زمناكۆ بورهان قانع: هەردو چەمكى ئێكزایەڵ و بۆهیمییەت بە بارتەقاى زاراوەگەلێكى وەك سەعلوكییەت و رەشبینى و نائومێدى و تێكشكان لەلایەك و قسەكردن لەسەر رێبازە ئەدەبى و هونەرییە یاخییەكانى وەك دادائییەت و سوریالییەت لەلایەكى ترەوە لاى زۆربەى نوسەرانى (گروپى كەركوك) ئیشى لەسەر كراوە.
ئەندامانى ئەو گروپە هەریەك لە (سەڵاح فایەق، فازڵ عەزاوى، موئەیەد ئەلڕاوى، جان دەمۆ، جەلیل ئەلقەیسى، و سەرگۆن پۆڵس) بون. ئەمانە هەمویان ئەزمونى ئێكزایەڵیان بارگاوى بە بۆهیمییەت و عەبەسییەت و سەعلوكییەت تاقیكردەوە. هەردو تێرمى ئێكزایەڵ و بۆهیمییەت هێڵە گشتییەكانى ئەم وتارە دیاریدەكەن و وتارەكەش لە بناغەدا دیراسەیەكى بەراوردكارییە لەسەر هەندێك لایەنى ژیانى تایبەت و كارە ئەدەبییەكانى دوان لە درەوشاوەترین ناوەكانى ئەو گروپە كە ئەوانیش (سەرگۆن پۆڵس و فازڵ عەزاوى)ن كە پێدەچێت هەردوكیان تا رادەیەكى زۆر لە ژێر كاریگەرى ژیانە پڕ لە سەعلوكییەتەكەى جان دەمۆ-وە بارگاوى بوبن بەو شێوازى نوسین و یاخیبونە لە ژیانى تایبەتى خۆیان و كارە ئەدەبییەكانیاندا.
ئێكزایەڵ و بۆهیمییەت لاى سەرگۆن پۆڵس
ژیان و كارە ئەدەبییەكانى سەرگۆن پۆڵس (1944-2007) دابەشدەبێت بەسەر چەند قۆناغێكى وەك: (روكردنە مەنفا، یاخیبونى بەردەوام، تێوەگلان لە سەعلوكییەت، نەخۆشى، دەستپەڕكردن بۆ جان دەمۆ). پۆڵس لەو ساڵەى ئاماژەى پێدرا لە شارۆچكەى حەبانییە لەدایكدەبێت و لە تەمەنى سیازدە ساڵیدا لەگەڵ خێزانەكەى رودەكەنە كەركوك. لەگەڵ كۆمەڵێك شاعیرى بە تواناى سەردەمى گەنجى خۆیدا گروپى كەركوك تەشیكل دەكەن كە هەمویان بە بەردەوامى ئیشیان لەسەر تێكشكان كردوەو گروپێكى یاخیبون. پێدەچێت بارودۆخى سیاسى عێراق و كۆدێتا سیاسییە یەك لەدواى یەكەكان فاكتەرى سەرەكى بوبێت لە دروستكردنى ئەو گروپە ئەدەبییەدا سەرەڕاى ئەوەى لە ئەوروپاشدا ئیشكردن لەسەر ئەو شێوازى نوسینە مێژویەكى هێندە دورى نەبو، بە مانایەكى دى ئەمانە هەمویان تازەگەر بون و بەهۆى زمانزانین و ئاستى رۆشنبیرییانەوە ئاگادارى وردو درشتى كارە ئەدەبییەكانى ئەوكاتەى ئەوروپا بون. لوتكەى چالاكى و كارە ئەدەبییەكانى سەرگۆن دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانى شەستەكانى سەدەى رابردو. لە ساڵى 1961دا یوسف ئەلخال لە گۆڤارەكەیدا (گۆڤارى شیعر) ژمارەیەك لە