گفتوگۆی: ئەرسەلان مەحمود : “ئەوەی مافی ئافرەتی پێشێلكردوە پیاوە، بەڵام پێم وایە دەبێ ژنان خەباتی خۆیان ڕێكبخەن و بە ئەركی خۆیان هەڵسن. پێویستە پیاوان شێوەی بیركردنەوەی خۆیان بگۆڕن. گرنگی دانی پیاوان بە كێشەی ژنان كاریگەریەكی ئەوتۆی نییە بۆ دروستبوونی گۆڕانكاری وەك ئەوەی میدیاكان پێ هەڵدەسن، بۆ نموونە كاتێك ڕۆژنامەیەك ستوونێك یان هەتا لاپەڕەیەك تایبەت بە ژنان تەرخان دەكات، زیاتر دەبێ ڕێگە بە ژنان بدرێت كێشەی ژنان چارەسەر بكەن”. میدیاكارو رۆژنامەنوس “میدیا ئاكرێی “مامۆستای خوێندنی باڵا لە وڵاتی سوید، لە وەڵامی پرسیارەكاندا بۆ خوێنەرانی روماڵ نیوز دەدوێ.
ئەرسەلان مەحمود: با سەرەتا لەمەڕ پرسی ئافرەتانی كورد لەدەرەوەی وڵات، بڕۆینە نێو كرۆكی گفتوگۆكەمان، گوزەرانی ئەوان چۆنە، ئایا لەوێش ئەوان گیرۆدەی بەندو باوە كۆمەڵایەتیەكانی كۆمەڵگەكەی خۆیانن، ئەگەر وانیە مومكینە ژمارەگەلێكی قوربانی لەو بابەتە هەبن، بۆ؟..
میدیا ئاكرەیی: كاتێك كە ژنانی كورد ولاتی خۆیان ( كوردستان ) بە جێدەهێڵن و بەرەو هەندەران بەڕێدەكەون بارودووخەكەیان دەگۆڕدرێت، چونكە پەیوەندی بە هەندێ دابونەریت و پێوەرەكانی جیاواز دەكات. لێرە ( دەرەوەی وڵات ) مرۆڤ یان دەچێتە قوتابخانە یانیش كار دەكات. مرۆڤ تێكەڵاوی كۆمەڵگەی ئەورپی، خەڵك، یاسا و پێوەرەكانیان دەبێت. تا چ ڕادەیەك ئەم گۆڵگەیە دەتگۆڕێ، پەیوەندی بە بەرەوپێشچوونی مرۆڤەوە هەیە لەم كۆمەڵگەیەدا، هەروەها پەیوەندی بە تێگەیشتنی تاكەوە هەیە بۆ ئەو كۆمەڵگە تازەیەو ئامادەبوونی ئەو كەسەوە لەوەرگرتنی زانیاریەكان و درستكردنی گۆڕانكاری لە ژیان و شێوەی بیركردنەوەی خۆیدا. بەڵام لەسەروی ئەمەشەوە پێم وایە ژنی كورد لەهەردوو باردا دووچاری زەحمەتی زۆر دەبێت واتا هەم لە كوردستان و هەمیش لە دەرەوەی ولات.
