شەقام: ساڵانى ڕابردوو پەیوەندى نێوان کوردو ئەمریکا ئەرێنى نەبووە، پێت وایە لەدواى 2003وە ئەم پەیوەندیانە ئیجابی بێت سەبارەت بەکورد؟
پەیوەندى ئەمەریکا لەگەڵ کورددا پەیوەندییەکى بەرژەوەندى ئامێزە تاوەک هەبونى ئامانجێکى هاوبەش یان هاوپەیمانێتییەکى دوسەرە لەنێوان هەردولادا. کورد هەرێمێکە لە عیراق نەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ، هەموو هەڵسوکەوتێکی ئەمریکا لەگەڵ کورد بە پلەی یەکەم لە چوارچێوەی عیراقدایە،. کوردەکان ئێستا خاوەنى رۆڵێکى دیارترو گرنگترن لە گۆڕەپانى سیاسیی ئەمڕۆى عێراق و ناوچەکەدا، هەربۆیە پێویستە مەحاڵ بکەن و هەمو هەوڵێک بخەنەگەڕ بۆ ئەوەى جارێکى ترو چەشنى رابردو هەمو هێلکەکانیان لە سەبەتەى “هاوپەیمانەکانیان” نەشکێت و هەمو چانسێک لە کیس نەدەن، چونکە لەئێستادا لە خۆرهەڵاتى ناوەڕاست بە گشتى و لە عێراق بەتایبەتى کوردەکان وەکو یاریزانێکى بنچینەیی رۆڵ دەبینن، دەبێت ئەوەش بڵێین کە ئەوەى بۆ ئەمڕۆ شیاو و لەبارە مەرج نییە سبەینێ هەمان هاوکێشە بێت.
لەئێستاشدا، ئەمەریکییەکان زیاد لە جاران خەمى بەرژەوەندى نەتەوەیی و داهاتویی خۆیانە، کەواتە هەر هیوایەک بە هەبونى هاوپەیمانێتییەکى راستەقینە لەئارادا بێت لەگەڵ کوردەکاندا، ئەوا دەبێت تەنها و تەنها لەسەر بنچینەى بەرژەوەندى ئەمەریکا بێت و هیچیتر. باشتریش وایە کە کوردەکان زیاتر پشت ببەستن بەو قازانجە جیۆپۆلیتەکانەى کە لەبەردەستیاندایە تا پەیوەندییەکى لاوازى لەق لەگەڵ ئەمەریکادا، کە رەنگە روبەڕوى مەترسى زیاتریان بکاتەوە لەگەڵ دراوسێکاندا کە هەندێک جار وشەى “عەمیل و بەکرێگیراو” دەدەنە پاڵ کوردەکان تەنها لەبەر ئەوەى بەو بایە دەشنێنەوە کە لەلاى ئەمەریکییەکانەوە دێت. دەبێت کوردەکان پیشانى بدەن و بیسەلمێنن کە لەداهاتودا ئەوان دەتوانن هاوبەشێکەى پشت پێ بەستراوى ئەمەریکا بن نەک تەنها هاوپەیمانێکى کاتى، چونکە کوردەکان کەوتونەتە پێگەیەکى ستراتیژیی ئێجگار گرنگەوە لە جوگرافیاى خۆرهەڵاتى ناوەڕاستدا
شەقام: ئایا ئەو پەیوەندیەى لەنێوان کوردو ئەمریکادا هەیە بۆ لە دۆستایەتیەوە نەبووەتە هاوپەیمانى؟ دەورى کورد چى بووە لەم روانگەیەوە؟
