ئەرسەلان مەحمود : عیراق، دەوڵەتێك نییە بەسروشت خاوەن ناسنامەیەكی چەسپاوی مێژوو كردبێ، لەبەر ئەوە لەهیچ سات و، سەردەمێكی مێژووی بوونیەوە، بگرە تا بەمڕۆیشی دەگات، هیچ شتێكی بەئاسایی و، بەسروشتی تیادا نەهاتووەتە بوون.
ئاشكرایە، ئەو كاتەی مرۆڤەكان، دەبنە بەشێك لەكۆمەڵگەیەكی نوێی بەزۆر بەیەكەوە لكێندراو، دەبێ دەستبەرداری یەكسانی و، ئازادی و، ئەو دەسەڵاتی جێبەجێكردنەیش بن پێشتر لەباری سروشتییەوە هەیانبووە، ئێنجا وڵاتێك لەبنەمادا باری سروشتی هێندە ناسەلامەت و، زەحمەت و، پڕ كێشمەكێش بێ، بەدڵنیاییەوە، هەروەك ئەوەی ئێوە ناوتانناوە وڵاتی سەیرو سەمەرە، پێناسێكی تری بەبەردا نابڕێ، دۆزینەوەی پۆستی نوێش، دروست بۆ پینەو، پەرۆكردنی ئەو بێشوناسییە، ئاخر لەوەتەی عیراق، عیراقە، ئەوەی دەسەڵاتی سیادی، سیاسی و، یاسادانان یان باڵای هەبووبێ، لەبری ئەوەی پابەندبێ بەفەرمانڕەواییكردن لەڕێگەی یاسا چەسپاوەكانەوە بێ، ئەو یاسایانەی ئاشكراو زانراون لای خەڵك، ڕێگەی رێسا لەناكاوەكانی گرتووەتە بەر بۆ بەلاداخستنی ناهەوسەنگییەكان، هەردەم هێزی كۆمەڵگە لەعیراقدا، تەنها بۆ ڕەسمكردنی ئەم وڵاتە بەكار براوە، ئەوەتا بەئێستایشییەوە بێبەهاتر لەبەرئەنجامی هەڵبژاردنەكان، خودی دەنگدەرە، یانی ئەوەتا لەپشتی ئەمانەوە، جۆرێكی دی لەحوكم دەگوزەرێ، ماددە دەستورییەكان فەرامۆشی دوتوێی پاراستنی ئەو بێشوناسیە دەكرێ، پاراستنی چڤات بەپێی دەستور، لەهەمبەر پەلامارو هێرشی داگیركەران هەروەتر، ئەمە لەكاتێكدا، بەپێی لۆژیك، لۆژیكی نوێ، ئامانجی هەرە گەورە لەبوون بەبەشێك لەكۆمەڵگە، لای مرۆڤ، بریتییە لەچێژوەرگرتن لەسەروماڵیان، بێگومان لەسایەی ئاشتی و سەلامەتی و، بەهۆی دەستووری هەمیشەیی و، یاسا چەسپاوەكانی ناویەوە..
لێ، مادەمەكی ئەم بێبەهابوونەیش لەبنەمادا، زادەی وەها بێشوناسییەكن، ئەوا، ئاسایی، دەستوور لەو كۆمەڵگەیەدا، لەهەر شتێك بێدەسەلات تر خۆی دەنوێنی و، ژیانی لەفۆڕمێكی ناجێگردا، تیادا دەچەرخێ، بەمانایەكی دی، دوێنێ بریتانیە ژانی فراوانخوازی گرتی و، سەرئەنجام مناڵێكی لەخاكی میزیۆپۆتامیا خستەوەو، ناوی نا عیراق، كەچی هێشتاو، لەتەمەنی 91 ساڵیدا، ئەم زاتە، ئەوەتا ئێرانیەكان شیری شیعەگەری و، توركەكان شیرێژی تۆرانی دەدەنێ، ئێ، ئەوا خەرجی بەناو سەلامەتی و، پۆشاكیشی، ئاشكرایە ئەمركیەكان وەئەستۆی خۆیانەوە گرتووە، كوردەكانیش لەو نێوەدا، جگە لەوەی لەوەتەی ئەم عیراقە هەیە قوربانی بەپێوە مانەوەی ئەم زاتە بێناسنامەیەن، بەڵام ئەمڕۆش جا لەترسان و، لەبرسان و، لەبەر هەر شتێكی تر بێ، دەستیان بەباڵایەوە گرتووە، بێگومان تا بەلادا نەكەوێ!