هاتنی ژنانی كورد بۆ دەرەوەی ولاتی خۆی، واتای ئەوەی نییە ئێش و ئازار و نەهامەتیەكانی بەشێوەیەكی ئوتوماتێكی چارەسەر دەبن. بەڵكو ژنی كورد لە ئەورپا پێویستی بەوەیە شێوازێكی ژیان و هەڵسووكەوت بدۆزیتەوە كە بتوانێت وەك ئافرەتێكی ئازاد كار بكات، هاوكات نزیك بێت لە كۆمەڵگەو نەریتە كوردیەكانیش. ژن لە كوردستان ناتوانێت بڕیار لەسەر ژیان و شێوە ژیانی خۆی بدات، كەچی لە ئەورپا پێچەوانەكەی راستەو ژنیش وەك هەر بوونەوەرێكی دی، وەك پیاو بڕیار لەسەر ژیانی خۆی دەدات. پێم وایە هونەری گەورە ئەوەیە كە ژنی كورد لە ئەوروپا بتوانێت هاوسەنگییەك دروست بكات لە ژیانی خۆیدا، تیایدا لە بوونی خۆی وەك كورد دوور نەكەوێت و هاوكات بتوانێت ئازادی خۆی لەدەست نەدات. زۆربەی هەرە زۆری ڕوداوەكانی كوشتنی ژنان لە ئەورپا بۆیە ڕودەدەن چونكە ئەو ژنانە دەیانەوێت وەك ئافرەتی ئەورپی بڕیار لەسەر ژیانی خۆیان بدەن، دیارە ئەوەش تا ئێستا لەلایەن پیاوانەوە پەسەند ناكرێت و دەیانەوێت ژنان پەیوەست بن بە كولتووری خۆیان، بە بێ گوێدانە ئەو كۆڕانكاریەی لە ژیانی مرۆڤدا دروست دەبێت بە دەكەوتن لە كوردستان و نیشتەجێ بوون لە وەڵاتێكی ئەورپی.
ئەرسەلان مەحمود: ئافرەتی كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی، لەو نێوەشدا ئافرەتانی كورد بۆ نەیتوانیوە ببێتە خاوەن كەسیەتیەكی سەربەخۆ، یان بۆچی پێگەی بە تەواوەتی لەیاساو ڕێسا نوسراوو نەنوسراوەكانا بزرە؟..
میدیا ئاكرەیی: پێم وانییە ژنان لە ڕۆژهەڵاتدا فێری سەربەخۆیی بكرێن. ژنان هەر لە منداڵەیەوە بە شێوەیەك پەروەردە دەركرێن كە باوك، برا و پیاوان بە شێوەیەكی گشتی بڕیار لەجیاتی ژن دەدەن. هەر لە منداڵیەوە كچ ئاگاداری ئەوەیە كە باوكی بڕیار لە جیاتی دایكی دەدات و بەو شێوەیە زاڵبووونی پیاو لای كچانیش دەبێتە دیاردەیەكی سروشتی و لە میشكیدا دەچەسپێت.
تەنانەت ئەگەر سەیری بەشێك لە دایكانیش بكەین دەبینین بەشێوەی پیاوان بیردەكەنەوەو كاتێك كچێك شوو دەكات و پیاوەكەی لێیبدات، خودی دایكی كچەكە پێیدەڵێت هیچ نییەو لێدانی پیاوان شتێكی ئاسایییەو ماڵ بەجێ مەهێلە. هەتا ئەگەر ژنێك بیەوێت سەربەخۆیانە بژیت و بڕیارەكانی خۆی بدات، كۆمەڵگەو دەوروبەر دژی ئەو ژنە دەوەستنەوە. ژنی كورد هەم بە ڕێگەی یاسا مەدەنیەكان و هەم لە لایەن كۆمەڵگەوە دەچەوسێتەوەو، مافەكانی پێشل دەكرێن. بۆیە دەرگەكان لەبەردەم ژناندا ئاواڵە نین و چەندین قۆناخیان لە پێشە بۆ ئەوەی ئازادی خۆیان و یەكسانی لەگەڵ پیاوان بەدەست بێنن.
ئەرسەلان مەحمود: پیاو لەهەمبەر پرسەكانی ئافرەت، چۆن دەتوان ببنە بەشێك لەگۆِڕان و گۆڕاوی دونیابینی و، تێگەیشتن لەجیهانی ئافرەت وەك خۆی؟..
میدیا ئاكرەیی: هەرچەندە ئەوەی مافی ئافرەتی پێشلكردوە پیاوە، بەڵام پێم وایە دەبێ ژنان خەباتی خۆیان ڕێكبخەن و بە ئەركی خۆیان هەڵسن. پێویستە پیاوان شێوەی بیركردنەوەی خۆیان بگۆڕن. گرنگی دانی پیاوان بە كێشەی ژنان كاریگەریەكی ئەوتۆی نییە بۆ دروستبوونی گۆڕانكاری وەك ئەوەی میدیاكان پێ هەڵدەسن، بۆ نموونە كاتێك ڕۆژنامەیەك ستوونێك یان هەتا لاپەڕەیەك تایبەت بە ژنان تەرخان دەكات، زیاتر دەبێ ڕێگە بە ژنان بدرێت كێشەی ژنان چارەسەر بكەن. پێم وایە لە پێشا پێوستە پیاوان ئەو گۆڕانكاریەی باسی لێوە دەكەن لەشێوەی بیركردنەوەیاندا پراكتیزەی بكەن پاشان پشتگیری كێشەی ژنان بكەن. پێم وایە تەنیا باس كردن و نووسین بەش ناكات هەر چەندە قسەكردن بە هەنگاوی یەكەمی گۆڕانكاری دادەنرێت.
