رەزا شـوان
(لـۆسـیا) دەڵێت: “گـەورەتـرین ئـارەزووی مـرۆڤ، بەدەسـتهـێنانی سەرکـەوتن
(لویس سـتۆنی) یش دەڵێت: “تەنها گەنجـینە کە شایەنی بە دوادا گەڕانە ئامـانجە”.
هەریەکە لە ئێمە ئامـانجێک یا زیاتر لە ئامانجێکمان لە ژیـاندا هەیە. هـیواخـوازین لە هـەوڵ و تێکۆشانمانـدا سەرکەوتووبین و بە ئامانجەکانمان بگەین. بەڵام سەرکەوتن و گەیشتن بە ئامـانجەکانمان، بە قسەی رووت و بە خـۆزگە و بە پاڕانەوە و پاڵـدانەوە و بێ ئـیرادە و بێ قـوربانیـدان نایـەنەدی. بەڵکو لە سـایەی هـەوڵ و خەبـاتی بێـوچـان و شەونخونی و پشوودرێـژی و سنگـفراوانی و سووربوون و خۆڕاگری و قـوربانیدان و بە متمـانە بەخـۆ و بە ئـیرادەیەکی بەهـێز و بە خۆبـەدەستەوەنـەدان دێنـەدی. کـەواتە راز و کـلیـلی سەرکەوتن و گەیشـتن بە هـیوا و ئامـانجـەکانمان، ئـیرادەیەکی بە هـێز و متمانە بەخۆبـوون و تێکۆشان و کۆڵنەدانە. ئەوەش دەزانین کە سەرکەوتن و گەیشتن بـە ئامـانجـەکـانمان سـەخـت و دژوارە، وەلێ ئەسـتەمیـش نیـیە. تـا ئامانجـەکانیشـمان گـەورەتـربن، هـەوڵ و تێكۆشـانی زیاتـر و قـوربانیـدانی گەورەتـریان دەوێـت.
(ژان لاڤـۆنتـین) دەڵێـت:”بـە خـۆڕاگـری بـە هـەمـوو شـتـێک دەگـەیـن”.
(دیـزرائـیل) یش دەڵێـت:”نهـێـنی سـەرکـەوتـن لـە خـۆڕاگـری دایـە”.
(راڵف ئیمەرسۆن) دەڵێـت:”هەموو جیهـان رێ بۆ ئەو کەسە خۆش دەکەن، کە دەزانێ روو لە کـوێ دەکـات”.
بۆ سەرکەوتن و گەیشتن بە ئامانجـەکانمان، بەر لە هەمـوو شـتێک پێویسـتە، بە وردی ئامانجەکانمان دیاری بکەین. پێویستە ئامانجەکانیشمان لـۆژێکیبن و لەگەڵ تواناکانماندا گۆنجاوبن و بتوانین بیان هـێنینەدی. ئینجا بە بڕیارێکی تۆکـمە و بە پـلانێکی ستراتیژی ورد، نەخـشەرێـگا و شـێوازی تێکـۆشـان و میکـانـیزمەکـانی هـێنانەدی ئامانجـەکـانمان بکـێشـین. پێویستە هەردەمیش گەشبین و هـیواخوازبین، رژدبین لەسەر بڕیارەکانمان و وازنەهـێنین. ناشبێ بترسین و دوودڵ بین. چونکە دوودڵی خۆرەی مێشکە. ئیرادەیەکی بەهـێز، هـێزێ پاڵـنەرەمـانە، کە هـەمیشـە بـۆ پێشـەوە پاڵـمـان پێـوەدەنێـت. ناشـبێت لە هـەڵە و لە کـەوتن و لە شـکستی بترسـین.
(فـۆسـتەر) دەڵێـت:”ئـیرادە یەکـەم هـەنگـاوە بۆ گەیـشـتن بـە ئامـانج”.
(لویس پاستۆر) دەڵێت:”یەکێک لە هـۆکارەکانی بەختەوەربوون، هەبوونی ئیرادەیەکی پـۆڵاییـنە”.
(گـۆتە) دەڵێـت:”لـە هـەمـوو کـارەکـانـدا، مەرجـی سـەرەکی ئیـرادەیـەکی بەهـێزە. بـە بـوونی ئیـرادەیـەکی بەهـێز، هـۆکـارەکانی دی هـێنـدە گـرنگـییان نیـیە”.
(لـۆرد ڤـایبـۆس) دەڵێت:”بـۆ پێشـکەوتـن و سەرکـەوتن سێ شـت پێـویسـتە، یەکـەم ئـیرادە، دووەم ئـیرادە، سێـیەم ئـیرادە”.