قەسیدەكانى پۆڵس بڵاودەكاتەوە. پێنچ ساڵ دواى ئەوە بەوپەڕى بۆهیمییەتەوەو لەبەر خاترى (كتێبخانەى ئەمریكى) بەپێ دەچێتە بەیروت و رێگەیەكى دورودرێژ دەبڕێت. گەشتەكەى بە بیاباندا دەكات و دواى گەیشتنى بە ماوەیەك لە گۆڤارى (شیعر) مەلەفێكى ئەدەبى لەسەر كۆمەڵێك نوسەرى بیانى بڵاودەكاتەوەو دەبێتە جێگە سەرنجى یوسف ئەلخال. لە كۆتایى شەستەكاندا (1969) رودەكاتە ئەمریكاو لە سانفڕانسیسكۆ و ئاشنادەبێت بە نوسەرانى گروپى (بێتینكس). نوسەرێكى گەڕۆك بوەو ساڵانى كۆتایى تەمەنى لە نێوان ئەمریكاو ئەوروپادا تەواو دەكات و لە ئەڵمانیاش هەمو ژیانى بۆ كارە ئەدەبییەكانى تەرخان دەكات و بەردەوام لە گەشتەكانیدا لە ماڵى (موئەیەد ئەلڕاوى) دەمایەوە لە بەرلین كە ئەوەى دوەمیان سەگێكى رەشى ناشرینى هەبو پاشان وەك پیشەیى هەمیشەیى پۆڵس لە ترسى ئەو سەگە رایدەكرد. موئەیەد بە جگەرەیەكەوە كە بەردەوام بە لێویەوە بو لەگەڵ ئەوەشدا كوژاندنەوەى مەحاڵ بو هەر لە خۆیەوە بە مقەستێك و مەكینەیەكى سەرتاشینەوە سەرو قژى سەرگۆنى سەقەت دەكرد. ژیانى بۆهیمییەتى ئەوان لە بەرلین و مەنفا هیچى كەمتر نەبو لە ژیانى پڕ لە سەعلوكییەتى نێو باڕەكانى كەركوك و بەغدا. سەرگۆن پۆڵس ساڵى 2007 لە بەرلین وەك زۆربەى نوسەران و شاعیران بە نەخۆشى شێرپەنجە كۆچى دوایى دەكات، ئەو نەخۆشییەى بە میرات بۆ زۆرێك لە نوسەرانى هەمان سەردەمى ئەو مابویەوە. ئەوەى جێگەى تێڕامانە ئەوەیە كە مردنى نوسەران و شاعیران لەم سەردەمەى ئێستادا بە بەراورد بە ساڵانى سەدەى رابردو بە هیچ جۆرێك جێى بایەخ و خەمخواردن نییەو شاعیران زۆر بەبىَ ئەهەمیەتەوە دەڕۆن و ماڵئاواییمان لێدەكەن. لە دواى مردنى، ناوبراو تەنها چەند لاواندنەوەیەكى شەرمنانەو خێرا و كورت و بێدەنگى هاوڕێكانى بە نسیب بو. هەندێك لەوانەى لە دواى مردنەكەى قسەیانكرد (سەعدى یوسف، ئونسى ئەلحاج، قاسم حەداد، و عینایە جابر) بون. سەعدى یوسف بە (تەنها شاعیرى عێراق) وەسفى دەكات و ئونسى ئەلحاج-یش سەبارەت بە مەرگى پۆڵس دەڵێت: سەرگۆن لە عێراقەوە هەڵات و رایكرد بۆ لوبنان، لەوێشەوە فڕى بۆ كالیفۆڕنیا، لە هەركوىَ بوایە وەك بولبول دەیخوێند، هەر رۆیشت و رۆیشت هەتاوەكو ئەو ئاشورییە ونبوە نەگبەتە لە یەكێك لە نەخۆشخانەكانى بەرلین خۆى بینییەوە. ئاشوری بون و عێراقى بون و شاعیر بون و ونبون هەمو ئەمانە