، هەر ئەمەیشە وایكردوە، پێكهاتە ئیتنیەكانی عیراق، لەپشتی ئەم زاتەوە ( عیراق ) بۆ گێڕانەوەی شوناسی ئەسڵی خۆیان، هەریەكەو، بەجیا، پرسی چارەسەری باوێتە ناو جانتا دیبلۆماسیەكانی خۆیان و، داوای چارەسەر لەلایەنی دەرەكی بكەن، چونكێ لەناوخۆی عیراقدا، بەهۆی ئەم بێشوناسییەوە، هەرگیز مومكیننییەو، نابێ، بڕیارێكی یەكگرتووی سیاسی، بێتە بوون و، هەموو لایەك پێیەوەی پابەند بن، لەڕوانگەیەكی ترەوە، عیراقی ئێمڕۆ، وەك هەمیشە، ئەوەندەی وڵاتێكە بۆ بەلاداخستنی هاوكێشە سیاسیەكانی ئەم و، ئەوی دراوسێ و، دەرەكی، هەرگیز وڵاتێك نەبووەو، نابێ بۆ فەرمانڕاوەو، ڕەكابەرە نێوخۆییەكان، هەمیشە لەعیراقدا، هەموو فەرمانڕەواو، هەموویش ڕەكابەرن، دیارە دەبێتە شتێكی بێمانا، ئەگەر وێنای ئەوە بكەین، فەرامانڕەواو، ڕەكابەرەكان، دەرئەنجام پابەندو، ملكەچی هەر دەسەڵاتێكبن لەوەها كۆمەڵگەو، وڵاتێكی بەزۆر بەیەكەوە لكێنراودا، لەبەر ئەوە دەسەڵات و، حوكمڕانێتی لەعیراقدا، شیاوترە بوترێ بریتییە لەكۆی دەسەڵاتی ئەو هێزە دەرەكیانەی هەم شیرو هەم شیرێژو، هەم پۆشاكیشی دەدەنێ و، لەهەمانكاتیش دەیدۆشن، نەك ئەو متمانەیەی ئەندامانی كۆمەڵگە بەخشیوویانە، تا بمانەوێ فەرمانڕەواو، ڕكابەر ببینین.
دەسەڵاتدارو، بەناو ركابەرانی عیراقی ئەمڕۆ، پتر لەهیزە دەرەكییەكان، ناجێگرییان لەم وڵاتەدا خوڵقاندووەو، خۆیان بەدەستی خۆیان ژیانی عیراقییەكانیان، وێرانكردووە، هەر بەو بەجۆرەی ئێوە ئاماژەتان پێكردوە” كاركردن بەئاراستەی پێشخستنی بەرژەوەندییە تایبەتیەكانی دەرو دراوسێ” .
لێ.. كاتێ قسە دەهێننە سەر پرسی خۆ وێناكردنەوە، ڕاستییەكەی، ئەم بابەتە دیاردییەكی زۆرتر شەرقییە وەك ئەوەی عیراقی بێ بەتەنها، زۆرینەی مناڵانی شەرقی، بەجیاوازی ژینگەی سیاسی و، كۆمەڵایەتیشیانەوە، كاتێ قسە دەكەن، وەك ئەوە وایە باپیرە گەورەیانبێ و، قسە بكات، ئەمە دیاردەیەكی قێزەونەو، مەترسیەكەیشی لەوەدایە لەگەڵمان گەورە دەبێ، ئەگەرچی ئەم هەژموونە سەراپاگرەی دنیایی ئێستای داپۆشیووە، بەدڵنیاییەوە بێكاریگەر نییە، لێ بەداخەوە، سیاسیەكانی ئەم ناوچەیە لەبەر ئەوەی زۆرتر كۆنزەرڤاتیڤن، هێشتا توانای تێگەیشتن لەو، راستینەیەو، پەڕینەوە لەو دابی خۆ وێناكردنەوە نییە، لەو نێوەشدا سەركردە عیراقییەكان بەو پێوەری هەمیشە چەقی ململانێ ناوچەییەكانیان بەبەردا بڕوا، فزوڵین و، بەوان قوتناچێ دەسەڵات بەشێوازی مۆدێرن دەستاو دەست پێبكەن، ئەمە ئەگەر خوێندنەوەیەكی