گفتوگۆی: ئەرسەلان مەحمود : “دەبێ لەحوكمی گشتگیری و كلێشات دوور بكەوینەوە، فێری مێتۆدی لێكۆڵینەوەو بەدواداچوون، فێری دواندنی ئامارو فاكت و ڕوو داوەكان بین، فێری لێكدانەوەی قووڵ بین بۆ ئەوەی بتوانین باشتر بیر بكەینەوەو پلانی كاری جوانترو مرۆڤانەتر بۆ داهاتوو دابڕێژین و خەڵكیش لەجیاتی تووڕەبوون و سادەیی و حوكمی پێشوەخت، بەرەو بیركردنەوەی فراوان و عەقلانیەت ببەین”
گفتوگۆ لەگەڵ نەزەندی بەگیخانی، هەروا سادەو بەتەنها هەر گۆڕینەوەی بیرو رایەكی سەرچڵیانە نیە، ئەو بەشوێن نەناسراوەكانەوەیەو پێی وایە لەو رێگەیەوە یەكتایی رۆحی و، فیزیكی و عەقڵی دەدۆزرێتەوە، بۆیە دواندنی ئەو خانمەی وەك خۆی گوتی حەزدەكەم زیاتر وەك شاعیر بناسرێمەوە، قسەكردنیشە لەگەڵ خودێكی مرۆڤناسی هەستیاری خاوەن مەعریفەو، گەڕیدەیەك بەشوێن گێڕانەوەی ماف بۆ بێ مافكراوەكان و شیكردنەوەی ئەو واقیع و حەقیقەتەی دواجار دەمانباتەوە ئەو دیوی خودو، ئەودیوی كۆمەڵگەو، دەڵێ لێرەوە جوانیەكان شین دەبن.
نەزەند دەڵێ” بەبڕوای من چەوساندنەوەی ئافرەت ڕەگی لەستروكتوری پاتریاكیدا (پیاوسالاری) داكوتاوە، واتە بەشێكە لە هاوكێشەی هێز و دەسەڵات. لە عەقڵیەتی پاتریاركیدا پیاو بە جۆرێك پەروەردە دەكرێت و رادەهێنرێت كە دەبێتە خاوەن دەسەڵات و هێز، دەبێتە توخمی زاڵ و بوارە گشتیەكانی وەكو سیاسەت و كولتور و ئابوری كۆنترۆل دەكات. لە بەرامبەردا ژن وەكو توخمی بێهێز و بێدەسەلات پەروەردە دەكرێت و رام دەكرێت و لەخەیاڵی گشتی و رەفتاری رۆژنەشدا وەكو مرۆڤی پلە دوو حیسابی بۆ دەكرێت. ژن لە چوارچێوەی ئەم پێكهاتە و عەقلیەتەدا لە بواری تایبەتی ناوماڵ دەئاخنرێ و لە بوارە گشتیەكان، واتە لە ئاڵوگۆریی كولتوری و سیاسی و ئابوری دادەبڕێنرێت و رۆل و مافی لە چوارچێوەی خێزان دیاری دەكرێت، نەك لە سەر ئاستی سیاسی و ئابوری و یاسایدا. چەوسانەوەی ژن لە لایەن پیاوەوە لەم زەمینەیەوە سەڕچاوە دەگرێت و فۆرم و شێوازی جیاواز، بە گوێرەی پێكهاتە و پێشكەوتنی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی كۆمەڵگە، وەردەگرێت”.