لە یەك كاتدا نادرێت بە كەس بە سەرگۆن نەبێت. ئەو مەرگى لەگەڵ خۆى رادەكێشا یان دروستتر ئەوەیە بڵێین ژیانى بە دواى خۆیدا رادەكێشا. قاسم حەداد-ى شاعیرى بەحرێن-یش لە رۆژى مردن سەرگۆندا دەڵێت: دەترسم بە مردنى سەرگۆن پۆڵس تام و چێژى بزاوتى شیعریمان لە دەستبدەین، ژیانى ناوبراو ئەو شیعرەبو كە دەینوسى، نەك ئەو زەمەنە فیزیاوییەى كە نوسینى شیعرەكە دەیخایاند، ئەمەش تەنها بە شاعیران دەكرێت. دواجار عینایە جابریش دەڵێت: مەرگى سەرگۆن مەرگى ئێستاتیكاو ئەخلاقە. ئەمەش هەڵبژاردەیەكە لە شیعرەكانى. (گۆڕانەكانى پیاوێكى ئاسایى).. من بە رۆژ پیاوێكى ئاساییم/ پیاوێك.. ئەركە ئاساییەكانى سەرشانى/ رێك وەك مەڕێك لەناو مێگەلەكەیدا/ بەبىَ گلەیى بەڕێدەكات/ بەڵام لە شەودا/ هەڵۆیەكم و بەسەر گردێكدا دەفڕم/ نێچیرەكەشم لە ژێر كەڵبەكانمدا/ پشو دەدات و ماندوێتى خۆى دەردەكات.
ئێكزایەڵ و بۆهیمییەت لاى فازڵ عەزاوى
فازڵ عەزاوى وەك ئاماژەى پێدرا یەكێكى ترە لە ئەندامانى گروپى كەركوك، پێدەچێت لە روى بڕوانامەوە لە هەمویان باشتر بوبێت. ساڵى 1940 لە كەركوك لە دایكبوە. هەڵگرى بڕوانامەى بەكالۆریۆسە لە زمانى ئینگلیزیداو لە ئەڵمانیاش لە زانكۆى (لایپزیگ) بڕوانامەى دكتۆراى بەدەستهێناوەو تێزى دكتۆراكەشى سەبارەت بە گرفتە سەرەكییەكانى بەردەم پێشخستنى رۆشنبیرى عەرەبى بوە. لە ساڵى 1969دا بەشداریدەكات لە دەركردنى گۆڤارى (شیعر 69)و هەر لەو سەردەمەشدا مانیفێستى شیعریى دەنوسێت و بەو مانیفێستە هەڵایەكى گەورە لە ناوەندى رۆشنبیریدا دەنێتەوە. سەرەتاى ئەزمونى مەنفاى عەزاوى دەگەڕێتەوە بۆ ساڵى 1974 كە لەو ساڵەدا عێراقى بەجێهێشت و رویكردە ئەڵمانیا بەڵام دواى ماوەیەك ئەو وڵاتەشى بەجێهێشت و رویكردە قەتەر. هەندێك سەرچاوە ساڵى 1977 بە ساڵى دەستپێكردنى مەنفاى عەزاوى دادەنێن. لە سەرەتاى حەفتاكاندا (پێش ئەزمونى مەنفا) بۆ ماوەیەك سەرنوسەرى گۆڤارى (ئەلف با) دەبێت و سەرەڕاى كایەكانى شیعرو رۆمان و وەرگێڕان لە بوارى رۆژنامەگەریشدا رۆژنامەنوسێكى سەركەوتو بوە. بەهۆى بارودۆخى سیاسى ئەوكاتەى عێراقەوە بە تایبەتى دواى كۆدێتاكانى عەبدولكەریم قاسم و عەبدولسەلام عارف و باڵەكەى ترى حزبى بەعس بە سەرۆكایەتى ئەحمەد حەسەن ئەلبەكرو سەددام حسێن، ئەویش وەك شاعیرێك هەمو ئەو روداوانە كاریگەرى تایبەتى لەسەر بەجێدەهێڵێت