ئەرسەلان مەحمود: دەكرێ پێگەی ئافرەت لەناو بیرو باوەڕە ئاسمانیەكان لەڕوانگەی ئێوەوە بزانین؟.
میدیا ئاكرەیی: ئاشكرایە ئاینەكان بەشێوەیەكی گشتی لە لایەن پیاوانەوە ئافرێنراون، بۆیە ژنان هەمان مافی پیاوانیشیان لە ئاینەكاندا نییە. ڕاستە لە هەندێ تێكستی ئاینیدا ژن وەك ئادەمیزادێكی پیرۆز وەسف كراوە، بەڵام لەڕاستیدا بەو شێوەیە مامەڵەی لەگەڵ ژنان ناكرێت. ئازادی ژنان سنووردار كراوەو پیاوان زیاتر ئازادیان پێدراوە. كاتێك لە كیتابێكی پیرۆزی ئاینییدا باسی مافەكانی پیاوان بكرێت و ئازادی هەڵبژارادن بە پیاوان بدرێت و بەهەمان شێوە باس لە مافەكانی ژنان نەكرێت واتای جیاوازیكردنە لە نێوان ژنان و پیاواندا. ئەمەش لە قۆناغێكدا چەوسانەوەی ژنان بەدوایدا دێت. بەڵام پێم وایە لەم سەردەمەدا گۆڕانكاری لە زوور شتدا دەكرێت و خوێندنەوەی جیاواز بۆ تێكستەكانی ئاینیش دەكرێت و پێم وایە پێویستە ژنانیش سوود لەو گۆڕانكاریە وەربگرن و خودی خۆیان ئەو ئەركە بگرنە دەست نەك پیاوێكی ئاینی ئەو كارە بكات. ڕاستە وەك دەڵێن تێكستی ئاینی وەك قورئان وایە و ناگۆڕدرێت بەڵام لە پراكتیكدا زۆر گۆڕانكاری لە خوێندنەوەو تێگەیشتنی تێكستەكانی قورئانیشدا كراوە.
ئەرسەلان مەحمود: ئەو تایبەتمەندیانەی پیاو دەبێت سەبارەت خەسڵەت و پێكهاتەو دنیای ئافرەت بیزانێ كامانەن؟.
میدیا ئاكرەیی: پێم وایە پیاوان زانیاری باشیان لەسەر شێوازی ژیانی ژنان و كێشەكانی ژنان هەیە، بەڵام ئەوەی پێویستە ئەوەیە كە پیاو خۆی لە جێگای ئافرەت دابنێت و ددان بە هەڵەكانی خۆیاندا بهێنن و ئەو ئازادیەی لە ژنانیان وەرگرتووە پێیان ببەخشرێتەوە.
ئەرسەلان مەحمود: ئافرەتی كورد هێندەی چارەنوسی خۆی بەشتگەلێكی لاوەكیەوە بەستۆتەوە، ئەوەندە وابەستەی شێوە ژیانی بابەتی خۆی نەبووەو نیە، پێتان وایە دەبێ چ ئاڕاستەیەك هەڵبژێرێت، لەكاتێكدا دەبینین ئێستا لێوان لێون لە ( وێنەو وشەو دروشم و ناو …) پەیامەكانی خۆشیان ئەو دۆخەی دروستكردووە، ئایا ئافرەتی كورد چۆن دەتوانێ لەدۆزینەوەی خۆیدا سەركەوتوبێت؟..
