مه‌نسوور جیهانی ـ “عه‌باس غه‌زالی” که‌سایه‌تی چالاکی فه‌رهه‌نگی و نوێنه‌ری پێشووی په‌ڕله‌مانی هه‌رێمی کوردستان؛ له کۆنفڕانسی نێوده‌وڵه‌تی “هەورامان؛ تۆمارکردنی جیهانی، که‌لتوور و گه‌شه‌سه‌ندنی سه‌قامگیر” له زانکۆی ڕازی کرماشان؛ سه‌باره‌ت به سێگۆشەی جیهانیی «قەڵای هەولێر»، «کەتیبەی بێستوون» و «هەورامان» تا پاراستنی زمان، ژن، ژینگە و پەرەپێدانی پەیوەندی نێوان زانایاندا وتارێکی تایبه‌تی پێشکه‌ش کرد.
ده‌قی ته‌واویی په‌یامه‌که‌ی “عه‌باس غه‌زالی” له خواره‌‌وه‌دا هاتووه:
وێڕای پیرۆزبایی بە بۆنەی تۆماری پڕ لە شانازیی ناوچەی هەورامان، لە یۆنسکۆ، وەک میراتێکی بەهاداری مرۆیی لە جیهاندا، دەبێ پێزانینمان بۆ دانەرانی ئەم کارە بەنرخە هەبێت و سوپاسی تایبەتی زانکۆی ڕازی و سازکەرانی پڕ لە هەستی ئەم کۆنفڕانسە دەکەین. هەروەها سوپاسی ئەو کەسانەش دەکەین کە پێشتر بە مەبەستی ناساندنی هەورامان بە جیهان هەنگاویان هەڵێناوە. ئەمڕۆ ئێمە لە هەولێرەوە هاتووین تاکوو بڵێین: قەڵای هەولێر، بێستوون و هەورامان سێ شانازیی گەورەن کە لە یۆنسکۆدا بوونەتە تۆماری جیهانی؛ سێ شوێن کە تا ئێستاش ژیانیان تێدا بەردەوامە و ئەمە خۆی نیشانەی خۆڕاگری و خۆشەویستی ئەم خەڵکەیە بۆ خاکەکەیان. لە ڕاستیدا شانازیی تۆماری جیهانیی هەورامان تەنیا بۆ هەورامان نشینان نیە، بەڵکوو وەک بەشێک لە شارستانیەتی مرۆڤایەتی، شێوازی تایبەتیی هونەری بیناسازی و هەروەها سەمبولی خۆڕاگریی بۆ مانەوەی مرۆڤ لە سەردەمانی کەونارا و ڕەفتاری بەرزی ئەندامانی کۆمەڵگەی هەورامان لەم سەردەمەدا وەک نموونەیەکی بەرز بۆ گشت جیهان جێی شانازییەکی گەورەیە، بۆیە ئەم کۆمەڵگەیە وەک گشت کۆمەڵگەکانی جیهان دەبێ مافی پەرەسەندنیان هەبێت.
ئەوەی لێرەدا جێی سەرنجە گرنگی و سەرەکیی بوونی فەرهەنگە؛ فەرهەنگێک کە لە سەردەمی بەجیهانی بوون سنوورەکانی سیاسی به دیدێکی سنووربەزێن و مرۆڤ تەوەرانە و پێشکەوتنخوازانه تێدەپەڕێنێ. لە ڕاستیدا پەرەسەندنی فەرهەنگی وەک پایەیەکی سەرەکیی پێشکەوتن، یەکێکە لە پێویستییەکانی سەرەکیی پەرسەندنی پایەدار. بە دیدێکی ناوچەیی دەبێ بڵێین کە تیرێژی پەرسەندنی فەرهەنگیی هەر کام لە یەکەکانی خۆرهەڵاتی ناڤین تیشک دەداتەوە سەر یەکەکانی دیکەی ناوچەکە. بە تایبەتی پەرەسەندنی فەرهەنگی لە ناوچەیەک، کە گۆیای هاوبەشییەکی زۆری کەلتووری و لێکهاڵاوبوونی بەشێکی ڕیشەی مێژوویی هاوبەشە، گرنگییەکی دووئەوەندەی هەیە. لەو ناوەدا باسی پەرەسەندن لە کۆمەڵگەکانی بازنەی ژیاری نەورۆز بە جیهانبینییەکی ئازادبیرانە و یهکسانی خوازانە مژدەی هیوای ئاشتییەکی بەردەوام و پەیوەندییەکی باشی بۆ وڵاتانی هاوسێ پێوەیە. لەبەر ئەوەی نەورۆز وەک ڕۆژێکی نوێ، کە سەرمایەیەکی هاوبەشی فەرهەنگییە لە ناوچەکەدا، دەتوانێت وەک سەمبولی هاوکاری، متمانە، بوردەیی و خۆشەویستی لە لاپەڕەی بەرنامەدانان بۆ داهاتوویەکی درەوشاوە و گەیشتن بە ئامانجی هاوبەش ڕۆڵێکی بونیادنەر و شایستەی هەبێت. بەم نیگایە، پەرسەندنی هەورامان لە قۆناغی یەکەمدا کاریگەرییەکی ئەرێنی لە سەر بەشەکەی تری هەروامان لە هەرێمی کوردستان و دواتر لە سەر زاگرۆس نشینان دەبێ. هیوادارین لە قۆناغەکانی داهاتوودا بازنەی ئەم کاریگەرییە لە ناوچەکەدا فراوانتر بێت.