ئەو خانمە شاعیرو نوسەرە هێمنە، لەگەڵا ئەوەی پێی وابوو لەهەرسێ ئاینە ئاسمانیەكەدا، ئافرەت پێگەیەكی ئەوتۆی نیە، رونیشیكردەوە ئێمە كتێبە پیرۆزەكان، وەك دەقێكی مێژوویی نابینین، بەلكو وەكو وتەی خوداو حەقیقەتیكی رەها حیسابی بۆ دەكەین” هەرسێ ئایینە خوداییەكە ( یەهودیەت و مەسیحیەت و ئیسلام ) سوكتورێكی پاتریاكیان هەیە ، ئافرەت لەهەرسێكیاندا لەپەراوێز نراوەو رۆل و مافی وەكو دایك و لە چوارچێوەی ناوماڵ دیاریكراوە. لەمەسیحیەتدا ئاماژی مریەمی عەزرا جیاوازە و پایەی كەمێك زیاترە وەك ژنێك لەچاو پایەی ژن لە ناو دوو ئایینەكەی تر. ئەم پرسیارەی تۆ، ئەوە دەگەیەنێت كە ئێمە تا چەند پابەندین بە ئایین لەرێكخستنی ژیانی رۆژ انە و پەیوەندییەكانی ژن و پیاودا. ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە ئێمە كتێبە پیرۆزەكان، بە تایبەتی قورئان وەكو دەقێكی مێژوویی نابینین، بەلكو وەكو وتەی خوداو حەقیقەتیكی رەها حیسابی بۆ دەكەین و بە بێ پرسیاركردن و رەخنە وەریدەگرین و ژیانی ئێستای خۆمانی لەسەر دادەڕێژین. بۆ دیاریكردنی پێگەی ژنیش لەكۆمەڵگە كە بەشێكە لە پرسیارەكەی تۆ، دەگەڕێینەوە بۆ ئایین، بۆ كتێبە پیرۆزەكان، بۆ شەریعە. ئەمە گرفتی عەقلی ئیسلامیە كە وا دەكات كۆمەڵگە و مرۆڤەكان هەردەم بۆ دیاریكردنی ژیانی ئێستایان بگەڕێنەوە بۆ رابردوو، رابردوویەك كە ئاستی كۆمەڵگە و پێویستیەكانی زۆر جیاواز بووە لەگەل ئێستا. لەم رابردووەشدا ژن ستاتو و پێگەیەكی نزمی هەبووە، دەق و رێسا ئایینیەكانیش وەڵامی پێویستی و گۆڕانەكانی سەردەمی ئیمڕۆ نادەنەوە”.
ئەو لەگەڵ هیچ حوكمێكی تەعمیمكراودا نیەو، ئۆباڵی لاوازی یان وەك پێویست نەبوونی رێكخراوەكانی ئافرەتانیشی دەخستە سەر شانی كۆمەڵگە” زۆر بەكورتی من پرسیاریك لە تۆ دەكەم: بۆ كورد خەبات دەكات؟ بۆ حیزب و رێكخراوەی سیاسی هەیەو شۆرشی كردووەو دەكات؟ ئەگەر لەكوردستانی عیراقدا ئەمڕۆ كورد نیمچە سەربەخۆیەكی هەیە، بەڵام لەبەشەكانی دیكە وانیەو خاوەن ڕێكخراوەی سیاسین و خەبات دەكەن . لە رێگەی ئەم پرسیارەوە دەمەوێت بڵێـم كورد خەبات دەكات لەبەرئەوەی چەوساوەیەو مافەكانی پێشێڵ دەكرێت ، لەبەرئەوەی ئازادی داگیركراوە، لەبەر ئەوەی سەربەخۆ نیە . كاتێ ئازادیی مرۆڤ داگیر دەكرێت، كاتێ بچوكترین مافت پێشێل دەكرێت، وەك ئینسان، وەك كورد، وەك ژن، تۆ دەبێ بەرگری بكەی، دەبێ خۆت رێكبخەی، دەبێ داوای مافی خۆت بكەی، ئافرەتیش لەو بۆچونەوە خۆی ڕێكخستووەو هاتۆتە مەیدان و ڕێكخراوەی خۆی دامەزراندووەو خەبات دەكات، بەڵام ئەگەر لەعەقڵیەتی گشتیدا ئەم خەباتە بەشێوەیەكی هەڵە وێناكرابێ، ئەوا پەیوەستە بە ئاستی هۆشیاری و تێگەییشتنی خەڵك كە مەرج نیە راست بێت. ئەوەی زۆربەی خەڵك شایانی لێدەنێت و پاكانەی بۆ دەكات هەموو كات راست