میدیا ئاكرەیی: ئافرەتی كورد لە ژێر كارتێكردنی دابونەریت و نوڕمەكانی پیاواندا دەژیت. ئەو دابونەریتانەی بۆ كۆمەڵگایەكی پیاوسالار دروستكراون و سەری ڕێگەیان لە ژنان بزر كردوە. هەزاران ساڵ لە چەوسانەوە وای كردوە كە زۆرێك لە ژنان حاڵەتی ئەمڕۆ بە سروشتی بزانن. پێم وانییە كێشەی ژنان لە كێشەكانی تری ژیان جیاوازتر بێت. هەروەكوو چون ڕزگاركردنی كوردستان پێویستی بە خەباتێكی بێ وچانە بەڵام هەموو كوردان لەو خەباتەدا بەشداری ناكەن، بەهەمان شێوە لە خەباتی ژناندا بۆ یەكسانی هەموو ژنان بەشداری تێدا ناكەن ئەوە پەیوەندی بە ڕادەی هوشیاری ژنانەوە هەیە. هەروەكوو چۆن بەشداری كورد لە خەباتی ڕزگاری كوردستاندا پەیوەندی بە ڕادەی وشیاری گەلەوە هەیە. ئەگەر سەیر بكەین ئێستا لە باشووری كوردستاندا هەندێ كەس هەن دەڵێن كێشەی كورد لە باشووری كوردستان نەماوە لە كاتێكدا كێشەكە هێشتا دەیان قۆناغی ماوە چارەسەر بكرێت.
ئەرسەلان مەحمود: میدیا ڕێكخراوەكانی ئافرەتانی كورد چۆن و لەژێر چ چەترێكدا دەبینێ و پۆلێن دەكات؟..
میدیا ئاكرەیی: دەمەوێت ئەوە بڵێم كە لە باشووری كوردستان زۆر كار كراوە بۆ دوروستكردنی گۆڕانكاری لە ژیانی ژنانداو چەندین ڕێكخراوێك كاریان كردوە بۆ گۆڕێنی یاساكان و خستنە بەرچاوی كێشەی ژنان. بەڵام ئەوە بەس نییە، هێشتا ژنان لە كۆمەڵگەیەكی یەكساندا ناژین. لەوانەیە بەشێكی كێشەكە بۆ لاوازی باری ڕێكخراوەیی ژنان بگەڕێتەوە لە باشووری كوردستان، هاوكات ئێمە ناتوانین باسی ئەوە بكەین كە ژنان ئارەزوومەندانە نایانەوێت خۆیان ڕێكبخەن و گلەیی لە نەبوونی ڕێكخراوی بەهێزی ژنان بكەین، چونكە كۆمەڵگە هیچ هەڵبژاردەیەكی تری باشتر لەبەر دەستی ژناندا دانەناوە. ئەگەر سەیری ژنان بكەین لە كوردستان دەبینین ،كە ژن دەبێ بخوێنێت، كاربكات و منداڵەكانیش بە خێو بكات. پیاوانیش لە دەرەوە كار دەكەن و زۆربەیان ئەگەر نەڵێین هەمووان كاتێك دەگەڕێنەوە ماڵێ بە هیچ شێوەیەك هاوكاری ژنان ناكەن. ئەگەر پیاوان هاوكاری ژنان بكەن و ئەو یەكە ببێتە دابونەریتێك لە خێزانی كوردیدا، لەوانەیە بوار بۆ ژنان برخسێنرێت بەشداری باشتر لە كاری ڕێكخراوەییدا بكەن. ڕاستە بەشێك لە ژنان خەریكی كاری لاوەكین بەڵام ئەوە پەیوەندی بە ئامانجناسییەوە هەیە هەروەها پەیوەندی بە پەروەردەو دەورووبەرەوە هەیە. ئەگەر سەیر بكەین لەو خێزانانەی خوێندن تیایدا كارێكی پیرۆزە كچەكانیشیان لە پرۆسەی خوێندن و كاركردندا بەشدارن و هەست بەوە دەكەن كە بەشێكن لە كۆمەڵگەو بەشداری لە گۆڕانكاری و پشكەوتندا دەكات. زۆر گرنگە ڕێكخراوی سەربەخۆی ئافرەتان لە باشووری كوردستاندا هەبێت. كە دەڵێم سەربەخۆ واتای ئەوەیە كە خۆیان سترایژی خۆیان دابڕێژن تیایدا یەكسانییەكێ لە پرنسیپە جێبەجێكراوەكان بێت. هەروەها واتای ئەوە نییە كە تەنیا بۆ ژنان هەبێت ببن بە ئەندام لەو ڕێكخراوانەدا. پێویستە ڕێكخراوەكانی داكۆكیكەر لە مافەكانی ژنان خەریكی كێشە بنەڕەتیەكانی ژنان بن نەك وەك پاشكۆیەك بن. لە لای ترەوە مەرج نییە ڕێكخراوەی تایبەت بە مافەكانی ئافرەت تەنیا ئافرەت بەڕێوەی ببەن و دەست بەكار بن بەڵكو دەكرێت ئەو ڕێكخراوانە هەردوو ڕەگەزی نێرو مێی تێدا بن بە مەرجێك ئەو پیاوانە لە پراكتیدا باوەڕییان بە یەكسانی ژنان و پیاوان هەبێت.