(ناپلیۆن) دەڵێـت:”هـێزی ئیرادە و بوێـری منی گەیانـدە ئەمـڕۆ”. هەر ناپلیۆن دەڵێت:
“لە بەرامبـەر ورەی پـۆڵاییـندا، دەسەڵاتێک نابیـنم کە هـاوتای بەرگـری کـردن بێـت”.
(ئیلـبـێرت هـۆبـارد) دەڵێـت:”گـەورەتـریـن هـەڵـە ئـەوەیـە، کـە لـە هـەڵـە بـترسـیـن”.
(سـوکـرات) دەڵێـت:”مـرۆڤی خـۆشـبەخـت، ئـەو کـەسـەیە، کـە لـە هـەر هـەڵـەیـەک ئەزمـوونێـک وەربگـرێـت”.
(سامۆیل سمایلز) دەڵێت:”پەنـد وەرگـرتن لە شکست، زۆرترە لە سەرکەوتن، کەسێک هـیچ هـەڵـەیـەک نەکـات، بە هـیچ جـێگەیـەک ناگـات”.
(سێر هەمفـری داڤی) دەڵێت:”مـن لە هەڵەکان زیاتر لە سەرکەوتنەکان وانە فـێربووم”.
(کـۆنفـۆشـیۆس) دەڵێت:”گـەورەتـریـن سەربـەرزی ئـەوە نیـیە کە نـەکـەویـن، بەڵـکو ئەوەیـە کە لە هـەر کەوتنـێکـدا دووبـارە هـەستـیـنەوە سـەر پـێ”.
(پەنـدێکی ژاپـۆنی) دەڵێت:”گـەر حـەوت جـار کـەوتی بـۆ هەشـتەمین جـار هەسـتەوە سـەر پێ”.
(کـورد) دەڵێـت:”سـوار تـا نـەگـلـێـت، نـابـێـت بـە سـوار”
(یـۆرسـین) یش دەڵێـت:”هـەزاران رێـگا بەرەو سەرکـەوتن دەڕۆن، ئەگـەر یەکێکیان بەسـترا، رێـگایـەکی تـر هـەڵـبژێـرە و رامـەوەسـتە”.
(ڤیکتۆر هـۆگۆ) ش دەڵێت:”ئومێد بۆ ژیان، ئەوەندەی باڵ بۆ باڵندەکان گرنگی هەیە”.
لـێرەدا بە کورتی چیرۆکی تاقـیکردنەوەکانی کەڵـەزانی مـەزن (تۆمـاس ئەدیسـۆن) بۆ داهـێنانی وزەی کارەبـا دەخەینەڕوو، بە کورتی: ئەدیسـۆن بۆ داهـێنانی وزەی کارەبا، لە (٩٩٩) تاقـیکردنەوەدا شکستی هـێنا. بەڵام کۆڵی نەدا و دەیگوت: رێگایەکی تر بۆ سەرکـەوتن هـەیە. ئەوەبـوو کە لە (١٠٠٠) رەمـین تـاقـیکردنەوەیـدا، سەرکـەوتـنی بەدەستهـێـنا و گەیـشـت بە ئـامـانجی و وزەی کـارەبـا و گـڵـۆپی کـارەبـایی داهـێنا.
هەمـوو ئەو وتـانەی ناوداران و تاقـیکردنەوەکانی ئەدیسۆنیش، جەخـت لەسەر بوونی ئیـرادەیەکی بەهـێز و متمانە بەخـۆبـوون و بوێـری و نەتـرسان لە هـەڵە و شکـستی و کۆڵنەدان و سووربوون لەسەر تێکۆشان دەکەنەوە. هـیوا و گەشـبینی دەخنە دڵمانەوە.
پێویستە بڕواشـمان بەو راستییە هەبێت، کە رێگایەکی هـەزار کیلۆمەتـری هەنـگاو بە هەنـگاو دەبـڕێت. سـەخـترین هـەنگاویـش، هەمـان هـەنـگاوی سەرەتـایە. ناشـبێت لە بەرهەڵستی بترسـین. پێویستە خۆمان بۆ هەموو رووبەڕووبوونەوەیەک ئامادەبکەین.
(مەتـلینگ) دەڵێت:”ئەگـەر لە یەکـەمین هـەنـگاودا سەرکـەوتـنمان بەدەسـت بهـێـنایە، هـیچ واتایـەک بـۆ هـەوڵ و تێکـۆشـان نەدەمـایەوە”.
(وینسـتۆن چـەرچـڵ) دەڵێت:”لە بەرهەڵستی مەترسن، کۆلـلارە کاتێک بەرزدەبێتەوە، کە رووبـەڕووی هـەوایـەکی پێـچـەوانـە بێـتەوە”.