نیە، بۆیە رۆلی كەسانی رۆشنیبیرە بیرو بۆچوونە سواو و باوەكان بخەنە ژێر پرسیارەوە و رەخنە بگرن و لە هەر شوێن و دەزگایەك بێت بوێرن بە هەڵە بڵێن هەڵە و بە راست بڵین راست. ئاوا ئاراستەی كۆمەڵگە دەگۆڕێت نەك بە گەڕان بە دوای چەپڵە و شایانی كەسانێك كە بە هەڵە بیر دەكەنەوە، سەبارەت بەوەش كەدروشمەكانی ڕێكخراوەكانی ئافرەتان پیاو دایناون من لەگەڵ ئەو حوكمە تەعمیمكراوانەدا نیم. پێش ئەوەی قسە بكەم، حەزدەكەم بچمە ناو وردەكاری و لەسەر فاكت و كارەكان قسەبكەم. ئەگەر حاڵەتێكی وەهاش هەبێت ، دەبێ سەیری ئەو عەقڵیەتە گشتیە بكەین كەكۆمەڵگەی ئێمە بەڕێوەی دەبات كەعقڵیەتی پاتریاركیە . واتە با لە حوكمی گشتگیری و كلێشات دوور كەوینەوە فێری مێتۆدی لێكۆڵینەوە و بەدواداچوون ، فێری دواندنی ئامار و فاكت و ڕوو داوەكان بین، فێری لێكدانەوەی قووڵ بین بۆ ئەوەی بتوانین باشتر بیر بكەینەوە و پلانی كاری جوانتر و مرۆڤانەتر بۆ داهاتوو دابڕێژین وخەڵكیش لە جیاتی تووڕەبوون و سادەیی و حوكمی پێشوەخت، بەرەو بیركردنەوەی فراوان و عەقلانیەت ببەین. ئیمڕۆ خەلكی ئێمە لە هەموو شتێ زیاتر پێویستی بە بیركردنەوەی قووڵ و عەقلانیەت و مێشكی رەخنەگرانەی پابەست بە بنەمای ئەخلاقی و فیكری هەیە”.
نەزەند گوتیشی” ئەگەر یاسا شەرعیەت بدات بەملكەچی و بێدەسەڵاتی ژن و مافەكانی لەیاسادا پێشێل بكرێ، كەواتە چینی كۆنەخواز پێشدەكەوێ ، گۆڕانكاری پێویست ڕوو نادات لەباری سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوری كۆمەڵگەی كوردیدا ، ئەو دیموكراسیەتەی بانگەشەی بۆ دەكرێت لەكوردستان، پێی ناگەین، بۆیە من لەگەڵ یاسایەكی مەدەنی دام كە سنوری نێوان ئایین و دەوڵەت دیاری بكات و پەیوەندییەكانی نێوان دەسەڵات و هاوڵاتی دابڕێژێت.
بەگیخانی لەهەمبەر بەرهەمە ناوازەكەی بۆ چاو، ئاماژەی دا” ئەو كتێبەی تۆ ئاماژەی بۆ دەكەیت، من چاپتەرێكیم نوسیوە تیایدا. كتێبەكە بەرەمی گروپێكی لێكۆلەڕی نێودەوڵەتیە. من لە (2004) هاتمەوە كوردستان، وەك لێكۆڵەرێك كارم لەسەر كوشتن و توندوتیژیەكانی ناموسپەرستی لە كوردستانی عێڕاقدا كرد، ئەنجامی لێۆڵینەوەكە لەو كتێبەدا وەك چاپتەرێك بڵاوكرایەوە، ئەوە پڕۆژەیەك بوو لەلایەن زانكۆی لەندەن بەڕێوە چوو، ئەم كتێبە لەسەر ئەركی سەرۆكی پێشووی حكومەتی هەرێمی كوردستان ( نێچرڤان بارزانی )لە لایەن تیمێكی وەرگێڕەوە كراوەتە كوردی. ئێستا خەریكی وەرگرتنی مۆڵەتی لە چاپدان و بڵاوكردنەوەین لە زێدبووكس (Zed Books) و دوای ماوەیەكی دیكە كتێبەكە چاپ و بڵاو دەكرێتەوە. سەبارەت بە دكتۆراكەم ڕاستدەكەی، دەبوایە تا ئێستا بە زمانی كوردی بڵاوكرابایەوە. بەڵام با لێرەدا نهێنیەك بدركێنم، دوای لە دایكبوونی نەوزادی كوڕم من ماوەیەك لە ماڵەوە دانیشتم، لەم ماوەیەدا كارم لەسەر