ئەرسەلان مەحمود: خۆكوژی لای ئافرەتی كورد دەرهاویشتەو هەڵگری چ جۆرە تێگەیشتن و لێكدانەوەیە، ئێوە پێتان وانیە خۆكوژی لای ئافرەتی كورد بەجۆرێك لەجۆرەكان لەنائاگامەندییەوە سەرچاوە گرتبێ؟..
میدیا ئاكرەیی: خۆكوشتنی ژنان بۆتە دیاردەیەك، ئەمەش خۆی لە خۆیدا واتای ئەوەیە كە ژنان لە بارودووخێكی باشدا ناژین. خۆكوشتن دوا ڕێگەیە بۆ هەر كەسێك، كاتێك مرۆڤ چارەسەری بۆ كێشەكان نادۆزێتەوە، ئەو كاتە بڕیاری لەناو بردنی خۆی دەدات. ئەگەر حكومەت و كۆمەڵگە لە ڕێگەی یاساوە هاوكاری ژنان بكەن، خۆكوژی كەم دەبێتەوە. لەهەر وڵاتێك چەوسانەوەی ژنان كەم بێت ژنان پەنا بۆ خۆكوژی نابەن. زۆر گرنگە هۆكارەكانی خۆكوژی دەست نیشان بكرێن. هۆكاری خۆكوشتنی ژنانی كورد هۆكارێكی سروشتی نییەو زیاتر پەیوەندی بە چەوسانەوەو باری ئابووری و نەبوونی یەكسانی و ئازادییەوە هەیە. بۆیە بە چەند بڕیارێكی دادوەرانەو دابینكردنی هاوكاری ئابووری دەتوانرێت هاوكاریەكی باشی ژنان بكرێت.
ئەرسەلان مەحمود: ئافرەتی كورد چۆن و كەی دەبنە ئافرەتگەلێكی ڕەچەشكێن و هەڵگری پەیامێكی یاخیگەرا بەڕووی بەندو باوە كۆمەڵایەتی و ئەو توندوتیژیانەی كەدەكرێنە سەری بەگشتی؟.
میدیا ئاكرەیی: پێم وایە كە ژنان دەبێ زیاتر لە زانكۆ بخوێنن و خۆیان بگەیەننە پۆستی بەرز و بڕیاردەر. هەروەها پێویستە خۆیان ڕێكبخەن و هەوڵی جددی بدەن بۆ گۆڕینی یاساكان و وردە وردە تێگەیشتنی كۆمەڵگا بۆ كێشەی ژنان و مافەكانیان باشتر بكرێت. ڕاگەیاندن بەشێكی تری گرنگە لە دروستكردنی گۆڕانكاری لە بارودووخی ژنانداو هەول بدرێت بە ڕێگەی میدیاوە شێوەی بیركردنەوەی خەڵك بگۆڕدرێت. پێویستە ژنان بەهێز تر بن و ئامانجەكانی خۆیان بزانن. پێویستە كەسێك خۆی بكاتە قوربانی چونكە گۆڕانكاری لە پێشا لە پراكتیكدا دەكرێت نەك لە تیوریدا.
