لە زمانی کوردیـدا، ئەم چـوار وشەیە (شیعـر، هـۆنـراوە، هەڵبەست، هـۆازان) بۆ یەک مەبەست بەکاردەهـێنرێن. بەڵام وشەی (شیعـر) زیـاتر بەکـاری دەهـێنین و زیاتریش لە ئەدەبی کوردیدا دەقی گرتووە. مـن پێموایە کە وشەی (هـۆنراوە) کە هونەری هۆنینەوە دەگـەیەنێـت، چـێژ و شـیرینی گەر لە وشـەی (شـیعـر) زیـاتر نەبێـت، کەمـتر نیـیە.
شیعـر، جـوانترین و ناسکترین شێوەیە لە شێوەکانی هـونەر. کە زۆر لە کۆنەوە سەری هەڵـداوە. رەخـنەگران و مێژوونووسانی کۆن جەختـیان لەسەر ئەوە کردووە، کە شیعـر لەگەڵ پەخـشانـدا جـیاوازی هـەیە. شـیعـر گـوزارشتـێکی پـڕ لە هەسـت و سـۆزداری و خـۆشـەویستییە، کە لە نـاخـی دەروونـی شـاعـیرەوە دێـت. شـیعـر هـۆیـەکی گـرنـگە بۆ گوزارشتکـردن لە هـیوا و خەون و خەیـاڵ و نیاز و سـۆزداری و بـاوەڕ و رازەکـانمان. شیعـر زمـانی رۆحـمانە. دەوتـرێـت (شيعـر زمـانێکە لەنـاو زمـان دایە) مەبەستیش لەم قـسەیە، ئەوەیـە کە شیعـر زمـان و شـێوازی تایبـەتی خـۆی هـەیە.
شیعـر گرنگـترین لقە لە لقەکانی ئـەدەب، هـەست و چـێژ و خۆشییەکی تایبەتی بە دڵ و دەروونمان دەبەخـشێت. لە کـۆنەوە شیعـر تێکەڵاوی خوێنمان بووە و بووە بە بەشێک لە ژیـانـمان، هـەسـتمان دەبـزوێـنێ و بـووە بـە وێـردی سـەر زمـانـمـان و بە خـۆراکی دەروونمـان. بـووە بە چـەکی بەرگـریمان. کاریگەرییەکی زۆری لە رۆحـی رەوانمـانـدا هـەیە. بە شیعـریش گۆزارشـتمان لە خـۆشییەکـان و ناخـۆشییەکـانی ژیـانمان کـردووە.
شیعـر سەرەڕای ئەوەی کە چـێژ و خۆشییەکی زۆر بە منـداڵان دەبەخـشێت، روبـارێکی گرنگـیشە لە رووبارەکانی رۆشـنبیریی منداڵان. گەورەترین کاریگەریشی لە پەروەرد و فـێرکردنی منـداڵانـدا هـەیـە. بۆیـە شـیعـر بـووە بە پـشکـێک لە پەرتووکی خوێنـدنەوە.
دێـیـنە سەر نـاونیشـان و کـرۆکی باسەکەمـان، کە گـرنگـییەکـانی شـیعـرە بـۆ منـداڵان.
شیعری منداڵان بەشێکی گرنگە لە ئەدەبی منداڵان. نزیکترین هونەرە لە دەروونیانەوە. شیعـر گرنگـترین کاریگەریی لەسەر کەسایـەتی و ژیـانی ئەمـڕۆ و داهـاتـووی منـداڵان هـەیە. هـەر لە کۆنەوە دایکانی بەسۆز و میهـرەبـانی کوردمان، بە لایـلایە و لـۆرین و گورگـانە شەوێ و لاوانـدنەوە، بە دەنگـێکی ناسک و بە ئاوازێکی بەسۆز و شـیرین، لەگەڵ راژەنیـنی بێـشکە و لانکەکانی کۆرپە شیرینەکـانیان، بە سـۆزەوە کورپـەکـانیان لاوانـدوونـەتـەوە و ژیـریـان کـردوونـەتـەوە و کـردوویـاننـە خـەوێـکی خـۆش.
