ئاشکرایە کە هەرناوچەیەکى کوردستان تایبەتمەندى خۆى هەیە ، لەڕووىداب و نەریت و فەرهەنگ و کلتوورەوە ، گەلى کورد بەهۆى داگیرکردن و ژێردەستەییەوە بۆى نەڕەخساوە کە بەشێوەیەکى زانستیانە لە مێژووى هونەرى میوزیک و گۆرانى خۆى بکۆڵێتەوە و هونەرەکەى بە نەتەوەکانى دەورو بەر بناسێنێت ، بەڵام لەگەڵ ئەو هەموو داگیرکارى و ماڵوێرانى و دزینى سەروەت و سامانى هونەرى نەتەوەیمان لەلایەن گەلى داگیرکەرو سەردەستە، گەلى کورد هەمیشە بەهۆى زمان و ئەدەب و هونەرەکەى وەک گەلێکى زیندوو لەناوچەکە درێژەى بەژیان و مانەوەى لەسەرئاو خاک و زێدى خۆى داوە ، گیانى بەخت کردووە و قوربانى داوە لەپێناو مانەوەیدا ، جێگەى خۆش حاڵیە کە بە هەوڵ و هیمەت و تێکۆشانى ڕۆڵە دڵسۆزو بەئەمەکەکانى ئەم نەتەوەیە کە هەستى نەتەوەیى ڕۆژ بەڕۆژ لەناخیاندا گەشەى کردووە ، هونەرو ئەدەب وزمانى کوردیان پاراست و لە فەوتان و نەمان ڕزگاریان کرد ،
یەکێک لە ناوچە گرینگ و دەوڵەمەندەکانى کوردستان لەبارى فەرهەنگ وئەدەب و زمان و وهونەرەوە ناوچەى ( موکریان ) ە لەڕۆژهەڵاتى کوردستان بەتایبەت شارى ( مەهاباد ) کە بەسەرچاوەى لەدایک بوونى هونەرو ئاوازى کوردى لەوناوچەیەدا دەژمێردرێت ،
ناوچەى موکریان کانگاى شیعر و ئاوازو گۆرانى و فۆلکلۆرى نەتەوەیمانە ، لەبارى شیعر و ئەدەبەوە موکریان زێدى کەڵە شاعیرانى وەک ( وەفایى ، هێمن ، هەژار ، هاشمى نانەوا زادە ،حەقیقى و هێدى … تاد ) کە هەموو ژیانیان بەخشى لەپێناو ئازادى و سەربەخۆیى کوردستان و پاراستنى زمان و ئەدەبى کوردى و لەهەمان کاتیشدا ئەم شاعیرانە کاریگەریان هەبووە لەسەر هونەرو میوزیک و گۆرانى لە ناوچەکە و تەواوى کوردستاندا بەگشتى و لەبوارى هونەرى بەرگریدا بەتایبەتى ،
موکریان ئەو ناوچە فراوانە پڕاوپڕ لە هونەرە یە کە بەدەیان هونەرمەندى خۆڕسکى تیادا هەڵکەوتووە ،
خزمەتى هونەرو میوزیکى کوردیان کردووە و گۆرانیە فۆلکلۆرییەکانیان لە فەوتان ڕزگارکردو دەم بەدەم گێڕایانەتەوە ، لەشارى مەهاباد و ناوچەى موکریان لەسەرەتاى سەدەى ڕابردوو دا چەندین گۆرانیبێژ گۆرانیان خوێندووە و شایى و زەماوەندیان گێڕاوە وەک : ( سەعیدى ماملێ ، مەجیدە گڕوێ ، دەروێش سەرڕاو ، حاجیلەى ئیندرقاشى ، سەید عەوڵاى سەید مینە ، عەزیزە خڕە ، وسێن شەشە ، کەوە جو ، سەید حەسەنى کابانێ و مەنیج حەیران وزوڵەیخا چوختیش ( دووژنى شارى مەهاباد بوون گۆرانیان خوێندووەو شایى و زەماوەندیان گێڕاوە ) * (1)