سەرچڵیانەبێ لەڕوی سایكۆلۆژییەوە، بەدڵنیاییەوە، هۆكارە سیاسیەكانی لەمەوپێش ڕونمانكردنەوە، بێكاریگەر نین، هەروەك چۆن پێگەو دەسەڵاتی ئێستا هەیانە، باوەڕ دەكەن ئەمە لەئەزەلەوە هەر هی ئەوان بووەو، پێشتر لێیان زەوتكراوە، كەم دەسەڵاتدارو فەرمانڕەواش هەن، لەلایەن گەلەكانیانەوە، بەقەد ئەوەی راپێچی زیندان و، لێپرسینەوە كراون، دواجار ستایش كرابن، لێ، ئەوەی لێرەدا پێویستە لەبیرمان نەچێ و، ئاماژەی پێبكەین، بریتییە لەوەی ئەگەر دوێنێ لەعیراقدا، تەنها دیكتاتۆرێك بوونی هەبووبێ، ئەوا ئەمڕۆ ئەم وێناكردنەوەیە پەڕیوەتە بەرگێكی ترەوە،” دیكتاتۆری زۆرینە”، ئەمە مەترسیەكانی زیاترن لەدیكتاتۆری تاكە كەس و، تاك ڕەهەند، ئەمە ئەو كاراكتەرە ئاكاریانەیش وێران دەكات پێویستن بۆ بونیادنانی كۆمەڵگەی مەدەنی و، ئازادی لەسایەی یاسادا، ئەوەتا حكومەتی ئێستای عیراق لەبری خزمەتكردنی هەموو كۆمەڵگە، لەبەرژەوەندی گروپ و، خێڵ و، مەزهەبگەراییەوە رەفتار دەكات، ئەمە لەكاتێكدایە ئەمان ئەزموونی گەلانی دنیاو، تایبەتیش گەلانی ئەورپاییان لەبەرچاوە، ئاشكرایە ئەو‌روپییەكان ماوەیەكی درێژ بەدەس شەڕی ئاینەكانەوە ناڵاندیان، بەڵام سەرئەنجام كڵێساكان لەگەڵ فەرمانڕەواكاندا رێكەوتوون و، دین جیاكرایەوە لەكاروباری سیاسی و، دەوڵەت، بێگومان تا ئەم فەرزیاتە مەزهەبگەراییەیش لەعیراقدا بمێنێتەوە، وێرای ئەوەی ململانێ و، روبەروبوونەوەی توند لەكۆمەڵگەدا، روئەدات، وەك ئەوەی ئەمرۆیش لەعیراقدا، دەگوزەرێ، هەرگیز ململانێی سیاسی رونادات. بەنمونە وەك ئەوەی لەئەزمونی هەریەك لەوڵاتانی هۆڵەندا، ئینگلتەراو، پاشانیش لەئەمەریكا بەدیهات، لەم عیراقەدا ناچەسپێ.
ئەمڕۆ مرۆڤی عیراقی ناتوانی لەدەرەوەی هاونیشتیمانییەكانی خۆی، ژیانێكی عەلمانی بژی، دیارە رۆڵی حكومەت بریتینیە لەسەپاندنی ئاكارێكی دیاریكراو، بەڵكو بریتیە لەداڕشتنی چوارچێوەیەكی یاسایی ئەو تۆ، گەرەنتی ئەوە بكات هەر تاكەكەسێك ئازادی ئەوەی هە‌بێ بەرێگەی خۆی هەوڵی بەدەستهێنانی ئامانجی خۆی بدات، بەڵام ئەم تێفكرینە لەعیراقدا بوونی نییەو، زۆرینەی كاربەدەست لەخێزانەوە بگرە بۆ خێڵ و، عەشرەت و، شیعەو، سوننەگەراخوازی و، تا بەدامەزراوە پەروەردەیی و، كارگێرییە باڵاكانی ترو، كۆی فەرمانڕەوا گەورەو بچوكەكان دەگات، جیهانێك لەدیكتاتۆریایی زۆرینەیان سەپاندوەتە سەر ئەم كۆمەڵگەیەو، ئەوی دێ بەنۆرەی خۆی سەرگەرمی تەسفییەی حساباتی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆی و، خێڵ و، مەزهەبگەراكەیتی بێگومان لەسەر حسابی گشتی.