(لامـارتین) دەڵـێت:”جـوانـترین شـیعـر لە سەرانسەری جـیهـانـدا، لایـلایـەی دایـکانە”
هـەمـوو مـنداڵان، هـۆگـری گـۆرانی و شیعـر و سـروودن. بە تایبـەتیـش ئـەو شـیعـر و سروودانەی کە خۆشی و شادییان پێ دەبخەشن. ئەو شیعـر و سروودانەی کە باسیان لە ژیـان و ژینـگە و باڵـنـدە و گـوڵ و پەپـوولە و لە خـۆشی و یـاری و شـادی و ئـازادی و کوردسـتانی جـوان و شیریـنمان و لە سەرچـڵـیـیەکـانیـان کـردوون. یا باسیان لە هـیوا و خـواســت و لە خـەون و خـەیـاڵ و لە ئـارەزووەکـانیـان کـردوون. کە بە ئاسـانی لـێـیان تێـدەگەن و ژیـان و خەیـاڵی خۆیـان تێـیانـدا دەبینـنەوە. چـێـژ و خۆشـیان لێـوەردەگـرن.
نـووسین و پێـشکەشکـردنی شـیعـری جـوان، بە شـێوازێـکی هـونـەری دیـاریکـراو، تا
رادەیەکی زۆر دەگەڕێتەوە بۆ بەهرە و رۆشنبیری و ئەزموونی سەرکەوتووی شاعیر.
خەسڵەتە گونجـاوەکانی شیعـری منـداڵان:
بە کورتی و بە چـڕی لەم خاڵانـەدا، باس لە تـایبەتـمەنـدی و لـە گرنگـترین خـەسـڵەتە گـونجـاوەکـانی شیعـر بـۆ منـداڵان دەکـەین.
١ـ پێویستە شاعـیری شیعـرنـووس بـۆ منـداڵان، بـەر لە هـەمـوو شـتـێک و مەرجـێک ئەوە بـزانێـت کە شـیعـرەکانی بۆ منـداڵان دەنـووسێـت نـەک بۆ گەورەکـان. نـووسیـنی شیعـریش بـۆ منـداڵان کاریکی هـەڕەمـەکی و ئاسـان نییە. چـونکە نـووسینی شیعـر بۆ منداڵان، هەر ئەوە نییە کە شاعـیر چەنـد دێـڕێکی کـێش و سەروادار رێکبخات و ناوی لێبنێت (شیعـر بۆ منـداڵان) شیعـری منداڵان بنەما و تایبەتمەندی و مەرجی خۆی هەیە. کە پێویستە شاعـیر لە کـاتی شیعـرنووسین بۆ منـداڵان، رەچـاوی ئەو مەرجـانە بکات.
٢ـ جەخـتکـردن لەسـەر شـیرینی و ناسکی و ئاسانی زمـانی شیعـر بۆ منـداڵان، بەپـێی قـۆناغـەکـانی تەمەنیـان و بەپـێی وشـە و رسـتە گـونجـاوەکـانی فـەرهـەنگی زمـانیـان.
پێویستە وشەکـانی شیعـری منداڵان ئاسان و ناسک و رەوان بن، تەڕ و پاراوبن. بەبی گرێ و گۆڵـبن. وەکو گـوڵ جـوان و گەش و بۆنخۆشبن، وەکو پەپـوولە نەرم و نیان و نەخـشینبن. وەک پەلکەزێـڕینە رەنگاوڕەنگـبن. بە تەواوی وەک دڵپـاکی و بێـتاوانی و راسـتگـۆیـی و جـوانی منـداڵان بـن، پـاک و جـوان و بێـتاوان و راستـبن.
٣ـ وا باشە کێشی نیوە دێڕەکانی شیعـر بۆ منداڵان، ژمارەی بـڕگەکانیـان لە (٦، ٧، ٨ ، ١٠) بڕگە زیاتر نەبن. کێشی بـڕگەیی “پەنجـەیی” ئاسانترین کـێشی شیعـری منـداڵانە.
باشتریش وایە، ژمارەی وشەکانی هەر شیعـرێک بۆ منداڵان لە (٥٠) وشە زیاتر نەبن.
