆیـت، لە چـەمـەکـەمـان بـڕۆ دەروە.

قـەلـەڕەشەکە ـ بە تـوڕەییەوە: دەمـدرێـژی مەکـەن و لە چـەمـەکـەم بـڕۆنـە دەرەوە، ئەگـینا بۆتـان دێـم و بە یـەک دەنـووک هـەردووکتـان حەپـەلـۆشـدەکـەم.

دوو هەنگەکە ترسان و بە غەمگـینییەوە بۆ شارەکەیان گەڕانەوە. بەسەرهاتەکەیان بۆ “شا”کەیـان گـێڕایەوە. شاهـەنگ بـەم هـەواڵـە دڵـتەنگ بـوو. یەکـسەر بانگی دەستەی باڵای شارەکەیـانی کـرد و باسی بەسەرهـاتی ئـەو دوو هـاوڕێیـەیـان و هـەڕەشـەی ئەو قـەلـەڕەشە داگـیرکەرەکەی چەمـەکەیـانی بۆیـان باسکـرد. بـۆ ئەوەی گەرمـاوگـەرم بە کـۆی دەنگـدان، بـڕیـارێـکی ئازایـانەی دروسـت بـدەن.

هـەنگـێک: با ئێـرە بەجـێبهـێڵـین و بچـین لە شوێنێکی تر شار و شانە دروست بکەین.

هەنگەکان ـ توڕەبـوون و وتیان: ئێرە نیشتمانی ئێمەیە و نیشتمانی باو و باپیرانیشمانە. ئـەوە ئەسـتەمـە کە ئـێرە بەجـێـبهـێـڵـیـن.

هەنـگـێکی کە: چەمـێکی دوور لـێرەوە هـەیە، با لـێرەوە رۆژانە بچـین بۆ ئـەو چـەمە.

شاهەنگ: ئەو چەمە لێرەوە دوورە، ناکرێت رۆژانە هاتـوچـۆبکەن. زۆر ماندوو دەبن.

هەنگـێکی تر: پێمـوایە باشـترین چارەسەر بەرگریکـردن و رزگارکـردنی چەمەکەمانە.

شاهـەنگ: دەمخۆش، هەر ئەم بیـرۆکەیەش لە خەیـاڵی منـدایە. دەست لە چەمەکەمان هـەڵـناگـریـن. بە هـەر نـرخـێک بێـت، دەبـێـت چەمـەکەی نیشــتمانمان رزگـار بکەیـن.

هـەنگـێکی تـر: چـۆن و چـی بـکەیـن؟

شاهـەنگ: هـێزێـکی گیانبەخـش لە سـەد هـەنـگ پێکـدەهـێنـین، بـۆ ئـەوەی بەیـانیی سـبەیـنێ، هـێڕش بـکەنـە سـەر قـەلـەڕەشـەکە. رازیـن بـەم بـڕیـارە؟

هەمـوو هـەنـگەکـان دەستـیان هـەڵـبـڕی و بە یـەک دەنـگ: بەڵـێ رازیـن و ئـامـەدی گیانبـەخـشـینـیـن.

دەسـتەی بـاڵا، هـێـزێکـیان لە سەد هـەنـگ پـێکهـێـنا. بەیـانـیی رۆژی دوایـی چـوونە نـاو چـەمـەکـەوە، هـێڕشـیان بـۆ قـەلـەڕەشـەکە کرد.. قـەلـەڕەشەکە کە ئـەو هـەمـوو هەنگەی بینی، تـۆقی چـوو، کەوتە قـاغـە قـاغ.. لەتـرساندا بەرەو باشوور هەڵـفـڕی. هـێزە هەنگەکـە دوایکەوتـن.. تا لە سنوور تـێـپەڕی و لەبەرچاویان ونبوو. ئینجا بە سەرکەوتـوویی و بە سـاغی و بە سەربـەرزییەوە گەڕانـەوە، بەبـێ ئـەوەی کە هـیچ زیـانێکـیان پـێبگـات. ئەوسـا و ئـێستاش قـەلـەڕەشـەکە بـەو نـاوەدا نەهـاتەوە.

هەنگەکـان بە گەرمی و بە دڵخـۆشی و رێـزەوە، پێشـوازییان لە هـێزەکەیـان کـرد و پیـرۆزباییان لەیەکتری کرد. بەم بۆنەیەشەوە، ئاهـەنگێکی گـۆرانی و هەڵـپەڕکێ و سەمایان سازکـرد. شاهەنگیش لەم ئاهەنگەدا وتـاری سەرکەوتـن و رزگـارکـردنی چەمەکەیانی پێشکەش کرد، وتی:” هـاوڕێ خۆشەویستەکانم، بۆتـان دەرکەوت کە:
سەرکەوتن و رزگاری، لە یەکـڕیزی و یەکـدەنگی و یەکـێتی و خۆبەخـتکردن دایە”

رەزا شـوان
دوبـەی: ٢٠٢٣