ئەرسەلان مەحمود : تۆكاری بۆ مرۆڤگەلێكی نیشتەجێی دورگەیەكی بەیار، مایە پوچییە، بەر لەداچاندن، دەبێ توێكاری كیڵگەیی بەئامانجبگرێ، ئەمەیش پێوویستە پشتبەستووبێ بەپێشكەوتنی هزری و، بەرپاكرنی هۆشیاری ژینگەیی.
دیارە بۆ نەتەوەیەكی خاوەن رابردوی دوری پر لەكێشەو بێشەی فرە ڕەهەند، لەوڵاتێكی گەمارۆدراو بەدوژمنی فرە چەشن، ئەمەی وترا، هەمان هەر ئەو شتەیە، یانی ژیری لەوەدایە بەر لەهەر شتێك، دەبێ وەها نەتەوەیەك ئەمرۆی ژیانكردنی، لەدوێنێی نەریتپارێزی و، دەقگرتووی بەهەموو ماناكانییەوە، دەربازو بژاری سەر شاڕێی مەدەنیەت بكا لەلایەك و، لەلایەكی تریشەوە پوچی بیركردنەوەو، ناڕێكی ڕێكردن، هاوڕێكی ئەم زەمەنە، ڕاستەڕێبكاتەوە..
ئاشكرایە ژیان لەجیهانی ئیمڕۆدا، مەودای جیاوازییەكانی زیاتر كردوەو، خێرا تریش لەوەی چاوەڕێكراوە دەچەرخێ، ئەم زەمەنە تێپەڕی مرۆ بەسوڵتان و، ڕەعییەتییەوە، جارێكی دی وەك باخەوان لەباخچە سیاسی و، كۆمەڵایەتییەكەی بڕوانێ، یانی بەری ئەو جۆرە ڕوانینەیش هەڵوەری و، تێگەیشتنی لەوچەشنە بەرگرەیش، لەبەر بڕا، ڕەنگە باخەوانێك خۆویستانەو، بۆ هەمیشە بتوانێ، شكڵ و، شێوەی درەختەكانی خۆی بگۆڕێ، بەڵام لەخێزانەوە بگرە تا بەهەموو دامەزراوە كۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابورییەكان و، تەواوی جومگەكانی تری كۆمەڵگە دەگات، تێگەیشتنێك لەئارادا نەماوە وەك جاران بتوانێ مرۆڤەكان لەگروپ، زنجیرە، چەق، یا شانەی هەنگوین و، دەزگای كارو شەتڵگەگەلێكی تری لەو چەشنەدا هەرواو بێپەروا لەقاوبداو، دەقپێبگرێ، ئەو ئامێرانەی باخەوانێك ئەمڕۆ بۆ ڕێكخستنەوەی درەختەكانی بەكاریان دەبا، ڕاستە شێوە فۆڕمێكی تازەیان هەیە، بەڵام لەبنەمادا ئەمانەیش هەمان هەر ئەو تەورو مشارو مەقەستانەی ڕابردون، یانی هەمان هەر ئەو ئیشەی جارانیان دەكەن و، ئیشیش هەر ئیشكردنە لەسەر هەڵاواردن یا لخوپۆكردنێكی بێئرادە..
لێ، مرۆڤی ئەم ڕۆژگارە، نەك هەر لەگەڵ دوێنێی، بگرە لەگەڵ دۆخی ئێستای ژیانكردنیشی ناكۆك و ناتەباو ئەوەتا بەردەوام لەجەنگدایەو، ناشتوانێ لەفۆڕمێكی جێگردا وەك جاری جاران بچەمێ، چونكێ هەر چەشنە خۆ بواردنێك، وەك ئەوەی ئەزمونكراوە، دەبێتە هۆی داڕبڕان و، خودنامۆیی مرۆیی لەدۆخی هەنوكەیی، ئەمەیش بوون و مانەوە بەمانا بابەتییەكەی دەخاتە ژێر پرسیارو، مەترسی لەناوچونەوە، ئەمە چۆن و بۆچی؟، بەدڵنیاییەوە ئەم هەژموونە سەراپاگرەی ئێستا لەئارادایەو، پێشهاتگەلێكی نوێی لەناواخنی خۆیدا هەڵگرتووە، وەك ئەوەی لێرو لەوێیەكی خۆرهەڵاتی ڕەخناژۆ دەكرێ، نەخشە ڕێیەكی پێشوەختەی زانستی و، ئیدیۆلۆژێكیەتێكی هیچ بوونەوەرو دامەزراوەیەكی دیاریكراو نییە، بەقەد ئەوەی لەبنەمادا ئەمە دەرهاویشتەی كارو بەرهەمی ئەزمونكراوی تەواوی مرۆڤایەتییە، بێگومان لەڕیشەوە بۆ ئەندێشەو، لەویشەوە بۆ جێگركردنی فۆڕمێكی نوێ لەژیانكردن.