(کێش) و (ترپـە) و (موزیک) سێ بنەمای سەرەکین لە شیعـردا. پەیوەندییان بەیەکەوە هـەیە و تەواوکـەری یەکـترین. یا گیـانێکـن لە سێ جەسـتەدا.
ریتـم و تەکـنـیکـیش پێـویسـتە بەپـێی پێـوەرەکـانی شـیعـری منـداڵان رێکـبخـرێن.
٥ـ دوورکەوتنەوە لە بەکـارهـێنانی رەوانبـێژی و تـێز و ئاڵـۆزی لە شـیعـر بۆ منـداڵان.
٧ـ هەڵـبژاردنی ئەو بابەتـانەی، کە لەگـەڵ ژیـان و گـرنگی پێـدانی منداڵانـدا گونجـاون.
٨ـ پێویستە شیعـری منـداڵان، بابـەتی رەوشتی و پـەروەردەیی و دەروونی و نیشـتمانی و کۆمـەڵایـەتی لە خـۆ بگـرێت، تا هـەر لە منـداڵیـیەوە بە ئەم پـرەنسیـپانە رابهـێـنرێن.
٩ـ پێویستە ئەو سـروود و شـیعـرانەی کە ئاوازیان بۆ دادەنـێن و دەکـرێن بە گۆرانی و سروود بۆ منداڵان و لە تەلفـزیۆنەکانـدا تۆماردەکرێن. لەژێر چاودێـریی کەسانی پسپۆر و شارەزای بواری ئەدەبی منداڵان و دەروونناسی و پەروەردە و هـونەری منداڵانـدابن. چونکە منـداڵان ئەم هـۆنـراوانە لەبەردەکەن. کارتێکـردنیان لە ژیانی منـداڵاندا دەبێـت.
١٠ـ پێویستە شاعـیرانی شیعـرنووس بۆ منداڵان لە بـواری پـەروەردە و دەرووننـاسی منـداڵان نابەڵـەد نەبن. پەروەردەکار و دەروونناسی منداڵان بن. شارەزای زمانی پەتی کوردیمـان بن. چونکە شاعـیری شیعـرنـووسی منـداڵان، کـاتێک دەتـوانێـت شیعـرێکی جـوان و بەچـێژ و بەسـوود و کـاریگەر بۆ منـداڵان بنووسێـت، کە شـارەزای تـەواوی قـۆناغـەکانی گەشەکردنی منداڵاندا بێت، لە رووی توانایی و دەروونی و پەروەردەیی و کۆمـەڵایـەتی و زمـانی و سـۆزداری و هـزری و حـەز و ئـارەزووەکـانی منـداڵانـەوە.
١١ـ پێویستە شاعـیرانی شیعـرنووسی منداڵان ئەوە بزانن، کە شیعـری منـداڵان، وەک هەر بابـەتـێکی تری ئـەدەبی، پێـویستی بە داهـێنان و گەشەکـردن هـەیە. پێـویستی بە تەکـنیک و سـتایـل و شـێـوازی گـوزارشـتکـردنی تـازە هـەیە.
١٢ـ پێویسـتە شـاعـیری شـیعـرنـووس بـۆ منـداڵان، نـاونیشـانی کـورت و گـونجـاو بـۆ شـیعـرەکـانی دابنێـت. ناونیشانـەکـانیش گـوزارشـت لە نـاوەڕۆکی شـیعـرەکـان بکـەن.
١٣ـ مانگی ئەپـریـلی هەمـوو ساڵێک، بە مانگی شیعـری نیشتمانی دانراوە. ئەم مانگە بقـۆزنـەوە و هـەوڵـبـدن کە زۆرتـرین شـیعـری نیشـتمانی بـۆ منـداڵەکانتان بخـوێننەوە.
گرنگییەکانی شیعـر بۆ منـداڵان:
لەو بـڕوایـەدام، بە زانـیـنی گـرنگـییە سەیـرەکـانی شـیعـر بـۆ منـداڵان سەرسـام دەبـن.
زۆر بە کورتی باس لە چەنـد گـرنگییەک لە گـرنگییەکانی شـیعـر بـۆ منـداڵان دەکەین:
١ـ شـیعـر گەشـە بە زمـانی منـداڵان دەکات و شارەزایی زمـانی داهـێنانیان زیاتر دەکات. تـوانـایـەکی زیـاتـریشـیان دەبێـت لە گـوزارشتکـردن و لـە بەهـرەی نووسینی شـیعـردا.