ئەرسەلان مەحمود: ڕێگە بدەن بپرسم حەزدەكەی هاوسەر یا ئەو كەسەی كە خۆشتدەوێ چ شتێك دەربارەی جیهانی تایبەتی میدیا بزانێ؟..
میدیا ئاكرەیی: ئەو پیاوەی دەیەوێت ژیان لەگەڵ من بباتە سەر پێویستە بەهەمان شێوەی ئەو دەیەوێت مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، مامەڵەم لەگەڵ بكات. نامەوێت زۆر بە نەرمی مامەڵەم لەگەڵ بكات لەبەر ئەوەی ئافرەتم، هەروەها نامەوێت زۆر بەڕەقی مامەڵەم لەگەڵ بكات لەبەر ئەوەی ئەو پیاوە. هەردووكمان مرۆڤین و پیوستە هاو ماف بین. هاوسەرەكەم پێویستە بزانێت كە من بەشێویەكی تایبەت مامەڵەی لەگەڵ ناكەم تەنیا لەبەر ئەوەی من ژنم. ڕێكەوتن لە هەمووشتێك گرنگرترە. ڕێزگرتن لە حەزو ویستی یەكتری خاڵێكی زۆر گرنكەو پێویستە لەو شتانە دووربكەوینەوە كە ڕقمان لێیەتی. نامەوێت وەك قوربانیەك سەیرم بكات هاوكات نابێ مامەڵەی قوربانیم لەگەڵ بكات.
ئەرسەلان مەحمود: دواجار دەمەوێ ئەوەش بپرسم ئەگەر ئێوە نوسەر نەبوان پێتان خۆشبوو چێشت لێنەرێكی لێهاتوو یان چ شتێكی تر بونایە؟..
میدیا ئاكرەیی: جگە لە ڕۆژنامەونووسی، زۆر كاری تر هەیە كە حەزم لێیەو دەمەوێت بیان كەم، بۆ نموونە هاوكاری كردنی خەڵك و دانی هیواو هێز پیان. كاتكێك هاوكاری مرۆڤێك دەكەم هەست بە نرخی ژیان دەكەم. چوون بۆ وڵاتانی هەژارو هاوكاریكردنی خەڵك، چوون بۆ كوردستان و دابەشكردنی زانیاری لەگەڵیان دوو كاری ترن كە زۆر حەز دەكەم بیانكەم. هەروەها كێشە سیاسیەكانی جیهان و كێشەی ژنان و كێشە ئەتنیكیەكان چەند بوارێكی ترن كە دەمەوێت كار تیایاندا بكەم.
زۆر حەزم لە جێشت لێنانە بەڵام نەك ئەگەر بە زۆریی بێت، یان بەزۆری خواردنم پێ دروست بكەن و ببێتە بەشێك لە كاری من وەك ژن. بەڵام حەزم لەوە نییە وەك جێشتلێنەر ( تەباخ ) كاربكەم. من زیاتر حەز دەكەم خواردن لە دەرەوە بكڕم كە زۆربەی جار لە لایەن پیاوانەوە دروست كراوە.
میدیا عوسمان تەها، لەدایكبووی شاری ( ئاكرێ ) لەساڵی( 1992 )ـە لەولاتی سوید دەژی. هەر لەكوردستان لەخێزانەكەیاندا كوڕان و كچان دەبوایە بخوێنن و كار بكەن. میدیا لەسوید ڕۆژنامەنووسی خوێندوەو ئێستا مامۆستای خوێندنی باڵایە لەو وڵاتە. وێڕای ئەوەش وەك ڕۆژنامەنووس لە ڕادیۆی سوید كاردەكات. ساڵی 2008 لە سلێمانی كۆرسێكی كردوە بۆ چەند مامۆستایەك و لەو كەسانە بووە هەوڵی دامەزراندنی یەكەمین قوتابخانەی (خوێندنی باڵای گەل) دابنێن وەك هەنگاوێك بۆ دروستكردنی قوتابخانەی سویدی لە كوردستان