ویلایەتە یەکگرتوەکانى ئەمەریکا هەرگیز پابەند نەبوە بە دەوڵەتێکى کوردییەوە لە ناوچەى خۆرهەڵاتى ناوەڕاستدا تەنانەت لەکاتى جەنگى جیهانى یەکەم و بڵاوبونەوەى چواردە خاڵەکەى وودرۆ ویڵسن کە داواى کردبو هەمو نەتەوەیەکى ئیمپراتۆرییەتى کەرتبویی عوسمانى ببێتە خاوەنى دەوڵەتێکى سەربەخۆیی خۆى. وەکو فیڵ گاسپەر لە نوسینێکیدا ئاماژەى پێداوە، “لە دوا ساتەکانى جەنگى جیهانیی یەکەم، لەوکاتەى ئیمپراتۆرییەتى عوسمانى لە خۆرهەڵاتى ناوەڕاست رما و لەناوچو، وودرۆ ویڵسنى سەرۆکى ئەوکاتەى ئەمەریکا بەڵێنى دروستکردنى دەوڵەتێکى کوردی دا لەماوەى دو ساڵدا” بەڵام ئەم بەڵێنە هەرگیز جێ بەجێ نەکرا چونکە، “هێزە خۆرئاواییەکان چاوییان بڕیبوە ناوچەکە و لە پێشبڕکێدا بون بەمەبەستى دەست گرتن بەسەر نەوتى ئەو ناوچانەدا”. دواى ئەوەى جەنگەکە کۆتایی هات، جارێکى تر ئەمەریکا گەڕایەوە بۆ جوداخوازى و دورەپەرێزى و کوردستانیش کەوتبوە بەر رەحمەتى هەریەک لە بەریتانیا و فەرەنسا و فارس و عەرەب و تورکەکان. بێجگە لەو هاندانەى ویڵسن کە هەمو نەتەوەکان ببنە خاوەنى دەوڵەتى خۆیان، ئەمەریکا هیچ رۆڵێکى سەرەکى نەگێڕاوە لە مەسەلەى کوردەکاندا تا سەرەتاى حەفتاکانى سەدەى رابردو.
پێت وایە لە قۆناغی ئێستای سیاسی کوردستان و عیراقدا چی بکرێت باشە؟
– بەنسبەت کوردەوە چاو گێرانەوە بەو هاوپەیمانێتییەی هەیەتی لەگەڵ لایەنەکانی تردا ئەرکێکی هەنوکەییە، کارکردن بۆ کرانەوەی زیاتر بە رووی جیهانی دەرەوەدا و راکێشانی سەرنجی سیاسەتی دەوڵەتە گەورەکانی جیهان بۆ ئەوەی لە هەرێمی کوردستان لە رێگەی کۆمپانیا گەورەکانیانەوە بەشداری پرۆسەی ئاوەدانکردنەوە بکەن وا دەکات ئەو وڵاتانە ئەجێندای تایبەتیان هەبێت بەرامبەر بە کورد و لە زۆربەی مەسەلەی چارەنوسسازدا پشتیوانی لە کورد بکەن، لە عیراقیش ئەوەی لەسەر حکومەتی فیدرالی پێویستە ئەوەیە کە تیرۆر بنەبر بکات و کار بۆ گرژ کردنی پەیوەندیەکانی نەکات لەگەڵ هەرێمی کوردستان بەتایبەتیش کە هەرێم تەئکید لەسەر بەدیالۆگ چارەسەرکردنی کێشەکان دەکاتەوەو رێگەی گفتوگۆی هەڵبژاردووە.