٢ـ شـیعـر هـۆیـەکی گـرنـگە بـۆ منـداڵان، بـۆ گـوزارشتکـردن لە بیـر و نـاخ و سـۆز و دەروونیان، بۆ گەشەکردنی خەیـاڵ و بەهـرەی ئەدەبی و هـیوا و خولیا و خەونەکانیان.
٣ـ زۆر گـرنگە هەر لە منـداڵـییەوە منـداڵەکـانتـان بە چـێژ و حـەز و خۆشــەویستی بـۆ شـیعـر رابهـێنـین. نـەک تەنیـا هـەر لە قـوتـابخـانەدا، بەڵکـو لە ژیـانی رۆژانەیـان و لە پەیـوەنـدییەکانیشیاندا سوودیـان پێ دەبەخـشێـت.
٤ـ شـیعـر گـەڵی دەرگـا بـۆ منـداڵەکـانتاـن، بە درێـژایی ژیانیان بـۆ دەخـاتە سـەر پـشت. کەواتـا نابێـت گـرنـگی و سـوودەکـانی شـیعـر بـۆ منـداڵان پشـتگـوێ بخـەن.
٥ـ بە دەنگـێکی بـەرز و خـۆش و شـیرین شـیعـر بۆ منـداڵـەکـانتـان بخـوێننەوە. دەشێ هـێشتا منداڵـن و لە واتاکـانی وشەکان تێ نەگـەن، بەڵام هـەست بە چـێژی مـوزیکی و ترپـەی سەروای شـیعـرەکـان دەکەن. بە مەرجـێک شـیعـرەکان سـووک و ئاسـان بـن.
٦ـ شـیعـری شـیرین، بوارێـکی باشە بۆ فـێرکردنی منـداڵەکانتان بە زمـانی کوردیمـان.
٧ـ شـیعـر هـانی منـداڵان دەدات بۆ خوێنـدنـەوە و بۆ دەرخستـنی بەهـرەی ئەدەبیـیان.
٨ـ شـیعـر ئاسـۆی بیـر و ئەنـدێـشـە و خـەیـاڵی منـداڵان فـراونـتر و گـەشـتر دەکـات و یارمەتییان دەدات بۆ بیرکـردنەوە لە داهـێنان و پێشکەوتـن. فەرهـەنگی وشەکانیشیان دەوڵـەمەنتـر دەکـات و لێـوەی کـۆمـەڵـێک وشـە و رسـتەی تـازە فـێردەبـن.
٩ـ شـیعـر، منـداڵان بە گـەلێ بابـەتی هـەمـەجـۆرە و بە هـەستی جیـاواز دەنـاسێـنـێت.
١٠ـ سەروای ناسکی شـیعـر، رێگەیەکی نایابە بۆ منـداڵانی بچـووک، بۆ گەشەکردنی هـۆشـیارییـان و ئاشـنابـوونیـان بە زمـانی دایـک و بە جـۆری دەنگەکـان و تـرپـەکان.
١١ـ ئـەو منـداڵە بەهـرەمەنـدانەی کە هـۆگـری خوێنـدنەوەی شـیعـر دەبـن و لە لایـەن دایکـان و باوکـان و دادەکـانیان و مامۆستاکـانیانەوە هـاندەدرێن و پەروەردە دەکـرێن و هـەر لە منـداڵییەوە ئاڵـوودەی چـێژی شـیعـر دەبـن و لە ژینگەیـەکی هـۆنـراوە دوسـتدا پەروەردە دەبن. شەیـدای خوێنـدنەوەی شـیعـر دەبـن. ناتوانن بە درێژی ژیانیان واز لە خـوێنـدنـەوەی شـیعـر بهـێـنن. شـیعـر دەبـێـت بـە بەشـێک لـە ژیـانیـان. بـە دووریـشی مـەزانـن، کە هـەنـدێـک لـەم منـداڵانە ببـن بە شاعـیر و بە نـووسەری بـواری ئـەدەبی منـداڵان. منـداڵان هـەر بە خۆڕسکـی ئـارەزووی گـۆرانی و ئـاوازی شـیرینـیان تێـدایە.
