سارا ڕه‌شید ئه‌فه‌ندی : زۆر بۆچون هه‌یه گوایه مێشك و مۆخی ژن كه‌متره له‌مۆخو مێشكی پیاو! هه‌ر بۆیه پێویسته له‌سه‌رمان ئه‌وه رۆن بكه‌ینه‌وه بۆ هه‌مو لایه‌ك ( كه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك مۆخی ژن كه‌متر نیه له‌مۆخی پیاو) هه‌بۆیه لێره‌دا كێو ماڵێكی ئه‌و توێژینه‌وه‌یه ئه‌كه‌ین كه له ساڵێ ٢٠٠٠ ره‌وه له وڵاتی تونس تاقیكرنه‌وه له‌سه‌ر ٢٧٥ كه‌س كرا كه‌ڕاده‌ی خوێنده‌واریان له پله‌یه‌كی به‌رزدا بوو .
سه‌ره‌تا ئه‌بێ بپرسین ئه‌نجامی ئه‌و توێژینه‌وه‌یه به‌كوێ گه‌یشت ؟ ئه‌نجامه‌كه‌ی به‌م شیوه‌یه كه‌وته‌وه له ٪٣٣ ئه‌وكه‌سانه‌ی توێژینه‌وه‌یان له‌سه‌ر كرا باوه‌ریان وابوو كه مۆخی ژن كێشی كه‌متره له‌مۆخی پیاو . ئه‌وه‌ی شایه‌نی باس بێت ئه‌و تێروانینانه له‌لایه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌وه ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ زاده‌ی ئه‌وه‌ی كه ده‌رباره‌ی زانستی مێژو فه‌لسه‌فه‌و شاره‌زایی و پسپۆڕیمان ودیراسه‌ی ئه‌پستیمۆلۆژی له‌سالی ١٨٦١ دا زانای فه‌ره‌نسی هه‌ستا به پێوانی كۆمه‌ڵێ مۆخی ژن و پیاو بۆی ده‌ركه‌وت كه كێشی مۆخی ژن كه‌متره له‌مۆخی پیاو ، ( برۆكه) زانای فه‌ره‌نسی وتی په‌یوه‌ندی له‌نێوان ئه‌نجامه زانستێكه‌ی گه‌یشته ئه‌وه‌ی كه‌می زیره‌كی لای ژن واتا ژن كه‌متر زیره‌كتره .
دوای ١٢٠ ساڵ له‌كتێبی ( پێوانه‌یی هه‌ڵه‌ی مرۆڤ ) زانای ئه‌مه‌ریكی ( ستیڤن) چاوی خشانده‌وه به بیرۆكه‌كانی ( برۆكه) دا ئه‌وه‌ی بۆده‌ركه‌وت كه‌كێشی مۆخی نێرینه یه‌كسانه به ١٣٢٥ گم وه‌كێشی مۆخی مێینه‌ش ١١٤٤ گم جیاوازێكه‌ی بریتیه له ١٨١ گم به‌م پێیه كاڵی وكرچی ئه‌نجاموبۆچونه‌كانی ڕابردوو ستڤن وتی مۆخ كه‌م ئه‌كات به‌هه‌ڵچونی ته‌مه‌ن چونكه له‌و تاقی كردنه‌وه‌ی برۆكه پێی هه‌لسا له‌سه‌ر ژنان وه‌له‌هه‌مان كاتدا تاقی كردنه‌وه‌شی له‌سه‌ر كردن كه‌ته‌مه‌نیان گه‌وره‌تر بوو ئه‌وه‌شی زیاد كرد كه‌وامۆخ گه‌وره ئه‌بێت له‌گه‌ل هه‌لچونی به‌ژندا وه‌هه‌ر له‌و توێژینه‌وه‌و تاقی كردنه‌وه‌ی ( برۆكه ) كه‌كردی له‌سه‌ر ئه‌و پیاوانه‌ی كه ١٥ سم درێژترن له‌ژنان ( ستیڤن) جارێكیكه چاوی گێرایه‌وه به‌و بۆچونو ده‌ره‌نجامانه‌ی كه له‌لایه‌ن زانایانی پێشو كرابوو جیاوازی له‌كێشی مۆخدا له‌نێوان پیاوێك كه باڵای ١٦٢ بێت وه پیاوێكیتر كه باڵای ١٩٣ بێت ئه‌كسانه به ١١٣ گم له‌گه‌ل ئه‌وجیاوازیه گه‌وره‌یه‌شدا كه‌س بێری له‌وه نه‌كردۆته‌وه كه پیاوی باڵا به‌رز زیاتر زیره‌كترن له‌و پیاوانای باڵایان كورتره خۆ ئه‌گه‌ر زیره‌كی په‌یوه‌ست بوایه به‌كێشه‌وه ئه‌وا (نه‌هه‌نگی عه‌نبه‌ر) كه‌له‌شیرده‌ره ده‌ریایه‌كانه ئه‌بوایه زیره‌كترین بونه‌وه‌ر بوایه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مۆخی كێشه‌كه‌ی ته‌نها ١٠ گم زانا (ستیڤن) ئه‌وه‌ی سه‌لماند كه‌وا جیاوازی له‌كێشدا په‌یوه‌ندی نیه به‌ره‌گه‌زه‌وه ( نێر و مێ) به‌لكو په‌یوه‌ندی به به‌ژنو ته‌مه‌نه‌وه هه‌یه . ئه‌وه‌ی شایه‌نی باسیشه وایه‌ك سه‌ده ١٠٠ ساڵ تێپه‌ڕیوه ئه‌و باوه‌ره هه‌ته‌ئێستا كاری گه‌ری هه‌یه له‌سه‌ر نه‌وه‌یه‌كی زۆری خوێنده‌واران . كارێكی ئاسان نیه هه‌روا له‌و ناحاڵێ بونو ته‌نگو چه‌ڵه‌مه‌یه رزگارمان بێت یه‌كاڵای بكه‌ینه‌وه پاڵ نان به‌و كۆنسێپته‌وه (مه‌فاهیم ) هه‌مه‌لایه‌نو تێروانینه زانستیانه‌وه ، هه‌ر وه‌ها به‌شێوه‌یه‌كی زانستی پاڵ به‌وه‌وه بنێنو بڵێن ئه‌وتێڕوانینانه‌ی بۆته هۆی ئه‌وه‌ی زیره‌كی ژن كه‌متره له‌چاو پیاودا ئه‌وه‌ی شتێكی به‌ڵگه نه‌ویسته ئه‌و بیرانه‌ی له‌سه‌ر زانیاری هه‌ڵه بنیاد نرابێت