و یاخیبونێكى تا رادەیەك سوریالییانە لە شیعرەكانیدا رەنگدەداتەوەو بە چەشنى هاوڕێكانى كەسێكى بۆهیمى و بىَ ئینتیما بوە. چل ساڵ شیعرى نوسى و بستێك خاكى نەبو لە عێراق. ئەگەر لەو ماوەیەدا ماسى بفرۆشتایە ئێستا نیوەى شەقامى ئەبو نەواس لە بەغدا موڵكى عەزاوى دەبو. یاخیبونى عەزاوى لە شیعردا هەتاكو دواهەمین دیوانى شیعریى خۆى بەردەوام دەبێت. لە دیوانى (پیاوێك بەردگەلێك فڕێدەداتە بیرەوە) كە لە ساڵى 1996دا چاپ و بڵاویكردۆتەوە خوێنەر بە تەواوى هەست بە دونیاى پڕ لە سەركێشى و یاخیبونى فازڵ دەكات. بە چەشنى هاوڕێیانى گروپى كەركوك شاعیرێكى گەڕیدەو داهێنەر بوەو بەڵكو یەكێكە لە ناوە هەرە درەوشاوەكانى ئەو گروپە. قۆناغى مەنفاى عەزاوى هێند دورودرێژە پۆلێن ناكرێت و وا باشترە تەنها بە سەفەرێكى دورودرێژ وەسفى بكەین. شێوازى نوسینى شاعیرانى گروپى كەركوك تا رادەیەك لە یەكدەچو، چونكە هەمویان سەر بە یەك قوتابخانەى شیعریى بون و لە سەردەمێكدا شیعریان دەنوسى كە رێبازى سوریالیزم تازە پەلیكێشابوە وڵاتە عەرەبییەكانەوە. ئەگەر بڕوانینە كارە ئەدەبییە سوریالییەكانى ئەوروپا لە بوارى دەقى شانۆیى و شیعرەوە دەبینین ئەگەرچى لە ساڵى 1918دا ئەو رێبازە لە ئەنجامى توانەوەى رێبازى دادایزمەوە لەلایەن (ئەندرىَ بریتۆن و تریستیان تزارا)وە دروستبو بەڵام لە سەرەتاو ناوەڕاستى پەنجاكاندا بەهۆى دەقە شانۆییەكانى (یۆژین یۆنسكۆ و سامۆئێل بیكێت)ەوە زیاتر پەرەیسەند، بە تایبەتى دەقى (كورسییەكان)ى یۆنسكۆ لە ساڵى 1952 لەگەڵ دەقى (لە چاوەڕوانى گۆدۆدا)ى بیكێت لە ساڵى 1953. كەواتە لێرەوە دەگەینە ئەو كۆنكلوژنەى كە گروپى كەركوك توانیویانە ئەو یاخیبون و پوچگەرایى و بۆهیمییەت و نەبونى ئینتیمایەى نێو تێكستە ئەدەبییەكانى ئەوروپا لە ماوەیەكى كەمدا بگوێزنەوە بۆ ناو رۆشنبیرانى عەرەب، بێگومان ئەوەش وەك لە باسەكەى سەرگۆن پۆڵسدا ئاماژەى پێدرا دەگەڕێتەوە بۆ زمانزانینى ئەندامانى ئەو گروپە (گروپى كەركوك)و ئاستە رۆشنبیرییەكەیان. بە گەڕانەوە بۆ قسەكردن لەسەر عەزاوى دەگەینە ئەو راستییەى كە ناوبراو پڕ بەرهەمترین ئەندامى گروپى كەركوك بوەو سیازدە دیوانى شیعرى و حەوت رۆمان و كۆمەڵێك كورتە چیرۆك و دو كتێبیشى دەربارەى رەخنەو یادداشت بە چاپگەیاندوە، سەرەڕاى ژمارەیەك كارى وەرگێڕان لە زمانەكانى ئەڵمانى و