شەقام: پێش ئەوەى ئەمریکا بدات لەعێراق کورد باشترین دۆستى بوو، بەڵام ئێستا ئەوە کەمبووەتەوە، پێت وانیە دەبێت کورد بەو پەیوەندیەدا بچێتەوە؟
سەرکردایەتى کورد سەرکەوتو نەبو لە وەبیرهاتنى خیانەتەکانى رابردوى ئەمەریکا و نەشیان توانى سود وەربگرن لە جەنگى عێراق بۆ راگەیاندنى سەربەخۆیی خۆیان. پێوێستە کوردەکان تەواو شارەزای کاروبارى دەرەوەى ئەمەریکا بن و بەئاگا بن لە هەنگاوە چاوەڕوان نەکراوەکانى ئەمەریکا، چونکە سیاسەتى دەرەوەى ئەو وڵاتە هەمیشە باسى بەرژەوەندى نەتەوەیی ئەمەریکا دەکات نەک ئەرکە مرۆییەکانى تایبەت بە هاوکارى کردنى کەمینە لاوازەکان کە دەناڵێنن بەدەستى حکومەتە سەرکوتکارەکانەوە. پێویستە لەسەر کوردەکان پەیوەندییەکى ستراتیژیی راستەقینە – نەک تەنها قسەى سەر زارەکى – لەگەڵ ئەمەریکادا بونیاد بنێن، پەیوەندییەکى هێندە پتەو کە کوردەکان بپارێزێت لە هەمو هێرشێکى داهاتو و دەبێت کوردەکان تەنها چاو نەبڕنە ئەمەریکا بەڵکو پەیوەندییەکانیان سنورى ئەمەریکا ببەزێنێت و پەیوەندی گەلێک لەگەڵ وڵاتانى جیهان دروست بکەن کە خزمەتى بەرژەوەندى نەتەوەییان بکات و لەداهاتودا وەکو کاردێکى فشار سودى لێ ببینن. نابێت حکومەتى هەرێمى کوردستان رێگا بدات و خۆش بکات بۆ ئەوەى جارێکى تر هاووڵاتیانى بەکار بهێنرێن و ئیستیغلال بکرێن لەلایەن وڵاتانى تر بۆ بەرژەوەندى خۆیان، هەر ئەو دور نەڕوانینەش بو بوبەهۆى جینۆسایدکردن و لەناوبردنى ئەو هەمو کوردە لە رابردودا، پێویستە لەسەر سیاسەتمەدارانى کورد زیاتر وریا بن بۆ ئەوەى جارێکى تر لەسەر سفرەو خوان بۆیان پێ نەکەنن و لە پشتەوەش خەنجەریان بەر نەکەوێت.
شەقام: ڕایەک هەیە دەڵێت: ئەگەر کوردیش وەک سەدر ڕوبەڕوى ئەمریکا ببوایەتەوە زۆرشتى دەستدەکەوت ئەمە تاچەند واقیعیە؟
کورد لە سەرەتای پرۆسەی ئازادی عیراق قورسایی مەزنی هەبوو فاکتەری یەکخستن و زامنکردنی بەردوامی حکومەتی عیراق بوو کە ئەو کات زۆر لاواز بوو روخانی مسگۆر بوو کورد ئەو کات نەیتوانی هەنگاوی زیرەکانە بنیت پیگەی خوی بەهیز بکات و زۆر بە ئاسانی ببیتە ئوپۆزیسیون لە دژی مەرکەزو وەک دەولەتیکی سەربەخۆ رەفتار بکات بەلام بەس بۆ ئەوەی ئەمریکا بلیت کورد پیاوی چاکە هات مالیکی و بەغدای بەهیزکرد ، گومانی تیا نیە جولەیکی وەکو سەدر لە لایەن کوردەوە ئاراستەی بەرژەوەندیەکانی کوردی بە بۆزەتیڤ دەگۆری،
شەقام: ئێستا ڕێکەوتننامەى ستراتیژى لەنیوان عێراق وئەمریکادا هەیە پێگەى کورد لەم ڕێکەوتننامەیەدا چۆن هەڵدەسەنگێنى؟ ئایا دواى کشانەوەى هێزەکانى ئەمریکا لەعێراق چى رودەدات؟ یان ئێوە پێتان وایە ئەمریکا بکشێتەوە لەعێراق بەیەکجارى؟
ئەمریکا هیچ هەنگاویک لەگەل کورد نانیت ،بی هیزبوونی عیراقی تیدابیت لە ناو ئەو ریکەونتنامەش کورد وەکو هاولاتیکی عیراق مامەلەی لەگەل کراوە.ئەمریکا ناتوانیت بە تەواوەتی پاشەکشە بە هیزەکانی بکات و پیگەی سیاسی بەهیز بیت چونکە ناتوانیت بە بی ئەم هیزانەی ئەو کاریگەریەیی ئیستا هەیتی لە عیراقدا بیمینیت، ئەمریکا لە ئێستادا گرنگی بە سەرکەوتنی پلانەکەی خۆی دەدات لە عیراق کە ئەویش دروستکردنی دەوڵەتی عیراقێکی بەهێزە کە بتوانێت کۆنترۆڵی سنورەکانی خۆی بکات و توانای رووبورووبوونەوەی ئەو دەوڵەتانەی هەبێت کە بۆ ئەمریکا لەناوچەکەدا مایەی مەترسین، ئەوەش گومانی تیدا نیە عیراق گرنگترە لە کورد بۆ ئەمریکا وە دوای کشانەوەشی پاسەوانی یەکیەتی عیراق دەکات بە دلنیایەوە دیموکراتیش نەبیت.