بە تێڕوانینی ئەوەی کە ئەمڕۆ خەڵکی کرماشان، هەورامان و هەولێر توانیویانە میراتی مێژوویی خۆیان لە تاقوەسان و هەورامانەوە تاکوو قەڵای هەولێر وەک شارستانییەتێکی مرۆڤایەتی لە جیهاندا بخەنەڕوو، لەم سەردەمەدا ئەرکی سەرەکیی ئێمە پاراستنی ئەم میرات و کلتوورەیە. پاراستنی ئەم میراتەش لە سێ تەوەردا شیاوی بەدواداچوونە:
یەکەم، پێویستە بۆ بەهێزکردن و بڵاوکردنەوەی زمان و زاراوە جۆراوجۆرەکانی کوردی، وەک کرمانجیی سەروو، کرمانجی ناوەڕاست، کەلهوڕی، لەکی و هەورامی وەک پێکهاتەی فەرهەنگێکی دەوڵەمەند، کە وێڕای هەژانە ترسناکەکانی مێژوویی ڕانەقەناون، کار بکرێت. بە تایبەتی دەبێ زاراوەی دەوڵەمەند و ڕیشەداری هەورامی لە زیانی ڕۆژگار بپارێزرێت و، بە بڵاوکردنەوە و نووسینەوەی، مەترسی لەناوچوونی لەسەر نەمێنێت. لەوبارەوە دەبێ بڵێین کە پەیوەندیی نێوان پێشکەوتن، زمان و ژن پەیوەندییەکی نەپچڕاوەیە، چونکە دایکان وەک باشترین مامۆستای مرۆڤایەتی، بە ئاراستەی پێشکەوتندا، بە باشترین شێوە دەتوانن فێرکاریی بکەن، بۆیە پێویستە فێربوون به زمانی دایک ببێتە سەرەکیترین کار.
دووەم، ئەگەر لە لایەک لە ڕابردوودا زاگرۆس نیشتیمان و زمانی ئێمەی لە مەترسیی داگیرکردن و توانەوە پاراستبێ و لە لایەکی تر، تا ئێستاش سەرچاوەیەکی تەژیی لە ئۆکسیجینە، ئەمڕۆ ئەوە ئەرکی ئێمەیە کە بە ئاگایی و ئیرادەیەکی بەهێز، بە مەبەستی بەردەوام بوونی ژیان، ژینگەی زاگرۆس بپارێزین و بە بیانووی بێ بنەمای نائەهوەنی ڕێگەی هەناسە لەم ژینگە دەوڵەمەندە و ئەم سروشتە پاکە نەگرین. لەوبارەوە دەبێ ڕاشکاوانە داکۆکی لەوە بکەین کە ئەم کارە، بە تایبەتی چارەسەرکردنی کێشەی تۆز و غوبار و پاراستنی دارستان و جۆراوجۆریی زیندەوەری لە زاگرۆس، بەبێ هاوئاهەنگی و هاوکاریی نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان و وڵاتانی ناوچەکە کارێکی ئەستەمە.
سێیەم، پێویستە بە گرێدانی پەیوەندییەکی قووڵ لە نێوان زانایانی مەزن و بە دروست کردنی متمانە و بەشدارییەکی چالاکانەی کەسانی فەرهەنگی بە دوای زیندووکردنەوەی سەرمایەی کۆمەڵایەتیدا بین. بە تایبەتی بە ڕۆڵ پێدان بە ئافرەتان، کە ڕووخساری کوردیان وەک ڕووخسارێکی دێموکراتیک لە هەموو ناوچەکەدا نیشان داوە، دەکرێ ئەم سەرمایە گرنگە وەک دەستکەوتێک دابندرێت تاکوو کۆمەڵگەیەکی تەندروست لە ڕێگەی ئەم سەرمایەوە پەروەردە بکرێت.
بە ئومێدی سەربڵندیی لە بەرانبەر نەوەی داهاتوودا.
کۆنفڕانسی نێوده‌وڵه‌تی “هەورامان؛ تۆمارکردنی جیهانی، که‌لتوور و گه‌شه‌سه‌ندنی سه‌قامگیر” به به‌شداری که‌سایه‌تییه بیانییه‌کان، به‌رپرسانی ئێرانی، مامۆستایانی زانکۆ، خوێندکارانی لقه جۆراوجۆره زانستییه‌کان، چالاکوانانی که‌لتووری و کۆمه‌ڵایه‌تی و هه‌روه‌ها ده‌زگاکانی ڕاگه‌یاندن له ڕۆژانی ١٦ و ١٧ی جوولای ٢٠٢٢ له هۆڵی کۆبوونه‌وه‌کانی کۆلێژی ئه‌ده‌بیاتی زانکۆی ڕازی له شاری کرماشان به‌ڕێوه‌چوو.