ئینگلیزییەوە بۆ زمانى عەرەبى. عەزاوى لە كارە ئەدەبییەكانیدا میكسچەرێك لە نێوان ترادسیۆنى ئەدەبى عەرەبى و مۆدێرنەو پۆست مۆدێرنە دروستدەكات سەرەڕاى بونى غموزیەت و تەمومژ لە روداو و هەڵسوكەوتى كارەكتەرەكانى رۆمانەكانیدا. ئەو تێكەڵكردنەش یەكێك بوە لە سیماو خەسڵەتە دیارەكانى ئیشكردنى عەزاوى و كتێبەكانیشى بۆ زیاد لە 20 زمانى جیهانى وەرگێڕدراون و كۆڵن وڵسن پاش خوێندنەوەى وەرگێڕانە ئینگلیزییەكەى رۆمانى (دواهەمین فریشتە)ى عەزاوى یەكێك بوە لەوانەى بە فازڵ سەرسام بوە. بە هۆى تەماسى بەردەوامى شاعیرەوە بە مەنفا رەخنەگرانى عەرەب بە (نیشتیمانێك لە مەنفا) وەسفى دەكەن. ئەمەش هەڵبژاردەیەكە لە شیعرەكانى. كاتێك تەمەنم بو بە بیست/ نە لە باخچەدا بوم نە قاوەخانە/ بەڵكو لە بەندیخانەیەكى بەغدا بوم/ چەند پۆلیسێكى لادێى پاسەوانى بون/ هەمو بەیانییەك بەخەبەریان دەهێناین/ ئێمەش بە بەردەمى ئەو تێڵایانەدا/ كە پشتى ئێمەیان پىَ جەڵد دەكرد/ رامان دەكرد/ لە چەند ریزێكى درێژدا/ چوار مشقى دادەنیشتین/ دەیانژماردین/ رێك وەك ئەو مەڕانەى قەسابێك پشكنینى بۆ دەكردن/ پێش ئەوەى بیانبات بۆ كەوڵكردن/ وتم مادام ژیانت بە بەرەوە ماوە/ هەمو شتێك سەلامەتە فازڵ/ لە سى ساڵى تەمەنتدا دەگەڕێیتەوە ناو كەسوكارت/ هاوڕێكانت لە مەنفا دورەدەستەكانیانەوە دەگەڕێنەوە بۆلات/ بۆئەوەى جارێكى تر باسى ئەو شارانەت بۆ بكەن/ كە دەكەونە سەر خولگەى كارژۆلەو جەمسەرەكان.
سەرچاوەكان:
- نعمان الحاج حسين، فاضل العزاوي في رواية ( الأسلاف):مخلوقات نيتشه وماركيز.. أو مائة عام من الديكتاتورية في العراق!، الحوار المتمدن – العدد: 1332 / 29- 9 – 2005.
- الشاعر العراقي فاضل العزاوي لـ «الشرق الأوسط: ثلاثون عاماً والوطن مقفل أمامي.. وهناك من يقايض حقي ككاتب، الاربعـاء 12 جمـادى الثانى 1428 هـ 27 يونيو 2007 العدد 10438، حوار: صلاح عواد.
- أمجد ناصر، من يتذكر صلاح فائق؟ موقع ايلاف الالكتروني، الجمعة 30 نوفمبر 2007.
- فاروق سلوم، وداعا سركون بولص، الحوار المتمدن- العدد: 2078/ 24- 10- 2007.
- ملف جريدة “القدس العربي” عن رحيل سركون بولص، المشرفون: ادريس الواغيش, ابراهيم خليل ابراهيم, رياض الشرائطي. الجمعة نوفمبر 02, 2007.
- أ.د.إبراهيم خليل العلاف، جماعة كركوك (الأدبية): فصل من تاريخ العراق الثقافي المعاصر.