هەروەها لەناوەڕاستى سەدەى پێشوو چەندین هونەرمەندى دەنگخۆش و بەتواناگەشەیان بە هونەرى میوزیک و گۆرانى دا لەناوچەکەدا و ڕێگا پیرۆزەکەى هونەریان گرتەبەر ، کەهەریکەیان مێژوویەکى جوان و باخێکى پڕ بەرهەمیان بەنەتەوەکەمان بەخشیوە ، وەک ( حەسەن زیرەک ، محەمەدى ماملێ ، سەیدڕەحیمى قوڕەیشى ، خەلیلى ێدیقى ، حەسەنى ماملێ ، عەزیزى شارۆخ ، محەمەد دانش ، محەمەدى ناهید ، شمشاڵ ژەنى بەنێوبانگ ( قالە مەڕە ) ، شەهید جەمالى موفتى ، تایەرى خەلیلى ، ڕەشید خانى فەیز نەژاد ، میکایل و مستەفا دادار ، ….. تاد )
هەروەها لایەنێکى ترى جەوڵمەندى ئەم ناوچەیە ( موکریان ) بوارى هونەرى گۆرانى فۆلکلۆرە کە هونەرێکى دەوڵەمەند و سادە و بێ خەوشى ناوچەکەبووە و چەندین گۆرانیبێژ و شایەرى تیاداهەڵکەوتووە ، کەسەرتاپا هونەریان لێباریوە ، ئەم گۆرانیبێژ و شایەرانەى ناوچەى موکریان نەلە خوێندنگەیەکى زانستى هونەرى گۆرانیدا خوێندوویانە و نە کەسێکیش پەلى گرتوون و ڕێنوێنیان بکات ، بەڵکو زادەى سرووشت و جوانیەکانى ئەو ناوچەیەبوون وخۆڕسک بارهاتوون، هەروەک چۆن مامۆستا ( گۆران ) لە هۆنراوەى ( بۆ فریشتەى مۆسیقا ) بۆ ( دەروێش عەبدوڵا ) نوسیویەتى :
( نەحەرفى مەکتەبێکت خوێند نە ئوستادێ پەلى گرتى )
هونەرى ئەم گۆرانبێژو شایەرانە بەشێکى گرینگى هونەرو موزیکاى گەلەکەمانن و بەهونەرەکەیان هەمیشە خۆشى و شادى یان پێبەخشیوین و پێویستە بەڕێزو حورمەتەوە لێیان بڕوانین ، نموونەکانیشیان زۆرن وەک : ( عەلى خەندان ، سەید محەمەدى سەفایى ، مەلاحسێنى عەبدوڵازادە ، عەبە دەڕژێ ، ئیبراهیمى قادرى، ڕەسوڵى نادى ، برایمى فەتاحى ، سەیدعەلى سەردەشتى ، حسێن بۆکانى ، بەکر قەرەگوێزى ، ئەحمەد شەنگە و یوسف مستەفا …تاد)
دەکرێت و زیاتر دەهێنێ لەبارى زانستى هونەرو میوزیک و گۆرانییەوە ناوچەى موکریان توێژینەوەى زیاتر و فراوانى لەسەر بکرێت چونکە ئەو ناوچەیە گەلێک دەوڵەمەندە ، لەبوارى ( بەیت ، لاوک ، قەتار و حەیران ) و بەسەرهات و قسەى نەستەق و داستانەوە ،
مەبەستمە لێرەدا لەسەر کەسایەتیەکى بەهرەمەندى ئەو ناوچەیە کە خاوەنى چەندین بەهرەى هونەرییە و ساڵانێک خزمەتى بەفەرهەنگ و زمان و هونەرى نەتەوەکەمان کردووە ، ئەم هونەرمەندە جیا لەبەهرەى دەنگخۆشیەکەى لەزۆر بواردا ئەسپى خۆى تاوداوە و تەنها مەبەستى بووە لەو ڕێگایانەوە خزمەت بە نەتەوەکەى بکات 0