(سامـۆیل سالـمـیز) یش دەڵێت:”بـۆ مـەلـەکـردن بـە ئـاراسـتەی پێچـەوانەی رووبـار، پێـویستی بە هـێز و غـیرەت و سـەخـت تێکـۆشـان دەبێـت. ئەگـەر وا نەبێـت هـەموو گـەلحـۆیەک دەتـوانێـت بە ئـاراسـتەی جـووڵـەی ئـاو بـڕوات”
هـەنـدێک شکستخواردوو و بێ ئـیرادە، هـۆی شکستییەکـانیان، دەدەنـە پـاڵ بەخـت و شـانس و چـارەنـووس. ئەمـە راست نییە و ملکەچبوونە بۆ شکـستی. چـونکە شانس هەردەم لەگەڵ ئەو کەسانە دایە، هەوڵدەدەن و تێـدەکۆشن و کۆڵنادەن و رژدن لەسەر سەرکـەوتـن و گەیـشـتن بە ئامانجـەکـانیان.
(ئەمەرسۆن) دەڵێت:”ئەوەی سنووردارمان دەکات، ناوی بەخت و شانسی لێ دەنێین”.
(بێتهـۆڤـن) یش دەڵێت:”دەمەوێت یەخەی چارەنووس بگرم، ئەو ناتوانێت لە بەرامبەر ژیـانـمدا ســەرم نـەوی بکـات، سەرکـەوتن بـۆ مـن دەبێـت”.
لە سەرەتاشەوە ئەوە بخەینە پێش چاومان، کە رێگای ژیان و تێکۆشان و سەرکەوتن و گەیشـتن بە ئامـانجـەکـانمان، راسـتەرێـگایـەکی تەخـتایی و خـۆڵ نـەرم یا قـیرتـاوکـراو نییە. بەڵکو گەلـێک چـاڵ و کەنـد و کۆسـپ و بەنـدەن و چـیای هەڵـەمـووتی سەخـت و رژدیش دێتە رێـگامان. بە تەنیاش بە گـوڵ و گوڵـزار و سەوزەگیـای نـەرم رانەخـراوە، بەڵکو پـڕیشـە لە دڕک و داڵ و پێکـوڵە و چـقـڵی تـیژ. پێویسـتە پێـیەکـانمان بەهـێـزبن بۆ ئـەوەی بتوانیـن بەسـەر ئـەو دڕک و داڵ و چـقـڵانـەدا گـوزەربکەیـن.
پێویستە بڕواشـمان بە ناکـرێ و نابێـت و ئەستەم نەبێت. دەبێـت بمانەوێـت تا بتـوانـین. راسـتە سەرەتـای هەمـوو کـارێک و داهـێنانـێـک، بە خـەون و خەیـاڵ دەست پێـدەکەن. وەلێ هەموو کار و داهـێنان و پێشکەوتنەکان، زادەی خەون و خەیاڵ و هـزر و ئیـرادە و بڕیـاری تـۆکمە و هـەوڵ و تێکۆشـان و تاقـیکردنـەوەکانی مـرۆڤـن.
لە ساڵی (١٩٦٩) دا، سەرۆک کۆماری ئەو کاتە لە ویلایەتە یەکگـرتووەکانی ئەمریکا (جـۆن کـەنـەدی: ١٩١٧ـ ١٩٦٣) بـوو. سـەرەتـای (جـەنـگی سـارد) و مـلمـلانـێ و رکەبەرایەتی و کێبڕکێیەکی بەهێز لە نیوان یەکێتی سۆڤیەت و ئەمریکادا، بۆ دەرخستن و سەلماندنی بـاڵا دەستی و نیشانـدانی هـێزیان لە بـواری تەکنـۆلـۆژیـا و داهـێنانـدا، بە تایبەتیش لە کێبڕکـێی ناردنی کەشـتی ئاسـمانی و مانـگی دەستکرد بۆ بۆشایی ئاسمان، بۆ دەسـتگـرتن بەسەر ئاسمانـدا. ئەوەبوو یەکـێتی سـۆڤـیەت، لە رۆژی ( ١٢/ ئەپـریـل/ ١٩٦١) دا، یەکـەمین مـرۆڤی بە کەشـتی ئاسمانی (فـۆسـتۆک ـ١) بـۆ بـۆشـایی ئاسـمان نارد، کە کەشتیوانی ئاسمانی رووسی (یوری گاگارین: ١٩٣٤ـ ١٩٦٨) چووە خولگەی زەوی و جارێک بە دەوری زەویـدا سوڕایەوە و بە سەرکەوتوویشی گەڕایـەوە بۆ سەر زەوی. ئەمە مشتە کۆڵەیەکی گەورە بوو لە ئەمریکا درا. ئەمريکا ترسی ئەوەی لێهات کە یەکێتی سۆڤیەت پێش ئەمریکا بچیتە سەر مانگ. هەسـتیان کـرد کە دواکـەوتـوونە.