ئەم گەشەو، هەڵكشانە ناوەكییەی مرۆڤایەتی، وەك دەبینین كارلێك و، هەڵوێستگەلێكی نوێیشی بەرپاكردوەو، خواستگەلێكی تازەیشی هێناوەتە سەر هەست بۆ جوڵاندنی خەڵك، لێرەدا پرسیار ئەوەیە، ئایا دەكرێ مرۆڤی كوردیش لەو نێوەدا، هەروا سەرچڵییانە چارەنووسیخۆی وەك نەتەوەو، نیشتیمانێكی پارچەكراو، فەرامۆشی دوتوێی دەرئەنجامگەلێكی نادیارو پێشبینینەكراو بكات؟، ئایا هێشتا ئەوە ڕاستە، بەلاداكەوتنی ئەم قۆناغەیش بۆ زەمەن لێگەڕێین و، پیمان وابێ كات ئەمە یەكلابكاتەوە؟، بەتێگەیشتنی زۆرێكمان وڵام بەنەخێرە، زۆر دەمێكە ماركسیەكان وتوویانە” كەی سەركەوتین، ئەو كاتە مێژوی ڕاستەقینە دەسپێدەكات و، ئەو كاتەیش ئەو گرفتە نوێیانەی لەوەیە دەربكەون، چارەسەری خۆیان دەدۆزنەوە”، بەڵام خۆ ئەمە لەمێژودا، سەلەماندنی بۆ نییە، ئاخر خۆ” یۆتۆپیاش بەهای خۆی هەیەو، هیچ شتێكیش وەك یۆتۆپیا بوونی نییە، تا بەو جوانییەوە ئاسۆی بیركردنەوە لای مرۆڤ، فراوان بكات، بەڵام ئاشكرایشە پڕ بەمانای بەهەدەردان، ئاڕاستە بەخشی ڕەوشتیش بەفیڕۆ دەدات” هێرقلیتس لەهەمبەر وڵامێك بەو بابەتە، لام وایە جوانی پێكابێ” ئاو، نازانێ لەهەڵقوڵانی خۆی بووەستێ”، هەژموون و، دەرئەنجامەكانی ئەم قۆناغەیش نازنن و، ناكرێ لەسەر كەسمان بووەستن، ئەمە هەژمونێكی سەراسەرییەو، خەڵكی زیرەك و، بەش مەینەت ئەوانەن، رێگە نادان ئەم زەمان و، زەمینەیە، بێ سودو، بێ هاتنە دی ئامانجەكانی ئەوان تێپەڕێ.
مرۆڤی ئەم چەرخە، لەدەرەوەی دەق و، ڕێنامەكاری ئامادەكراو، دەیەها شێوازی تری بۆ ئەزمونكردنی ژیان لەگەڵ ئەوانی ترو دەوروبەردا ئەزبەر كردوەو، ڕۆژانەیش خولیای نوێ و، خواستی نوێی دەخاتە سەر، لەڕۆشنای ئەم تێگەیشتنەیشەوەیە، دەیەوێ بوونی بەهەموو ماناكانییەوە بەرەو فراژۆ بوون ببات و، لەفۆڕمێكی تردا بەمانای بكاتەوە، ئەمەش ڕێك ئەو دەرئەنجامەیە ئەمڕۆ لەهەر كات زیاتر ئیسلامییەكانی لەئەقڵانیەت دابڕیوەو، ماركسیەكانیشی بەرەو خودكۆیلەیی بردوە، بەڵام ئەوەتا لیبڕاڵەكان چونكێ لەسەر ویستی ئازادو، قبوڵكردنی جیاوازی، لەگەڵ خەڵكانی جیاوازدا پەیوەندییەكانیان بونیاد دەنێن، ئاهەنگ بۆ هەڵكشانی ئەم خێراكرد بوونەو، چۆنایەتیبوونەی ژیانكردن دەگێڕن ..