١٢ـ لە میـانەی شـیعـرەوە، بەهـرە و گـەلی لە تـوانـاکـانی منـداڵان دەردەکـەون، وەک دەنـگـڕەوانی و بە جـوانی پێشکەش کردنی شیعـر و دەرخـستنی ئازایـەتی ئەدەبیـیان.
١٣ـ شـیعـر، منـداڵان لە شـەرم و گـۆشـەگـیری و دوودڵی و هـەڵچـوون رزگـاردەکات.
چارەسەری گـەلێ لە گـرفـت و لە کێـشە جەستەیی و دەروونییەکـانی منـداڵان دەکـات.
١٤ـ شـیعـر و سـروود، رۆحی کوردایـەتی و هاوبەستەبـوون و کوردسـتان پەروەریی لە دڵـی منـداڵاکانتان شیرینتر دەکات. پەرۆشێکی زیاتـری نیشـتمانییان دەورووژێـنێت.
١٥ـ شیعـری شیریـن و گونجـاو بۆ منـداڵان، گەشە بە چـێژی ئەدەبی منداڵان دەکات و هەست دەوڵەمەنتریان دەکات. زیاتـریش پابەنـدی نەریت و بەهـا نیشتمانییەکان دەبن.
١٦ـ شیعـر، هـۆکارێکە بۆ بنیاتـنانی کەسایەتییەکی دروست و بۆ روواندنی رەوشتی بـەرز و خـوو و نەریـتی جـوان و بـەهـای بـەرز و پـیرۆز. بـۆ زاخـاودانی هـۆش و هـەست و دەروونی منـداڵان.
١٧ـ پەروەردەکردنی منـداڵان بە ئاشنابـوون و خۆشەویستی بۆ شیعـر، نەک هەر لە قوتابخانەدا بەڵکو لە ژیانی رۆژانەیان و پەیوەندییەکانیشیان سوودیان پێ دەبخشێت.
لەم پێـودانگە گـرنگـییانەوە. شـیعـر دەتـوانێـت ئـەرکـێکی گـرنـگ ببـینـێت، لە چـەنـد رەهـەنـدێکی وەک: پەروەردەیی و نیـشتمانی و نەتەوەیی و کۆمەڵایەتی و رەوشتی و جـوانی و ویـژدانی و مـرۆڤـایـەتی و هـزری.
ئەوە شیعـرە، کە منداڵە چاوگەشەکانتان بە کوردایەتی و کوردستان پەروەریی گۆش و پـەروەردە دەکـات. فـێری نیشـتمان پـەروەری و و دڵسـۆزی و خەبـات و تێکـۆشـان و خـۆڕاگـرتـن و ئـازایـەتی و دلـێری و بـەرگـری و کـۆڵـنـەدانیـان و دەکـات.
ئەوە شیعـرە، کە جگەرگۆشەکانتان پەروەردەدەکات و فێری رەوشت بەرزی و رەفـتار دروسـتی و گـەشـبـیـنی و هـیواخـوازی و چـاکـەخـوازی و هـاوکـاری و یـارمـەتـی و لـێبووردن و رێزگـرتن و بـرایـەتی و هـاوڕێتی و پێکەوەژیـان و سازان و … دەکات.
شایەنی باسە شاعـیرانی نەوەی نوێمان لە بواری شیعـرنووسین بۆ منداڵان. لە بارەی هەموو ژانـرەکـانی شیعـری منداڵانەوە، شیعـریان نووسیوە: نیشتمانی، کۆمـەڵایـەتی، فـێرکـاری، زانیـاری، وەرزشـی، کـۆمیـدی، دەربـارەی ئـاژەڵ، بـاڵـنـدە، گـوڵ و دار و درەخـت، پەپـوولە و هـەنـگ، سـرووشـتی رەنگـین و جـوانی کوردسـتان، وەرزەکان، شـیعـر بۆ دایکـان و باوکـان و مامۆستاکـان، بۆ پێـشـمەرگـەی قـارەمـانی پـارێـزەری کوردستان، بۆ شەهـیدانی نەمرمان، بۆ ئاڵای ڕەنگین و پیرۆزی کوردستان، بۆ قەد و باڵای چیا سەرکەشەکانمان، بۆ زمانی شـیرینی کوردیـمان، بۆ ئاشـتی و بۆ مرۆڤـایەتی و بۆ بـرایەتی و خـۆشـەویسـتی، بۆ ژیـنگەپـارێـزی کوردسـتانی جـوان، بـۆ… هـتـد.