كورد لەكوێی هاوكێشە سیاسیەكانی عیراقدایە؟.. زۆر بەكورتی، وەك ئەوەی لەپێشەوە ڕونمانكردەوە، ئەوەی دەستی بەباڵای ئەم عیراقەوە گرتووە تا بەلادا نەكەوێ، زۆر بەداخەوە دەمەوێ بڵێم كوردە، كەچی ڕۆژانەیش باجی ئەم دەسبەباڵاگرتنەوەی ئەدات، سەركردەكانی كورد، دوای 20 ساڵ لەدەسەڵاتی خوجێی و، دوای 8 ساڵ لەڕمانی رژێمی پێشووی عیراق، لەپێناو پیشاندانی نیازو نیەتپاكی، لەبنەمادا هێشتا شتێكی تریان بەئامانج نەگرتووە، هێشتا لەبەرامبەر ئەم هەموو بێرێزی و، بێمروەتییەی دەوڵەتی عیراق بەكوردەكانی دەكات، ئەمە چ لەروی دەستووری و، چ لەروی بەكاربردنی هێزەوە، بابەتیانە روبەروو نەبوونەتەوە، تەنها فشارێك كرابێ، بریتیبووە لەوەی مانەوەی دەوڵەتی عیراق پابەندە بەجێبەجێبوونی دەستوری هەمیشەیی، ئەوەیش زۆرتر فشارێكی ئیعلامی بووە، تا حەقیقی، چونكی ئەوە 8 ساڵە دەیەها ماددەی دەستوری هەیە جێبەجێناكرێ، لەكاتێكدا زۆر دەرفەتی زێرین بەدرێژایی ئەو ماوەیە بوونە پێشهات بەڵام بێپەروا لایان لێدراو، نەقۆزرانەوە، خۆ كورد هێشتاش دەتوانێ ریفراندۆمێك بۆ بریاردان لەچارەنوسی خۆی بسازێنێت، دەتوانێ ملیۆنان كورد بهێنێتە سەر شەقام و، داوای دەوڵەتی سەر بەخۆی خۆی بكات، دەتوانێ كۆنگرەیەكی نەتەوەیی ببەستێ و، گوتارێكی یەكگرتوو بهێنێتە كایەوە تا لەسەر ئاستی دنیا پرسی چارەسەری دۆزە ڕەواكەی خۆی پێبە موخاتب بگرێ، بەڵام بەهەموو موحتەرمییەی بۆ ئەمریكاو، دەوڵەتانی دراوسێ دەینوێنێ، بەم هەموو فراوانخوازییەی عەقڵیەتی سەركردایەتی سیاسی داگیر كردووە، بەم هەموو كوردایەتییەی لەحزبیبوونی خۆیەوە دەیبینێ، ئەمە كارێكی هەروا سادەو، ئاسان نییە، سیاسیەكانی كورد هێشتا ئەوەنەی بیر لەوە دەكەنەوە كێ سەرۆك و، خاوەنشكۆ بێ، ئەوەنە بەلایانەوە گرینگ نییە خاوەن دەوڵەتێكی سەربەخۆ بن، چونكی بەدڵنیاییەوە دەڵێم ئەمان ئەگەر بیان ویستایە هەتا ئێستا ئەم مەسەلەیان لەخەم دەرەخساندن، لای ئەوان دروستبوونی دەوڵەتی كورد ئاسانە، بەڵام زۆر قورسە بتوانن لەسەر ئەوەی كێ خاوەنشكۆ بێ، رێكبكەون، بۆیە لەو باوەڕەدان، ئەم دەسەڵاتە خۆجێییەی ئێستا هەیە، جارێ با ببێتە خاوەن ژێرخان و سەرخانێكی پتەو، چونكێ هاوزەمان ئەمانیش لەگەڵ خۆیدا دەكاتە ئەمری واقیع، ئەوسا بیر لەوەها خۆ راگەیاندنێك بكەنەوە، ئێستا بڕو بیانوو بریتییە لەوەی زەمینەی هەرێمایەتی و، نێودەوڵەتی بۆ وەها كارێك لەبار نییەو، بەرگەی قەپێكی توركان و، مەلا ئەتۆمییەكانی تاران ناگرن، نایانەوێ لەوە تێبگەن ئەم زەمەنەی ئێستا، رابردوو نییەو، ناتوانن وەها كردەوەیەكی دوژمنكارانە لەهەبوونێكی بەپلان و، بەرنامە بۆ دارێژاروی ئێمەی كورد دا، بنوێنن، ئێمە راپەرینمانكرد، نە سەددام بۆی خوراین و، نەتورك و، نەئێرانییەكانیش تا سەر توانیان ددان بەپەرلەمان و، دەسەڵاتە خۆجێییەكەماندا نەنێن، خۆ ئەمرۆ، رۆژێكی روناكتر هەیە، بەدڵنیاییەوە نابینە پۆڕی خوراو، بەڵام تا چالاكییە حزبییەكان برو پێبدرێن جا لەهەر بوارێكدابێ، وەك ئەوەی ئەمڕۆ دەبینین، شوێن بەوەها خەمڵاندنێك بۆ لەدایكبوونێكی نوێ لەق دەكات و، نەیارەكانیشمان وریاتر لەوەی دركی پێدەكرێ، لەو نێوەدا ئەسپی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆیان لەسەر حسابی ئێمەی كورد لەعیراقدا لینگ دەدەن.
ماوەتەوە بڵێم، ئەگەرچی ئەو پرس و بابەتەی ئێوە، وروژاندوتانە، زۆر زیاتر لەوە قسە هەڵدەگرێ، لێ.. هیوادارم وڵامێكی بەجێم لەپوختیدا بەپرسیارەكانی ئێوە دابێتەوە.
تیبینی: ئەم بایەتە لەسەر كۆپرسینێكی بەرێز بەلین ساڵح، كارمەند لەرادیۆی دەنگی ئەمریكا، بۆ بەشداریكردن لەبەرنامەیەكیاندا، لەمەڕ عیراق، نوسراوە..