جـۆن کەنـەدی بڕیاری دا کە مـرۆڤ بنێرن بۆ سەر مانـگ و بە ساغـیش بیگەڕێننەوە بۆ سەر زەوی. کەنەدی وتی:” ئێمە چوونە سەر مانگ هەڵـدەبـژێرین و کردوومانە بە ئامـانجی خۆمـان؛ نەک لەبـەر ئـەوەی گەیـشـتن بۆ ئـەوێ ئاسـانە، بەڵکو رێک لەبـەر ئەوەی گەیشتن بۆ سەر مانـگ کـارێکی سەخـتە” ئامادەکـردن و جێیبەجـێکـردنی ئـەم کارەشی بە (ناسا) سـپارد. ئەم بڕیـار و بەڵـێنەی جۆن کەنەدی لە جیهاندا کاردانەوە و رەخنەی لێکەوتەوە. زۆر لە دەوڵەتان و سەرکردەکانی جیهـان، بڕیارەکەی کەنەدییان، بە خەون و وڕینە و سەرچڵییەکی نەزۆک و ئەستەم زانین. بەڵام لە ساڵی (١٩٦٩) دا، لە رێی کەشتی ئاسمانی (ئەپـۆلۆ ـ ١١) ەوە، بۆ یەکەمین جار لە جیهـان و لە مێژووی مرۆڤـایەتیـدا، دوو کەشـتیوانی ئەمریکی (نیل ئارمسترۆنگ) و (باز ئاڵدرین) بۆ یەکەم جـار پێـیان خسـتە سـەر مانـگ و زیـاتر لە دوو کـاتژمێر و نیـو لەسـەر زەوی مـانگـدا گوزەریان کـرد. (نیـل ئارمسترۆنگ) کە یەکەم کەشـتیوانە، کە پـێی خستە سـەر مانـگ وتی:” ئەمە هـەنگاوێکی بچـووکە بۆ مـرۆڤـێک، بازێـکی زەبەلاحـە بـۆ مرۆڤـایەتی”. بە ساغـیش گـەڕانەوە بـۆ سەر زەوی. خـەون و بەڵـێن و بـڕیـارەکەی جـۆن کەنـەدی هاتەدی و بوو بە راستی. ئەمریکا سەلماندی کە لە بەردەم ئیرادەی پۆڵایین و بڕیـاری تۆکمە و تێکۆشانی مرۆڤدا، ئەستەم و ناکرێ بوونی نییە. پەیامێکیش بوو بۆ سۆڤیەت. بـە داخـەوە کـە (جـۆن کـەنـەدی) هـێـنانـەدی بـڕیـارەکـەی نـەبـیـنی. لـە رۆژی (٢٢/ نۆڤەمبەر/١٩٦٣) دا، لـە لایـەن هـاوڵاتـییـەکی ئەمـریکـییەوە تـیرۆرکـرا.
لە ئەمڕۆشدا ئەمریکا، نەخشەی ئەوەی داڕشتووە، کە لە سەرەتای ساڵانی سیـیەکانی داهاتووی ئەم سەدەیەدا، مرۆڤ بۆ سەر هەسارەی مەریـخ بنـێرن. ئەمەشیان ئەستەم نییە و دێتەدی. وەک چۆن مرۆڤـیان بۆ سەر مانگ نارد، بۆ سەر مەریخـیشی دەنێرن.
بە کورتی ئیـرادەیەکی بەهـێز و بـڕوا و متمانە بەخۆبـوون وتێکـۆشان و کـۆڵنـەدان و ویست و سـووربـوون و پشوودرێـژی، مەرجە سەرەکییەکانی سەرکەوتن و هـێنانەدی خـەون و هـیوا و ئامانجـەکانی مـرۆڤـن. دەڵـێن: ئەوەی دەیەوێت بگات بە خۆر، خـۆر تـیشـکەکـانی بـۆ شـۆڕەوە دەکـات، تا پـێـیانـدا سـەربـکەوێـت و بگـاتە لای.
(*) تێبینی: چەنـد وتەیەکم لە وتەکانی ناوداران، لە پەرتووکی (نهـێنی سەرکەوتن لە بازاڕەکانی کاردا) وەرگرتـووە. نووسینی: کیهـان نیا.. وەرگـێڕانی: د. ئەدهەم ئەمین.
رەزا شـوان
٢٦/ نۆڤـەمـبەر/ ٢٠٢١
