هیوا سوعاد یونس: سەدەی بیستەم زۆری بۆ مرۆڤایەتی لە هەگبەدا هەڵگرتبوو، یەكەم جار بوو لە مێژوودا مرۆڤایەتی بەم قۆناغەدا تێپەڕبێت. قۆناغەكەش هەر لای نەتەوەیەك یانوڵاتێك گرنگ نەبوو، بەڵكو پەیوەست بوو بەگشت مرۆڤایەتی. مرۆڤایەتی تووشی دوو جەنگی نەگریسی جیهانی كاولكەر بوون. ئەم دوو جەنگەی سەرەتای سەدەی بیستەم كاریگەری خۆی بەسەر نیوەكەی دیكەی كۆتایی سەدەكە هەبوو،
چەندین جەنگی بچووكتر لەنیوەی دووەمی سەدەی بیستەم سەریان هەڵدایەوە. لە شوێنێك جەنگ دەوەستا لە شوێنێكی دیكە و لەنێوان دوو وڵاتی دیكە جەنگ هەڵدەگیرسا، سەرباری ئەوەی چەندین شۆڕش و كودەتای سەربازی روویاندا. راستە ئەم شۆڕشانە زۆربەیان دژی زۆرداری و چەوسانەوەو جینۆسایدو رەگەزپەرستی و برسیەتی و نایەكسانی بوو، بەڵام گرژیەكی زۆر لەسەر گۆی زەوی دروست بوو، دەتوانین بڵێین بەدرێژایی سەدەی بیستەم ئاژاوەو گرژی و شەڕ و ناكۆكی و دژایەتی كردنی یەكتر و ململانێی پڕ چەككردنی وڵاتان گۆی زەوی پۆشی بوو، بەشێوەیەك هەست دەكرا كە زەوی لەسەر گڕكانێكە هەمیشە لەگڕو لەرزینەوە بەردەوامە. لێرەدا هەستێكی جیهانی دروست بوو، كە بانگەشەی بەڕەنگاڕبوونەوەی زۆرداری و داگیركەر و چەوسانەوە دەستی پێكرد. هەستەكە لە بایەخدان بە منداڵان و بەرگریكردن لەمافی ئافرەتان و دژایەتی كردنی داگیركەرو رەگەزپەرستی خۆی ببنەوە لیژنەی داكۆكی كردن لەمافی مرۆڤ دامەزراو لەهەموو گۆشەیەكی ئەم جیهانە پێشوازی لێكرا. ئەمەش رەنگدانەوەی خۆی هەبوو لەسەر ئەدەب و هونەر لە سەدەی بیستەمدا. چەندین شاعیر و رۆماننووس و میوزیكژەن و وێنەكێشی بەتوانا سەریان هەڵدا، كە هەمیشە بانگەشەی سەربەستیان دەكرد، بەمەش لە هەموو جیهاندا ناوبانگیان دەركرد نەك بە تەنها لەبەرئەوەی هونەرەكەیان بەرزبوو، بەڵكو هەمیشە بانگەوازیان بۆ مرۆڤایەتی و مافی مرۆڤ دەكرد.
شانۆش بەهەمان شێوە وەك چەكێك كاریگەر و بەتوانا بۆ بەڕەنگاری كردن لەمافی مرۆڤ هاتە مەیدانەوە، لە شانۆی تووڕەو توندوتیژی بۆ شانۆی برێختی و لەوێشەو بۆ پێشڕەو شۆڕشگێڕی.
لە ریالیزمەوە بۆ ریالیزمی سۆشیالیستی، هەزارەها شانۆیی نووسرا، كە باسی لە مرۆڤایەتی دەكردو گوزارشتی لەژیانی مرۆڤ دەكرد، چ لەڕووی كۆمەڵایەتی بێت یان رامیاری هەرچەندە رامیاری رووبەرێكی فراوانتری داگیر كردبوو لە بابەتەكانی شانۆگەرییەكان. شانۆی رامیاری و شانۆی ئایدیۆلۆجی و شانۆی رەخنەیی و چەندین شێوازو رێبازو ریبورتواری شانۆیی سەریان هەڵدا. ئەمانەش هەموو لەپێناو داكۆكی كردن لەمافی مرۆڤ و هاندانی بۆ شۆڕشگێڕی و رووبەڕووبوونەوەی زوڵم و ستەمكاری، شانۆ لەو سەدەیەدا وا دەهاتە بەرچاو وەك بڵێی یەكەمجارە جەنگ لەدژی شەڕ و ستەمكاری بەرپا دەكات.
شانۆ بوو بە مینبەری گفتوگۆكردن و گوزارشت كردن لە تێڕوانینەكان و را جیاوازەكان، شانۆ لە هەگبەیدا رای زۆر توند و كاریگەری حەشاردا بوو ئەوەتا كاریگەرترینیان داواكەی برێخت بوو كە دەیگووت “گرنگ نییە جیهان شی بكەینەوە، بەڵكو پێویستە بیگۆڕین” ئەم وتەیەش بووە هەوێنی سەدان شانۆگەری.
لە وڵاتانی جیهانی سێیەمیش رەنگدانەوەی ئەم رەوتانە بە ئاشكرا دیاربوو، برێخت و بسكاتۆر و گۆرگی و تینسی ولیامز و ئارسەر میللەر و بیتەر فایس و عەمانوئیل رۆبلس و لۆركا ببوون بە سیمبولی نیشتمانپەروەری و مرۆڤایەتی، شانۆگەرییەكانی ئەم زاتانەیان كردبووە هۆیەك بۆ گوزارشت كردن لە مەینەتی و چەوسانەوەو زۆرداری. ئەم خەونە مرۆڤایەتییە لەدوای تەواوبوونی جەنگی جیهانی دووەم سەریهەڵداو لە حەفتاكانی سەدەی بیستەم گەیشتە لووتكە. لەدواتر دەبینین تووشی پاشەگەردانی بووەو ئەمەش بەهۆی سەرهەڵدانی هەستی بێزاری لە لایەن میللەتان بە تایبەتی ئەدیب و هونەرمەندان. ئەو میللەتانەی لەژێر چەوسانەوە بوون زیاتر چەوسانەوە، ئەوانەی چەوسێنەر بوون بەرەو سەرگەردانی رۆیشتن و هەندێكیشیان بەرەو لەخۆبایی بوون. روخانی یەكیەتی سۆڤیەت كاریگەرییەكی زۆری هەبوو. جیهان بووە جیهانی یەك جەمسەر، شیعر و ئەدەب و هونەر نەیانتوانی كەڵەپیاوان بەرهەم بهێنن. ئەمانە زیاتر بەرەو نوخبە رۆیشتن، شیعر بۆ كۆمەڵێ كەس و وێنە بۆ رازاندنەوەی دیواری ماڵ و ریستۆرانتەكان و میوزیك بۆ ئاهەنگی سەماو هەڵپەڕین و بابەتەكانی سینەماو شانۆ بەرەو سێكس و ماددە هۆشبەرەكان و توندوتیژی چوو، وەك بەڕەنگاربوونەوەو رەنگدانەوەی ئەم هەموو مەینەتییە شانۆی ئەزموونگەری سەریهەڵدا.
ئەم شانۆگەرییەش یاخود ئەم دیاردەیە سیمای هیچ وڵاتێك و هیچ نەتەوەیەكی پێوە دیار نییە، بەڵكو دیاردەیەكی جیهانییەو گوزارشت لە بێزاری و داخراوی و ون بوون و چەوسانەوە دەكات.