بەگوتەی ئێرنێست گێڵنەر” بونیادنانی كۆمەڵگەیەكی هاوچەرخ، پێویستی بەمرۆڤی خۆشگونجاو هەیە” ئەمە یانی لەبری ئەوەی مرۆڤێك بەتەواوەتی بەرهەمی كولتورێكی دیاریكراو بێ، شیاوترە لەئاوێتەیەكی كولتوری تێكەڵاو یا خۆشگونجاو بێ، من پێم وایە مرۆڤی ئەم سەردەمە، زۆر جاران بێئەوەی لەباری ناوەكییەوە دركی بەو ئاوێتە بوونە خودییەی خۆی كردبێ، بەجۆرێك لەجۆرەكان لەم پەتیبوونەی رابردوی خۆی پەریووەتەوە، بۆیە ئەگەر ئەوەی ئەمڕۆیش ڕوئەدا، لەبنەمادا دەرهاویشتەی وەها تێكەڵەیەكی كولتوریبێ، بمانەوێ یان نا، ئەوا ناسكردن و، جێگركردنی ئەو فۆڕمە تازەیەی ژیانكردن، خۆی لەبونیانانەوەی جڤاك لەسەر دەستی تاك تاكەی ئەو مرۆڤە فرە كولتورخوازانەدا دەبینێتەوە، بەپێی ویست و، دڵخوازانەی خۆیان دەیانەوێ وەها فەزایەك بۆ گەڵاڵەكردن لەخەم بڕەخسێنن، یانی لێرەوە چیتر تاك لەجڤاكەوە سەر دەرناهێنێ، بەڵكو دەبێ جڤاك لەسەر دەستی تاكتاكەی یەكە پێكهێنەرەكانییەوە، بینا بكرێ، ئاخر لەوەتەی مرۆڤ، مرۆڤە، شتێكی لەم هەموو سەرو بۆرانەی بەناوی چاكەی گشتییەوە چڤات ئاراستە دەكەن، خراپتر بەرهەم نەهێناوە، كەچی هێشتا لای ئێمەومانێكی كورد، لەدورو لەدەرەوەی فامكردنی ئەم هەڵایساوە، مەرجەعییەتخوازی و، وێناكردنەوەی ڕابردو، پتر لەهەر كات برەوی دراوەتێ، ئەم حاڵەتەیش نەك هەر خۆبەندكارییەكی بێهودەی ئۆرگانیك ترو یەكگرتو تر كردوە لەبوارە سیاسی و، كۆمەڵایەتییەكان، ژیانكردنی تاكیشی خستووەتە خانەی پەراوێزكاری جڤاكییەوە، تەنانەت جۆرە بێزارییەكی درك پێكراوتریشی لەگومانكاری هێناوەتە بەرهەم، بەڵام فشارو ئاماژەكانی ئەم هەژموونە نوێیەیش، لەڕادەی خۆی تێپەڕاندووە، ئەوەتا جاران زۆرینەی مرۆڤایەتی لەسەر ئەو بروایە كۆك بوون” ئیرادەیەك لەسەروی مرۆڤەوە بەسەر ئەم جیهانەوە فەرمانڕەوایی دەكات”، ئەم بروایەیش وەك ئەوەی ئەزمونكراوە، بەرپرسیارێتییەكانی مرۆڤی لەهەمبەر ژیان، ئەوەندە وێكهێنابویەوەو، لەچوارچێوەی دابوو، ئەو باوەڕدارانەی نەك هەر پۆینتێكیش نەبردە پێش، لەمپەریش بووە لەبەردەم گەشەكردنیان، بەڵام ئەمڕۆ بروایەكی تر هاتووەتە ئاراوە، ئەو بڕوایەش ڕێك پێچەوانە بەو رابردووەیەو، پێیوایە مرۆڤ دەبێ خۆی بەسەر ئەم جیهانەوە حوكمرانێتی خۆی بكات، لەوەیە هێشتا بەشێكی زۆر هەبن توانای خۆراگرتنیاننەبێ لەهەمبەر خۆهاویشتنە ژێر باری وەها بەرپرسیارێتییەكی نوێ، بەڵام ئەمە راستییەكی نكۆڵی هەڵنەگرەو، رۆژنەیش لەهەڵكشاندایە.
ئەرسەلان مەحمود