( سەید ڕەحیمى قوڕەیشى ) دەنگخۆش ، بێژەر ، نووسەر ، ئاوازدانەر ، شانۆکار ، ئەم ونەرمەندە نەمرەى شارىمەهاباد ، لەیەکێک گەڕەکە دێرینەکانى شارى مەهاباد بەناوى گەڕەکى ( پشقەڵا) لەساڵى ( 1309) ى هەتاوى ، ( 1930) زاینى بەدونیا هاتووە،
ئەم کەسایەتیە نامۆ نیە وناوێکى ئاشناو ناسراوە لە ناوچەکەدا ولەناو هونەرمەندان و هۆگرانى هونەر بەتایبەت گوێگرانى ڕادیۆ مەهاباد، چونکە بەرهەمەکانى هەمیشە وێردى سەرزار و لەناو دڵ و دەروونى خەڵکى مەهاباد و ناوچەکەدا بووە ،
سەیدڕەحیمى قوڕەیشى وەک هەرمنداڵێکى هاوتەمەنى خۆیى چۆتە قوتابخانە، لە قوتابخانەى ( سەعادەت ) خوێندنى سەرەتایى تەواوکردووە و هەلەشارى مەهاباد درێژەى بە خوێندن داوە تاوەرگرتنى بڕوانامەى ( دبلۆم ) واتە ( ئامادەیى ) ، ئەم هونەرمەندە لەتەمەنى مێرد منداڵیدا خویاو ئارەزوویەکى بێ وێنەى هەبووە بەرامبەر بە هونەر بەتایبەت بە هونەرى نواندن ( شانۆ ) ، لەتێڕوانینى سەید ڕەحیم بۆ ئەو هونەرە گەیشتۆتە ئەو ڕایەى کەلەو ڕێگەیەوە دەتوانێ خزمەت بەگەلەکەى بکات ، حەزو ئارەزوى نواندن ڕۆژ بەڕۆژ لەناخیدا گەشەى کردووە وعەشقێکى بێ وێنەى هەبووە بەرامبەر بەکارى نواندن ، هونەرمەند توانیویەتى کۆمەڵێک بەرهەمى شانۆیى ( کۆمیدى و تراژیدى ) بنوسێت و نمایشى بکات و ڕۆڵى تیادا ببینێت وەک ئەکتەر ، کارەکانى بریتى بوون لە ( باوەش ، عەدالەتى بەشەر ، باڵندەى شین ، خانووى ئەرواح ، ئاسمانى شین ، تەنیا خۆم و ئیش و نۆش و .. تاد ) * (2) ،
دواى ئەوەى سەیدڕەحیمى قوڕەیشى بەم کارە هونەرییانەى زیاتر خۆى دەناسێنێت ودەناسرێت لەنێو جەماوەردا ، هونەرمەنددەبێت بەبەرپرسى کارى هونەرى قوتابخانەکانى شارى مەهاباد و درێژە بەو کارەى دەدات ، لەساڵى ( 1958) ز لەشارى مەهاباد ڕادیۆیەک بەمەبەستى پەخشکردنى بەرنامە کۆمەڵایەتى و فەرهەنگى و کلتوورییەکان شارى مەهاباد دادەمەزرێت ، للایەن بەڕێوەبەرانى ڕادیۆ مەهاباد بانگهێشتى هونەرمەند سەید ڕەحیمى قوڕەیشى دەکرێت بەمەبەستى هاوکارى کردن و ئەنجامدانى کارە هونەرییەکانى لەڕێگەى ئەو ڕادیۆیەوە ، داواى لێدەکەن وەک بێژەرى هەواڵ ، کارى نمایشکردن و پێشکەشکردنى بەرنامەى کورتە چیرۆک تەنزو کۆمیدى ، سەیدڕەحیمى قوڕەیشى بەردەوام دەبێت لەکارکردن لەڕادیۆى مەهاباد و لەگەڵ ئەنجامدانى ئەو کارانە ، بەرنامەیەکى هۆنراوەو میوزیک بەناوى ( گوڵانى گەشى کوێستانى کوردستان ) زۆر بەسەرکەوتوویى پێشکەش دەکات و دەبێتە جێگەى بەختەوەرى و خۆشحاڵى گوێگرانى رادیۆى ناوبراو ،