پـۆلـیـنی شـیعـری منـداڵان:
١ـ شیعـری فـۆلکلۆری: ئەو شیعـرە میللییانەن کە خـاوەنەکـانیان نەناسراون و گەل بە خـاوەنی ئەو شیعـرانە دەزانـرێـت. زۆربەیـان کـراون بە گـۆرانی. گـەلی کـورد خـاوەنی گەنجـینەیەکی دەوڵەمەنـدی شیعـری فۆلکلۆرییە. کە پشکی منداڵانیشی تێدایە. منداڵانی کوردمان بە تـاک و بە کۆمـەڵ بە ئـاواز و جـووڵـەوە ئەم گـۆرانییانە دەڵێنەوە. ئەمەش دوو نموونـەن لە شیعـری فـۆلکـلۆری کـوردی بـۆ منـداڵان: یەکـەم (هـەر دەرنـایـە):
هــەر دەرنــایـە .. هــەر دەرنــایە
قـاچـمـان تەزی .. بـووک دەرنایە
هــەر دەرنــایـە .. هــەر دەرنــایە
دەستمان تەزی .. بـووک دەرنایە
هــەر دەرنــایـە .. هـەر دەرنـایـە
هونەرمەنـدی گـۆرانبێژی کوردمان، مامۆستا (سەلاح محـەمـەد) کە لەناو منداڵانـدا بە (مـام عـەوڵا) ناسـراوە. بە بەشـداری کچـۆڵـەیـەکی چـاوگـەشی دەنـگخـۆش و کـۆمـەڵە منـداڵێکی کچـان و کـوڕان، کـلیـپـێکی رەنگـاوڕەنگی گـۆرانیـیەکی فـۆلکـلۆریی خـۆشی بۆ منـداڵانی کوردمـان تـۆمـارکـردووە. کە جـاروبـار لە تەلەفـزیـۆنـەکانی کوردستان دا، پێشکەش دەکـرێـت، لەژێـر نـاوی (بـووکە بە بـارانێ) ئەمـەش دەقـی گـۆرانییەکـەیە:
هـەیــــــاران و مـەیـــــــاران
یـا خـــوا داکـــاتـە بـــــــاران
بـۆ فـەقــــیـر و هــــــەژاران
قەومی حەسەن و حوسێـنان
هەموو قـڕبـوون لە توینـیان
* * * * *
خـــوایـە بــــاران بـبــــــارێ
لـە لادێ و لـە شــــــــــــارێ
لـە سـبەیـنێ تـا ئـێـــــــوارێ
بـە لــیـزمە بـێـتـە خــــوارێ
* * * * *
بـووکـــــە بـە بـــــــــــارانـێ
ئـــــــاوی بـن دەغــــــــڵانـێ
سـەعــــــــاتـی جــــــــارانـێ
لـە دێـــــــریـن زەمــــــــانـێ
* * * * *
بـووکـــی نـــاو بـاغــــــــانـە
چـەنـــد خـــــان و مــــــــانـە
لـە گـــــــــەورە مـــــــــاڵانـە
لـە دێـــــــریـن زەمــــــــانـێ
* * * * *
بـووکە چـۆتە سـەر کەپــرێ
لـێـــدەدا دەف و تـەپـــــــــڵێ
لـە کەسـیـش ناکـا شـــەرمێ
لـە دێـــــــریـن زەمـــــــــانێ
* * * * *
شەمـوولـەی مـن چـی دەوێ
مێــوژی عـەمــــارانی دەوێ
شەکــری لە شـــارانی دەوێ
دیـــــاری مـنـــــداڵانی دەوێ
* * * * *
شەمـوولـــەی لەنـــاو رەزی
بـای لـێــدەدا و دەلــــــەرزی
فـڕدەکـــا ئــــــاڤی تـــــــەزی
بـە جـــوانیـیەکەی دەنــــازی
* * * * *
شەمـوولـەی مـن چـی دەوێ
مێــوژی عـەمــــارانی دەوێ