وەرگێڕانی نامەی دكتوراكەم كرد، بەڵام بەداخەوە دوای كاركردنێكی زۆر كە ڕاستەوخۆ لەسەر لاپتۆبەكەم تایپم دەكرد ، لە ساڵی 2004 لە ویستگایەكی میترۆ ی لەندەن لاپتۆپەكەم لێدزرا و ئەوەی هەبوو لەگەڵی رۆیشت، چونكە لەبەر هەندێ هۆی تەكنیكیش بوارم نەبوو پێشتر داتاكان لە سەر سی دی و دیسكێت خەزن بكەم . ئەمە خەسارەیەكی زۆر بوو، زۆریش خەمم لێخوارد، بەڵام تازە رۆیشت. هیوادارم كاتی ئەوەم هەبێ لە داهاتوو كاری لەسەر بكەمەوە، دەبێ ئەوەشبڵێم دكتۆراكەم بەناوی (وێنەی ژنی كورد لەناو ئەدەبیاتی ئەوروپی سەدەی نۆزدەو سەرەتای سەدەی بیست) ە و (350) لاپەڕەیە بە زمانی فەڕەنسی نووسراوە”.
نەزەند، لە (1987) سەفەری كردوە بەرەو مەنفا، لەوێشەوە بەردەوام لە سەفەردا بووە، ئەو موسافیرێكی باشیشە” ( بەگەرمە دەربڕینێكەوە ) سەفەر… من بە حوكمی كار و وەكو شاعیرێكیش بەردەوام لەسەفەردام، نیشتەجێی ئاسمانم من، سەفەر جۆرەكانی زۆرن و دیارە تەنها واتای شوێن گۆڕین نابەخشێت… بەرای من سەفەر وەكو گۆڕینی شوێن زۆر پێویستە، تۆ لە گۆڕینی شوێندا ئەگەڕ تێكەڵ بیت بە ژینگەی كولتوری و كۆمەڵایەتی و ئابووری شوێنە نوێیەكانەوە زۆر دەوڵەمەند دەبیت، دەكەویە ناو دەوروبەرێكی نوێ و ئازاد كە جووڵە و گوڕ و تەكانێكی نوێت پێدەبەخشیت بۆ خۆگونجان، بۆ بەرەوپێشچوون و فێربوونی زمان و شێوازی دیكەی بیركردنەوە و ژیان. ئەمە وات لێدەكات تۆ دووبارە خۆت بنیات بنێیتەوە، خۆت نوێ بكەیتەوە. سەفەر ئیرادەت پێ دەبەخشێ و فێرت دەكات خۆت بیت و لەسەر پێی خۆت بوەستی و سەربەخۆ بیت. ئەمە ش بۆ ژن زۆر زۆر گرنگە. بەڵام لێت ناشارمەوە كە ماندووبوونی زۆری تیایە و بۆ دایك ئاسان نیە”.
رەنگە كەسمان لە عەشق بوونی نەزەند گومانێكمان نەبێت، بەڵام ئەو زۆر عەدەمیشە” بەڵێ من عاشق و عەدەمیم، بەڵام هەردەم هەوڵیشم داوە بەكاركردن، بەفێربوون و بە نووسین خۆم ببەمە ئەو دیوی ئەم واقیعە سەخت و بێمانایە. بە مانایەكی دیكە من دەمەوێ واقیع بهێنمە ئاستی خەونەكانم و بپەڕمەوە ئەودیوی خۆم و كۆمەڵگە، ئەودیوی وجود، هەمیشە خۆم لەوەدا دۆزیوەتەوە مانایەك بدەم بە بوونم. ئەـەس بەوە دەكرێت كە پابەند نەبین بە پێوەرە تەسكەكانی ئایین و خێڵ و كۆمەڵگەیەكی داخراوەوە و رێگە بەخۆمان بدەین ئازاد بین و بفڕێن، رێگە بە خۆمان بدەین راستگۆ بین، بێینە گۆ، عاشق بین. دیارە مەبەستم لە عەشق بە مانای رۆحی و سوفییەكەیەتی نەك بە واتا سواو و بازاڕییەكەی و وەكو هەڵپەیەكی سێكسی و عاتیفی. لە عەشقێكی قووڵ و سۆفیانەدا تۆ تا ئەوپەڕی ئازاد دەبیت، دەفڕیت و سنورەكان دەبڕیت و هەردەم لە نوێبوونەوە دایت، دەبی بە وەحدەیەك لەگەڵ خودێكی باڵا. بەمەش دەتوانین تەجاوزی ئەو عەدەمییەتە بكەین، تەجاوزی ئازارە گەورەكانی مەرگ و غیابی هەمیشەیی كەسانی خۆشەویست بكەین”.