لەدرێژەى بەردەوام بوونى هونەرمەند و گەشەکردنى ڕادیۆى مەهاباد و کرکردنەوەى گوێگرێکى زۆر لەدەورى ئەو ڕادیۆیە ، سەیدڕحیمى قوڕەیشى زیاتر تێدەکۆشێت و گەشە بە توانا هونەرییەکانى دەدات تادەگاتە ئەو بیرو ڕایەى کە هونەرمەندى گۆرانیبێژ جیا لە هونەرى گۆرانى گوتن و دەنگخۆشى پێویستەشارەزایى لەئامێرەکانى میوزیک و دەزگا و گۆشە و نۆتەکانى میوزیکدا هەبێت بۆ ئەوەى زیاتر لەکارەکانیدا سەرکەوتووتر بێت ،
دواى ئەنجامدانى کارى نواندن و نوسینى کورتە چیرۆک و کارى بێژەرى لەڕادیۆ ، هونەرمەند دەزانێت کە دەنگى خۆشەو و توانى گۆرانى گوتنیشى هەیە لەم بوارەشدا خۆى تاقى دەکاتەوە بەدەنگە بەسۆزەکەى یەکەمین گۆرانى ئاوازى بۆدادەنێ و دەیخوێنێ ، گۆرانى ( ئافرەت و جوانى ) لە هۆنراوەى مامۆستا ( گۆران ) ، ئەم گۆرانیە زیاتر لەژێر ناوى ( بەئاسمانەوە ئەستێرەم دیوە ) ناسراوە و لەئاوازى خۆى بووە ،سەیدڕەحیمى قوڕەیشى زیاتر لە ( 20) گۆرانى خوێندووە کە (10) گۆرانیان لە ئاوازى خودى هونەرمەند بووە * (3) و سوودى لە هۆنراوەى ئەم شاعیرانە وەرگرتووە و ئاوازى لەسەر داناون وەک ( وەفایى ، گۆران و سوارەى ئیلخانى زادە ) ،
هەرچەندە گۆرانیەکانى ئەم هونەرمەندە لە ( 20) گۆرانى زیاترە بەڵام بەداخەوە لەباشوورى کوردستان ( کوردستانى ئێراق ) تەنها یەک گۆرانى بڵاوبۆتەوە ئەویش گۆرانى :
( بەئاسمانەوە ئەستێرەم دیوە لەباخچەى بەهار گوڵم چنیوە
شەونمى درەنگ لەڕووم پژاوە لەزەردەى زۆرکەس سەرنجم داوە )
کەبەو تاکە گۆرانیە ئەم هونەرمەندە بلیمەتە ناسراوە و ئاوازەکەى و هۆنراوەکەى ئەوەندە خۆش و سەرنج ڕاکێشن کەبۆتە شێوازێکى تایبەت بە سەیدڕەحیمى قوڕەیشى ، هەرچەندە ئەوە کارى من نیە ، کارى مامۆستایان و توێژەرەوانى میوزیک و گۆرانیە هەڵسەنگاندن لەسەر لایەنە هونەرییەکانى ئەم هونەرمەندە بکەن ،
بەهرەى هونەرى سەیدڕەحیمى قوڕەیشى بەردەوام لەبرەو گەشەدایەو بەردەوام دەبێت لەسەر کارى هونەرى ، بەسەدان چیرۆکى نوسیوە و شەوانە لەڕێگەى ڕادیۆ مەهابادەوە پەخشکراون بوونەتە مایەى سەرنج و خۆش حاڵى گوێگران ،
سەیدڕەحیم بەهۆى ئەوەى زمان زانێکى باش و بێژەرێکى بەتوانا بووە چەند بەنامەیەکى ئەنجام داوە یەکێک لەو بەرنامە هونەرییانە ئەگەر بەهەڵەدا نەچووبووم لە ڕادیۆ تەلەفزیۆنى مەهاباد یان تەورێز بووە بۆ هونەرمەندو بلیمەتى نەمر ( حەسەن زیرەک ) ئەنجامداوە ، حەسەن زیرەک (3) گۆرانى خوێندووە لەو بەرنامەیە بەناوى ( ئەمان دکتۆر ، کەتانەو ………. ) ئەو بەرهەمە تۆمارکراوانەى حەسەن زیرەک دەنگ و ڕەنگن و ئێستاش وەک ئەرشیڤ ماون ، لەو بەرنامەیەدا سەید ڕەحیم پێشمەشکارى ئەو بەرنامە هونەرییە ،