شەقام: پێت وایە سەرکردەکانى عێراق تاچەند سیاسەتێکى حەکیمانەیان کردووە بۆئەوەى ئەگەر ئەمریکاش ڕۆشتەوە کوردو عێراق هیچ کێشەیەکیان نەبێت؟
زۆر دەمیکە من ووتوومە عیراق و کوردستان کوشتەی سیاسی نا سیاسین . ئومیدم نیە دوای کیشانەوە هیزەکانی ئەمریکا بتوانن رووبەرووی هیچ قەیرانیک ببنەوە .
شەقام: بایدن پێش ئەوەى ببێتە جێگرى ئۆباما فکرەى دابەشکردنى عێراقى تەرح کردن بۆسێ هەرێم ئەمە تاچەند دەچێتە بوارى واقیعیەوە؟ ئایا ئەم فکرەیە لەئێستا تاچەند هیچى لەسەر بینا دەکرێت؟ پێت وانیە کێشەى ئێستاى ئەمریکا تەنها ئاسایش بێت لەعێراق؟
پلانی بایدن پاڵسی نەبوو بە مانایکی تر پرۆژیکی خودی خۆی بوو زۆر لە بەرژەوەندی ئەمریکا نەبوو زیانیکی زۆربوو لە بەرامبەردا دەسەلاتی ئیرانی والاتر دەکرد لە ناوچەکە وە چی بایەخی ئەنجومەنی پیرانش نەبوو بۆ ئەوەی بخریتە کارەوە بە کورتی کارتیکی بایدن بوو بۆ هەلمەتی هەلبژاردنەکان ،جاریکی تر بریار لە بەغدایە نەک واشنتن.
o هێرش عبدالرەحمان حەسەن
o ساڵ و جیگاى لە دایکبوونت 1981 ژاراوەی دەڤەری پشدەر
o سەرەتایی لە ژاراوەو هەولیر ناوەندی لە قەلادزەو ژاراوە و ئەمریکا تا دیبلومی وەرگرتوە ئستا خویندکاری سیاسەتو میژووە لە ئەمریکا
o لە 1997 کوردستانی جی هیشتوە لە ئەمریکا نیشتەجییە
o لەساڵی 2004 تا 2006 جیگری نوێنەری حکومەتی هەرێم ئیداری سلێمانی و یەکێتی بووم لە ئەمریکا و لە 2006 تا 2009 هەمان پوستم هەبووە لەگەل بەریوبەری کۆمەلگای کوردی لە ئەمریکا و کەنەدا،لە زۆربەی زانکۆکان سیمینارم کردوە لەسەر کوردو هەلەبجەو ئەنفال بەشداری سەدان کۆنفرانسم کردوە لەسەر عیراق و رۆژهەلاتی ناوەراست.ئیستا بەریوبەری دەزگای سەربەخۆی ئەمریکی کوردیەم بە شیوەی سەربەخۆ کاردەکەم.