شەکــری لە شـــارانی دەوێ
دیـــــاری مـنـــــداڵانی دەوێ
٢ـ شیعـری نیشـتمانی: گرنگترین ژانرە لە ژانرەکانی شیعـری منداڵانی کورد، پانتاییەکی زۆری لە شـیعـر و سـروودەکـانی شـاعـیرانی شـیعـرنـووس بـۆ منـداڵان گـرتـۆتـەوە. لە پێشترین ئامـانجە لە ئامانجەکـانی شیعـر بۆ منـداڵان. چونکە تا ئەمڕۆش خـاکی پیرۆزی کوردستان لە داگیرکەرانی رەگەزپەرست رزگاری نەبووە. مەبەست لە شیعری نیشتمانی بۆ منـداڵانی کوردمـان، رووانـدنی هـەستی کوردایـەتی و شـیرینکـردنی خـۆشەویستی و هـاوبەسـتەبـوونە بۆ کوردسـتانی نیشـتمانی شـیرینمان. ئەمـە دوو نمـوونە لە شـیعـری نیشـتمانی بۆ منـداڵان: کەڵە شاعـیری گەلەکەمان کاک (لەتیـف هـەڵـمەت) لەژێـر ناوی (نیـشــتمان) دا، نووسـیوێـتی:
وەک چـــــــــۆن بـاڵــــــــــــدار
لانـــــەی هـــەیـە لەســـەر دار
* * * * *
وەک چــۆن پەپـوولـەی جـوان
لانــــە دەکــەن لەنــاو گــــوڵان
* * * * *
وەک چــۆن مـانـــگـی تـابــــان
مـــاڵـی هـــەیـە لـە ئـاســــمـان
* * * * *
وەک چـۆن مـاسـی و حــەزیــا
مـاڵـیــان هــەیـە لەنــاو دەریــا
* * * * *
منیش نیشـتمانم هـەیە نیشتمان
نیشتمانم کوردستانە کوردستان
شـاعـیر و چـیرۆکـنـووسی ناسـراوی بـواری ئـەدەبی منـداڵانی کـوردمـان، مـامـۆسـتا (عـەلی حەمـەڕەشـید بەرزنـجی) لە یـەکـێک لە شـیعـرە نیـشـتمانییەکـانی بـۆ منـداڵان لەژێـر نـاوی (پێـشـمەرگـە) دا، نـووسیـوێـتی:
پێـشـمەرگـەیە پێـشـمەرگـەیە
پـارێـــــــزەری کـوردســـتـان
پێـشـمەرگـەیە پێـشـمەرگـەیە
کـۆڵـنـــــەدەر و قـــــــارەمـان
* * * * *
پێـشمەرگەیە گیان دەبەخـشێ
بـۆ ئــەم خــــاکـە شـــیـریـنـە
نـمـوونـــەی دڵـســــۆزیـیـە و
دڵــی پــــــڕ لـە ئـــــــەویـنــە
جـێی شـانـازی هـەمـووانـە و
بـــڕوای بـــەرز و بـەتــــیـنـە
* * * * *
بـۆ سـەربـەسـتی کوردسـتـان
ئـەو چـــەکی کــردۆتـە شــان
کـێـوێـــــکـی پـۆڵایــــــــــیـنـە
بـەرانـبـــــەر بـە دوژمـنـــــان
کــوڕی رۆژی تـەنــــگـانـە و
هـێـمــــایـە بـۆ بـەرخـــــودان
* * * * *
پـێـشـمـەرگـە ئـەو کـەســەیـە
گـیانی خسـتـۆتـە سـەردەسـت
تـا گــەل بـە خـۆشـی بــژی و
کوردسـتانیشـمان سەربەسـت