سەیدڕەحیمى قوڕەیشى بەهاوکارى ناوەندى ڕادیۆ و تەلەفیزیۆنى مەهاباد بەشدارى فیستڤاڵى موزیکاى شیراز دەکەن لەگەڵ هونەرمەندان ( محەمەدى ماملێ و مەلاحسێنى عەبدوڵا زادە و عەزیزى شارۆخ و قالە مەڕەى شمشاڵ ژەن ) سەرەڕاى کەمى دەرەتانى هونەرى نەبوونى گروپێکى موزیکى باش و زەمینەیەکى لەبار بۆ بەشداربوونیان لەو فیستڤاڵەدا ، بوڵام بەهۆى تێکۆشانى بێوچان و دڵسۆزانەو بەڕوحێکى زۆر گەورەوە بەشداریان لە و فیستڤاڵەدا کردووە ، نەتەنیا میوزیک و گۆرانى کوردى بەنەتەوەى فارس و ئێران بناسێنن بەڵکو بەتەواوى نەتەوەکانى بەشداربووى ئەو فیستڤاڵەیان کردبوو ناساند و بوە مایەى شانازى و سەربەرزى بۆ نەتەوەى کورد ،
هونەرمەند سەید ڕەحیمى قوڕەیشى کەسایەتیەکى ناسراوى شارى مەهاباد و پیاوێکى هەست ناسک و قسەزان و خۆش مەشرەب و کانگاى قسەى نەستەق و نوکتەوە گاڵتەو گەپ بووە ، بەردەوام لەنزیکەوە ئاشنایەتى هەبووە لەگەڵ کەسایەتى و پیاوە قسە خۆشەکانى شارى مەهاباد ، لەهەوڵى کۆکردنەوەى ڕووداو بەسەرهات و قسەخۆشەکانى شارى مەهاباد و دەوروبەرى بووە و لە کتێبێکدا کۆیان بکاتەوە و بەچاپى بگەیەنێ بەناوى ( کوێستانى دڵ ) بەڵام بەداخەوە مەرگ مەوداى سەید ڕەحیم نادات و ئاواتەکەى نایەتەدى بەهۆى نەخۆشى شێرپەنجەى ( سى ) لەڕێکەوتى ( 8/6/1991) لەتەمەنى (61) ساڵیدا کۆچى دوایى دەکات و ماڵئاوایى لە هونەرو هونەرمەندان و شارە جوانەکەى مەهاباد دەکات ، ڕووحى شادو گڵکۆى پڕ نوور ،
جێگەى خۆش حاڵیە کە هونەرمەند وەجاخى ڕۆشنەو لەدواى مەرگى ئاواتەکەى هاتەدى کتێبى ( کوێستانى دڵ ) بەهەوڵ و تێکۆشانى ( زەینەبى قوڕەیشى ) لەساڵى (2002) بەچاپ گەیەندراو کەوتە بەردیدەى خوێنەر ،
سەرچاوە /
• (1) کتێبى ( ئاوازو گۆرانى ) کورتەیەک لەمێژووى ئاوازو گۆرانى کوردى ) حامید گەوهەرى ، ل( 36)
• (2) کتێبى ( کوێستانى دڵ ) ( نوکتە و قسەى خۆش و چەند کورتە شانۆ ) زەینەبى قوڕەیشى ل( 9 و 10)
• (3) هەمان سەرچاوەى (2)
تێبینى : ئەم بابەتە لەگۆڤارى (( چل ئاواز) ژمارە ( 39) ئایارى (2009) بڵاوکراوەتەوە ، گۆڤارى چل ئاواز ، گۆڤارێکى مانگانەیە ، تایبەتە بە بوارەکانى میوزیک ، دەزگاى ( موزیک و کەلەپوورى کورد ) لە هەولێر دەریدەکات ،