نەزەند بەشیعر دەستیپێكرد”من بە شیعر دەستم پێكرد، شیعر یەكەم فۆڕمی نوسینەو هەر لە شیعریشەوە فێری وتن بووم، شاعیر بوون هەموو شتێكە بۆ من. دەزانی دەبێ خوێنەر مانای شیعر دیاری بكات، من هیچم نییە لەسەر ئەوەی كە تۆ دەیڵێیت، بەڵام ئەوەندە دەڵێم لە شیعردا من خۆم دەنوسمەوە، نەزەند دەنوسمەوە، نەزەند بەهەموو ڕەهەندە جیاجیاكانیەوە، وەكو ژن، وەكو كورد، وەكو مرۆڤێكی راستەقینە و عاشق و دایك و كەسێكی مەنفا و لێكۆڵە ر و بەرگریكار لە مافی مرۆڤ. لە سەردەمی ئیمڕۆدا مرۆڤ هەمە رەهەندە و یەكانگیری و راستگۆییش كۆتدەكاتەوە لە ناسنامەیەكی یەكگرتو و تایبەتدا كە منم. ئەو (منە) لە شیعرنەزەندا ئامادەییەكی پڕجووڵەی هەیە و دەوەستێتە سەر خوێنەر چۆن دەیگرێت و لێكدانەوەی بۆ دەكات”.
تۆبڵێی ئەوەی غیابەی ئیلهامی نەزەند ڕادەژەنێ جگە لە عەشق چیتر بێ” تۆ قەت خودات بینیوە؟
ئەرسەلان مەحمود: نەخێر!..
نەزەند: ئەو غیابێكی هەمیشەییە، بەڵام سەرچاوەی ئیلهامە، عەشقیش ئاوایە بۆ من، نەوزاد كوڕمە، بەڵام برام بوو، تەواوی منداڵیم لەگەڵ ئەودا بەسەر برد، لە (1989) بەر شاڵاوی ئەنفال كەوت، نەوزادی كوڕم درێژكراوەی ئەو مێژووەیە بۆمن، نەوزاد هیوایە، بەردەوامیە، هۆشیاریشم بەرامبەر بەو مێژووە. نەوزاد درێژكراوەی نەوزادە بە بێ ئەوەی رێگە بدەم باری قورسی ئەو مێژووە هەڵبگرێ، لەڕاستیدا كەسوكارەكەم بە گزنگ بانگم دەكەن، لەبەر ئەوەی دوای لەدایكبوونم كاتێ باوكم ناوی منی بە نەزەند تۆمار كردووە، خزمێكمان بەناوی (ڕۆستەمە فەندی) گوتویەتی خۆزگە ناوت دەنا (گزنگ)، باوكیشم گوتویەتی دەبا گزنگ بێت و كە دەچێتە ماڵەوە بە دایكم دەڵی كچەكەمان ناوی گزنگە بە بێ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ دائیرەی نفوس و بیگۆڕێت. بۆیە لەناو خێزان و كەسوكار تا ئێستاش هەر بە گزنگ بانگ دەكرێم، خۆشم كە چوومە مەكتەب ئەوسا زانیم ناوم نەزەندە. دكتۆریشم پلەیەكی خوێندنەو پیشە و شارەزاییەكی پێبەشیوم و قەت حەزم نەكردووە بەوە بانگ بكرێم.