٣ـ شـیعـری فـێرکـاری (فـێرکـردن): جـۆرێـکە لـە جـۆراکـانی شیعـری منـداڵان. کە بـۆ مەبەستی فێرکردن دانراون. لەوانەش (نۆبارا بچوکان ـ ئەحمەدی خانی) و (ئەحمەدی ـ شـێخ مـارفی نـۆدێی) و (فـەرهـەنگـۆکە) ی شەهـيد (شـاکـر فەتـاح). بە دەیـان شیعـری فێرکـاری شاعـیرانی تری کوردمـان. ئەمـە نموونـەیە لە شیعـری فـێرکاری بۆ منـداڵان. لە دانـانی شاعـیری نیشـتمانی نەمـرمـان مامـۆسـتا (زێـوەر) لەژێـر نـاوی (ژمـارە):
یـەک و دوو….. داری سـێـو و داری تـوو
سـێ و چـوار….. هـاتـم بـۆ مـەکـتـەب بـە غـار
پـێـنـج و شـەش….. هـەسـتـامە سـەر تـەخـتەی رەش
حـەوت و هـەشـت….. چـووم بـۆ هـەورامـان بـۆ گـەشـت
نــۆ و دە….. یـارمـەتی هـاوڕێـت بـدە
٤ـ شـیعـری پـەروەردەیی: بەشێکی گـرنگە لە شیعـری منـداڵان، شیعـری پـەروەردەیی زۆر لە لایـەنەکـانی پـەروەردەیی دەگـرێتـەوە: پـەروەردەی کـۆمـەڵایەتی، پـەروەردەی وەرزشی، پـەروەردەی تەنـدروستی و دەروونی، پـەروەردەی مرۆڤـایەتی، پـەروەردەی ئاینی، پەروەردەی ژینگەپارێـزی، پەروەردەی رەوشتی، پەروەردەی بەزەیی بە ئاژەڵان و باڵـندەکان. لەسەر هەریەک لەو پـەروەردانە چەندین شیعـری جوانی کوردیمان هـەیە.
ئەمەش نموونەیـەکە لە شـیعـری پـەروەردەیی، لە نـووسـینی شـاعـیر و چـیرۆکنـووسی ناسراو و بە توانای بواری ئەدەبی منداڵانی کوردمان، ئەندازیـار (محـەمەد بـەرزی) یە. لەژێـر ناوی (پەرتــووک) کە یەکێکە لە چەنـدین شیعـری پەروەردەیی ئەم شاعـیرەمان.
پەرتـووکـم زۆر خـۆشـدەوێ
پــڕە لـە بـابـــــــــەتـی نــوێ
* * * * *
هـەمیـشــە لە گـەڵـمــــــــایـە
باشـــتریـن مـامـۆســــــتـایـە
* * * * *
پـەڕەکـــــــــــــــــانـی رازاوە
بـە چـیـــرۆک و هـۆنــــراوە
* * * * *
ئامۆژگـاری و وێنەی جـوان
وانــــەی چــــاکـن بـۆ ژیــان
* * * * *
ئـەوەی هـاوڕێی پەرتـووکـە
دیـــارە ژيــــــر و زیــــرەکـە
* * * * *
وریـــــایـە و بـە ئـاگـــــــایـە
بـۆ نـیـشــــتـمـان چــــــرایـە
بێگومان گرنگییەکانی شیعر بۆ منداڵان زۆر لەوانە زیاترن کە لەسەرەوە باسمان کردن.
لەسەر هەر ژانرێکیش لە ژانـرەکانی شیعـری منداڵان، بە دەیان نموونەی ترمان هـەیە.
لە کۆتاییدا، داوا لە شاعـیرانی شیعـرنووس بۆ منداڵان و لە دادەکانی باخچەی منداڵان و لە مامۆستایانی قوتابخـانە بنەڕەتییەکان و لە دایکـان و باوکان دەکەین، کە منداڵەکانیان و قـوتابییەکـانیان ئاشـنا و هـۆگـری شـیعـری جـوان و بەسوود بکـەن، چونکە شیعـر لە زۆر رووەوە سوودێـکی زۆر نایـاب بە منـداڵەکـانتان و بە قـوتابییەکـانتان دەبەخـشێت.
رەزا شـوان
سـویـد: ٢٨/ یـۆلـیۆ/٢٠٢١
